Tíminn - 31.12.1957, Blaðsíða 7

TfMtNN, Iniðjudaginn 31. tlesember 1957.
7
m SKRIFAÐ OG SKRAFAÐ UM ÁRAMÓT -
Stjórnmálin og viðhorf almennings til þeirra. - Verður fyrsta tímabil síðara íslenzka lýðveld-
isins ný Söguöld eða önnur Sturlungaöld? - Meðferð efnahagsmálanna ræður úrslitum um sjálf-
stæði þjóðarinnar. - Myndun núv. ríkisstjórnar var merkur áfangi í rétta átt. - Þáttur sundr-
ungaraflanna. - Hvað tæki við, ef sundrungin ykist? - Stefnan, sem verður að sigra.
>að oc göimil og góð venja að
gan.ga á eins konar sjóniarhæð um
árajnótm og virða jafnt fyrir sér
fortíð og framtáð.
Það er sagt, að áhugi fyrir
stjórnntáhmr hafi heldur farið
dvínsndi, ■bæði hér og eriends, á
undanförwum ánim, einkum þó
hjá yngra fólki. Ef þetta væri rétt
væri hér áreiða-nlega illa farið.
Það má að sjálfsögð-u fin-na stjórn
ntálunam. margt til foráttu, því að
öft ewt |raii h-áð með öðrum vopn
um og aSCerðum en æskileg.t verð-
-ur tatið'. En það er ekkert ein-
kennaadi fyrir stjórnmálin, heidur
má fiaaa áömu veiiur á öðrum
sviðiun frfóðféiagstos. Þar kemur
aðeins tíl sögunnar hinn- mannlegi
breyskleiln:, sem stjór-nmá-l-aimenn
eru itáffír meira og minna eins og
aðrir pfln. En áreiðanleg-a- myndi
Sá -brevfiteiki ekki minnka, ef
færri og tærri Iétu stjórnmál til
sín tafca «tg þa'nnig drægi úr því að
haldi sem stj órnmálaforingjarnir
þurf-a aflf háfa frá almen-ningi.
Gæfumanur tveggja
sögulegra tímabila
Ef likyggnst er til baka og litið
yfir }))f*Oarsöguna, sést áreiðan-
-lega ffjtílí, ilrvc mikils er um vert,
að stjórttnál séu.rækt af áhuga og,
skyldunrfam. t s-aimbandi hlý-t-
ur ntiÍEUKim eikki síst að verða
hugsaS UL líveggja tímabila, er ber
hátt í þjóSanswgunni, Sögualdarinn
ar og Steiungaaldarinnar. Sjaldan
hefLr - hjéOfn át.t- eins mikið af
glæsil-egsm höfðúigj u-m og fori-ngj
nm og 6 þessum tveiniur tímabil-
um. Bn gítífuniunur þeirra er þó
vissuiega (oikill. Á Sögu-öldinni
styrkiat hið nýskapaða- lýðVeldi
stöðugt 1 sessi og þjóðin- blóm-gast
og eflist é alla-n hátt. Á St-urlunga
öldinni magnast hins vegar svo
deihir og ófriffur, að henni lýkur
með því, að þjóðin lendir imdir er
lend y-fiiTáð.
