Tíminn - 28.02.1958, Blaðsíða 7

TÍMINN, föstudaginn 28. fcbruar 1958.
7
Þróun búvísinda og æðri búnaðarmenntun:
iklar tæknilegar framfarir og vísindalegar upp-
götvanir stuðla sífeílt að hagfelldari framleiðslu
Erindi Olafs Stefánssonar nautgriparæktarraeanauts, er hann flutti á Búnaðarþingi nú í vikunni
Elzta atvinnugrein siðaöra
þjóða er landbúnaður. Öld-
um sarnan hefir hlutverk
hans verið að fæða og klæða
íbúa jarðar, og enn þann dag
í dag byggist matvælafram-
leiðsla að mestu leyti á hon-
um.
HelzUi fí-amlei'ðs'luvörurnar eru
svo mátengdar frumstæðustu þörf-
um manna, að fyrir þær eru ætíð
not, og cnn s'kortir jafnvel mjög á,
að þörfinni sé fulinægt, ef l'itið er
á þjóðir heinis sem eina heild, enda
þótt taláð sé um offramieiðslu í
sumum löndum á einstökum vöru-
floklonn. Si.ðustu tvær aldirnar
hafa orðið tvær byltingar, sem
haflt hafa margvísleg áhrif á land-
búnað og breytt aðstöðu hans í
ýnlsum löndum, en þrátt fyrir þess-
ar breyt-ingar er landhúnaður enn
niikilvægasta atvinnugreinin hjá
flestum þjóðum heims.
Bylting tækni og hugar
Fyrri byltingin hefir orðið í
raunvísindum og tækni. Hún nær
yfir mikið svið, al'lt frá því er smá-
sjáin var tekin í þágu rannsókna
og til beizlunar og hagnýtingar
orku í ýmsu formi. Hin byltingin
hefir orðið í ríki hugans. Ifún er
þjóðfélagslegs eðlis og á uppruna
sinn í kenningum evrópiskra heim-
spekinga, ékki hvað sízt Jean-
Jacque Rousseau. Hún er fólgin
í nýrri túlkun á kristilegri sið-
fræði: að allir menn séu í vissum
skilningi og mikilvægum jafnir og
jafnréttíháir og að þjóðfélagið eigi
að gegna þelm skyldum gagnvart
þegnuuum, sem gera góðgerðar-
starfsemi einstaMinga óþarfa.
Báða rþessar byltingar, sem í
eðli sínu eru svo ólíkar, hafa or-
sakað stöðuga þróun hvor á sínu
sviði, þróun, sem orðið hefir einna
örust á síðustu tímum. Tækni og
vísitndi liafa með nokkrum hætti
breiðzt út til allra byggðra svæða,
og isamhjálpar skilningur á al-
mennuni mannréttindum hefir auk
izt mjög, þótt sú þróun sé að sínu
leyti skemur á veg komin en hin
tæknilega.
Hvaða áhrif hefir svo þessi þró-
un haft á framleiðslu landbúnaðar-
afurða? Tæknil'egar framfarir og
vfeindalegar uppgötvanir korna svo
að segja ávallt að gagni í landbún-
aði vegna þess, live fjölbreytilegur
sá atvinnuvegur er, og þær stuðla
þar að aukinni og hagfelldari
framileiðslu. Svo að nærtæk-t dæmi
sé nefnt, þá líður ekki áratugur
frá uppgötvun kjarnorkunnar, unz
farið er að gera tilraunir með að
hagnfca hana í jurtakynbótum, við
rannsóknir á nýtingu fosfórs í fóðr
un búfjár og' við geymslu mat-
væla.
Hagnýt vísindi og
landbúnaður
Hagnýting tækni og vísinda í
landbúnaði veldur því, að færra
fólk ;þarf til að framleiða mat-
væli en áður, en Iðnaður vex að
sarna skapi. Áhrifa þessa á aðstöðu
bændaötéttarinnar mun ég síðar
geta, en í bráð læt ég nægja að
bendá á, að aukinn iðnaður skapar
aufcna eftirspurn á lándbúnaðar-
vöruni. yiðurkenning mannrétt-
inda óg sívaxándi þáttur ríkisvalds-
ins í þvi að tryggja þegnum sínurn
þau réttindi, eykur ennfremur
neyzlu la nd b ún a ða raf urð a, þótt
þar sé enn mikið verk að vinna á
alþjóðavófctvangi.
Ég lief hér að framan farið ör-
fáum 'orðum um almenna þróun
íandþúnaðar í seinni tíð til þess að
auðvéMara megi verða að skyggn-
ast inn í framtíðina og gera sér
grcin fyrii* því, hvaða hlutverk
landbúnaðinum verðiu* falið á
næstu áratugum og með hvaða
hætti það varður leyst af hendi.
Hitt þarf aftur á móti ekki að ef-
ast um’, að landbúnaður á mikl'a
frain tíð fyrir sér, þótt i'ðnaður og
aðrir atvinnuvegir aukist, því að
matur er mannsins megin. í réfct-
um efnahlutföllum er Iiann undir-
staða þess, að menn haM’i heilsu
og beilbrigði, en á því byggist aft-
ur á móti að miklu leyti velferð
mannkymsins, og magn og gæði
allrar vinnu, likanilegrar og and-
legrar.
Við skulum nú athuga nánar,
hvaða hreytingar þróun vísinda og
tækni hefir valdið í búnaðarhátt-
um og leiðheiningastarfsemi, en
minnumst þess þó jafnframt, að
framfarir og þróun áttu sér stað,
áður en eðli fræðigreinanna varð
fundið. Kynhætur búfjái* urðu til,
áður en erfðalögmál voru skýrð.
Gerlar voru notaðir við inatvæla-
gerð, áður en menn gerðu sér grein
fyrir tilveru þeirra og* eðli lífs-
starfssemi þeirra, og þannig mætti
lengi telja.
Undirbúningsmenntun