Ástæ@a» til þess, að saga þess-
ara tveggja tiímabila er svona ólík,
1-iggur í aisgum uppi. Á Söguöld-
i-n-ni rísa ein-mig aniklar deilur e-ngu
síður ea á Storlungaöldinni — deil
ur, s-cm vel gáto orðið hinu unga
lýðveldi að fjörtjóni. En þessar
deiLur voru jafnaða-r friðsamlega
vegna þess, að þjóðin átti á þess-
uim tíina fram'sýna og góðgj-arna
stj órnmálamenn, se.m ge-ngu á
•milli, þogar anest skarst í odda
meðal hi«na óþiilgjarnari höífðingja
og iiuTdu meffalveg til að koma á
sáttum og sam-koinulagi. Það voru
menn ehís og Síðu-H-allur, Snorri
goði og Þorgeir Ljósvetningagoði,
sem hér Stóðu bezt á ve-rði um hið
unga þjiðveldi og björguðu því
hvað tíStir -anoað frá áföltom og
jafnvel fullkomnu hruni. Þessir
me-nn þeitou ekki vopnum sínum
og liðsafía til að leysa deito-máli-n-,
heldur hyggimgdum sínu.m, -góð-
girni og friðarvilja. Á Sturlunga-
öldinnl áfcti þjóðin ekki sl-íka
stjórnmátomen-n, a. m. k. ekki eins
áhrifar&a og framsýna og þá Síðu-
Hall og Siiorra goða. Þá voru það
öfgame.nmiirnir, er niáittu sin meira.
Þess \ egna lcið hið fyrra lýðveldi
íslendinga uaidir l-ok.
Stærsti sigur íslenzkra
stjórnmáiamanna
Af öUtttn atburður í-slenzkrar
sögu, ber sennilega- kristuitakan
hezt vitai uan mikil stjórnmáJaieg
hyggindL 'Þar koma þeir alBir fram
Siðu-Hallur, Snorri goði og Þor-
geir Ljósvetaingagoði. Þá-ttor Þor
geirs er sög'ufrægast-iir c-n vel má
þó vera, að hiutur Hal-ls hafi verið
mestur. Svo vim komið, að þing-
heinuu’ var círöinn alveg skiptur í
-ívennt og hafði Hallur vorið til-
Me5 myndun núverandi rikisstiórnar var stigið stórt spor í þá átt að sameina meginstéttir þióðarinnar um
lausn vandamálanna. Myndin er af ríkisstjórninni á rikisráðsfundi. Forseti ísiands, herra Ásgeir Ásgeirsson
fyrir miðju. Ráðherrar, tallð frá vinstri: Hannibal Valdlmarsson félagsmálaráðherra, Eysteinn Jónsson fjármála
ráðherra, Hermann Jónasson forsætisráðherra. Hægra megin við forseta: Guðmundur í. Guðmundsson utan-
ríkisráðherra, Gylfi Þ. Gístason menntamálaráðherra, LúSvík Jósefsson sjávarútvegsmálaráðherra. Blrgir
Thorlacíus ríkisráðsritari fjarst á myndlnni.
nefndur lögsögumaður fyrir
kristna menn, en Þorgoir var á-
fram lögsöguimaffur hinna heiðnu.
Þá gerist það, án þe&s að skráðar
heimi-ldir greini náiiari afvik þess,
að Hallur afsalar sér lögsögninni
fyrir kristna menn og felur Jög-
söguna Þorgeiri einum. Það virð-
ist ákaf.lega ótrúlegt, að slíkur
drengskaparmað-ur og Hallur var,
hafi -afsal-að sér hinu mikla- ábjxgð
ars-tarfi, er trúbræður hans höfðu
falið honum, nema -ha-nn hafi áð-
u-r verið búinn að ræða- má-lið við
Þorgeir og þeir verið orðnir sam-
mála um meginlau-snina, og Ha-llur
eftir það ta-lið hyggilegast, að Þor
g-eir kvæði upp úrskurðhm. Eftir
þetta samkomulag leggs-t svo Þor-
geir undir feldinn, en Haítor og
Snorri nota þann tima til að ganga
á milli, lægja öldurnar og búa í
haginn fyrir það, sem í vændum
var. Þannig eru það stjórnmála-
leg hyggindi og sa-mvinna þeirra
Síðu-Halls og Þorgeirs Ljósvetn-
ingagoða og Snorra goöa, er leýsa
á friðsamlegan hátt viffkvæmasta
deilumálið, er Alþingi íslen-dinga
hefir fjaliað um.
•Kristnitaloan er eittihvert sígiM-
asta dæmi um það, hverni-g vanda
sömustu deilumál verða leyst frið-
samlega, ef stjórnmálaleg hygg-
indi og drengskapur og samvinnu-
andi haldast í h-endur.
Vald kjósendanna
Kristnitaka-n- er áreiðanlega
glæsilegasta verkið, sem íslenzkir
stjórnmál-amenn hafa unnið. En is-
lenzkir stjórnmálamemn. hafa fyrr
og síðar unn-ið fjölmörg önnur á-
gæt verk og þeim er það að þa-kka
að íslenzka þjóðin, sem er fáme-nn-
u-s-t.állra þjóða, býr við fullt sjálf-
stæði í dag. En Etjórnarhæt-tirnir
er-u nú orðnir hér aðrir e-n þeir
vor-u í tið Síðu-Halte og Snorra
goða. Nú er valdið ekki len-g-ur í
hö-ndum fárra ú-tvaldra höfðin-gja,
heildur er það í hönduim þjóðarimn
ar -ailrar. Nú hvílir í ra-uni-nni svip
uð ábyrgð á herðum hvers kjós-
anda og áffur hvíldi á herðum höfð
ingjanna. Það er ekk-i aðeins við
kjörborðin, heldur fjöl-mörg önnur
tækifæri, sem hinn óbreytti kjós-
andi heflr alveg eins mikil áhrif
og alþingismaðurinn og ráðherr-
ann. Þetla leggur hve-rjum og eiu-
um þá skyldu á herðar, að hann
leggi frani sinn skerf ti-1 stjórn-
mál-anna, leitist við að gera sér
gr-ein fyrir því, hvað sé rétt eða
rangt, og styðji það, sem han-n á-
lítur réttast og sanna-i-t. Ef mönn-
um firnist að stjórnmálin séu leið
inl-eg, stjórnmálabaráttan sé háð
með ódrengilegum aðferðum eða
stjórnmálaforingjarnir misnoti að
st.öðu sína, þá er það ekki leiðto
t.il úrbóta að geras-t kærulaus og
áhugalaus um stjórnmál, heldur
að reyna að stuðla að endurbótum.
Vi-rk og ábyrg þá-tttaka í stjór-n-
málum, er ein af þeim skyldum, er
iýðræðisskipulagið legigur hverj-
um manni á herðar og sem honum
ber að rækja- ef-tir beztu get-u
vegna sjálfs sín og þjóðar si-nnar.
Ný Söguöld eía
önnur Sturlungaöld
Þess var getið hér á undan, hve
glæsilegt tímabil Söguöldi-n væri í
sögu þjóðarinnar. í frambaldi af
því er ekki úr vegi að rifj-a upp,
að íslendingar eru nú á ýmsa.n
hátt st-addir á svipuðum vegamót-
um og forfeður þeirra á Sögu-
öldinni. Söguöldin- hófst með stofn
u-n hins f.\Tra- íslenzka lýðveldis.
Sitofnun hins síðara íslenzka lýð-
veldi-s er aðeins nýlokið. Það er á
valdi okkar, sem nú byggjum
landið, að skapa fyrstu sögu hins
nýja lýðkæidis. í því samba-ndi
megum við gjarnan spyrja okk-ur
sjálf: Tekst okkur að gera fyrstu
sögu hins nýja lýðveldis að nýrri
Söguöld — að öld framfara og
stjórnimálaþroska — eða verður
hún á allt annan veg — saga eins-
konar Sturiungaaldar? Það er á
valdi ékkar, hv-ernig svarið verður.
Því verðiur ek-ki neitað, að það
er á marg.au há-tt erfiðara fyrir
litla þjóð að halda nú sjálfstæði
Sínu en fyrir þúsund áru-m. Þá voru
kröfumar þær, að hæ-gt var að lifa
góðu 'I-í-fi í landi-nu við fábreitt-a
a-tvinnuvegi. Þá var fjarlægðin frá
öðrum löndum mikil vernd gegn
erlendum ágangi. Nú verðum við
að halda uppi mörgum og dýru-m
stofnunuim, er núíímaþjóðfélag út-
hei-mtir, en engin þörf var talin
fyrir þá. Af ölluni þeim frjáisum
þjóðum, sem nú eru til í heimin-
um, eru íslendingar hin fámenn-
asta og hinn sameiginlegi kostnað
ur af þeini ás-tæðum- tiltötolega
meiri fyrir hvern einstakling hór
en annars staðar þekkist. Þess
vegna undrar mairga útlendtoga á
þ\’í, þegar þeir h-eyra ítúatölu ís-
land-s nefnda, að íslendtogar skuli
treysta sér til að halda uppi sjálf
stæðu nútímaþjóðfélagi í 6tóru
landi, sem ta-lið er á endtoiörkum
htos byggi'lega heims.
Framtak og dugnaíS
skortir Islendinga ekki
Vissulega er hér líka mikið í
fan-g færst. Eigi íslendingar að
heppnia&t það takma-rk, sem þeir
hafa hér sett sér, er þess meiri
þörf hér en nokkurs staðar an-nars
staðar að enginn starfskraftur fari
forgörðum og vali-nn maður sé í
hverj-u rúmi. Á þann hátt verðum
við að bæta upp ióiksíæðina og
harðbýli landsins.
Áreiða-nlega verður ekki annað
sagt en að okkur hafi heppnast
þetta- á margan háfct að undan-
förnu. Hér hafa orðið tneiri fram
farir á seinustu áratugum en x
nokkru öðnx íandi á sama tíma,
þegar tillit er tek-ið -til fól-ksfjölda
og landgæða. Þjóðin hefir vissu-
lega unnið vel og trúlega, þegar
litið er á hei-ldina. Og vafal-aust
eigum við þetta ekki sís-t landi okk
ar að þakka, þv-í að það kaltar é
framtak og atorku, ef gæði þess
eiga að verða nýtt. Marg-t eigum
við landi ókk-ar að þakka, en þó
ekker-t meira en það, að það kref
ur af okk-ur stórh-ug, fra-mtak og
dugnað. ÞesS vegna er það sú eign,
sem við niegrum aldrei sjálfvilj-iigir
af höndum láta-.
Skuggi, sem hvílir yfir
frelsi fjjóíarinnar
En þrátt fyrir a-I-lt það, sem á-
unni-st h-efi-r, verff-u-r sam't að ját-
ast, að íslenzka þjóðin er á vissan
hátt i hættu s-tödd. Stórhugur okk-
ar o-g kröfuharka hefir átt sinn
þá'tt í því, að við höfum færzt
veiðum og síldveiðum. F-ramund-
an bíður að ska-pa fjármálum okk-
ar traustari grundvöll og það g-et
ur kostað nokkra sjálfsafneitun
um stun-d. Verði þe-t-ta hins vegar
ekki gert, held-ur haldið áfram svo
seni gert hefto verið undanfarin
ár, á þjóðin eftir að v-ak-na við
vondans draum fyrr en va-rir, jafn-
vel s\'o vondan, að hún þnrfi á
vestrænni eða austrænni hjálp sð
hald-a og gjaldi fy-rir raunver-ulegt
frelsi sit-t.
Hvaða leiðir er-u hslzt ú-t úr þesa
um vanda? Leiðirnar geta vafa-
lauist verið ýmsar og aðalvandi-nn
fj'rir hagfróða rnenn er e-k-ki sá a'J
benda á þær. Aðalvandin-n ei- fólg
in -í því að það takist að s-kapa
þann samhug og það sa-mstarf, aíí
sú leið reynist framkvæ-manleg,
sem ákveðið verður að fara. Hætt-
an er sú, að átök mi-ll-i s-tétía og
sundrung flok-ka geri allar leiðir
óiramkvæmanlegar og að hér
skapist eins konar Stuii-
ungaöld stéttanna og .flokk-
anna, þar sem hver berst fyrir sín
itoi sérhagsmunum og endalokia
verða þau, að enginn vinnur og all
ir tapa. Það, sem þarf til að af-
stýra þessari hættu, er að hér sigri
sá hug-sunarháttur samstarís og
málamiðlunar, er undto förustu
þeirra Siðu-Halls og Snorra go'ó'a
gerði Söguöldina að glæsilegásm
tímabili íslenzkrar sögu.
Stórt spor stígið
í rétta átt
Stórt spor var stigið í þe-ssa áfct
með tnyndun þein*ar rlkisstjórnar,
sem köm tii valda á S'íðasíliðam.
sumri. Að þeirri ri'kisstjórn standa
þeir flokkar, sem eru he-ls-tir fuffl-
trúar stærstu vinnustéttan-na,
þetora stétta, sem- hafa- mestra
hagsinuna að gæta í sambandi viíj
lausn efnahagsmála-nna. Með þess-u
síjórnarsamslarfi var lagðu-r grund
vöítor að því, að hi-nar Btóru vinmu
stéttto reyndu að finna friðsam-
lega og hagf-el-lda lau-s-n á þessum
málum í stað þess að haíd'a uppi
baráttu hver gegn annarri og tpr-
velda- þanniig, að nokkuð yrði hæg't
að gera. Með þessu samstarfi var
stefnt að því, að koma í veg fyrir,
að séir skapist eins kona-r Stiui-
ungaöld á sviði efnahag-sm'álan-na.
Það er en-n of snemnit að fel-Ia
nokkurn endanlegan dóm um það,
hvemig þessa-ri merk-u tilraun reið
to af. Það, sem þegar hefto gerst,
spáto þó heldur góðu. Hins vegar
er rétt að ge-r-a sér ljóst að erfio-
leikarnto eru miklir. Fjái’hagsstarf
semi þjóðarinnar var komi-n að al-
geru hruni, þegar hin nýja stjórii
kom tá-I valda. Til- að afstýra fulí-
komtoni stöðvun sjávarú-tVegsina
um seinustu áraimót, varð aö'
ieggja á nýja, stórfel-lda tolla, sem
að sjölfsögðu rekja rætur sínar 'til
þessi, hVer-nig komið var, þegar
stjórnarskiptin urðu. Þetta niyndi
hafa nægt til að tryggja- sjávarút-
veginiun góða- afkomu, ef ekki
hefði svo komið til aflabrestur bæði
á vetrarvertíðinni og á síldVeiðun-
u-ffl, svo að hagur hans er -nú
með erfiðasta nióti og gjaldejTiis-
staðan er mjög örðug út á við. Um
landbú-naðarf-ramleiðsluna er þaít
htos vega.r að segja, að hún hefir
auki'st mjög á undanförnum árum,
svo að fly-tja verðm* nú landbún-
aðarafurðir í vaxandi mæli íil ann
arra landa, e-n stórlega skor-fir á,
að þæi* seljis-t þar fyrir það ve-rð,
se-ni bændur þurfa að fá. Þannig
-mikið í fang, og gert mei-ri kröfur; niætti n-afna fleiri- torleyst i j-ár-
en efnahagur okkair hefir ra-un-! bagSfleg vandamál, sem nú þarf aÖ
verul-ega leyft. Yfir fjármálum' glinia við. Til þess að leysa þau
ofckar hefir livílt vaxandi skuggi svo vel fari, þarf yissulega sam-
um nokkurt árabil og hann hefir á ^u.g og samstarf stétta og ílokfcá
þessu ári aukist við það að afia-1 °S tilslakanto á ýmsa bóga.
brestur hefto orðið bæði á þorsk-l iFramhald á 8. cíðu.)
Éiáiw i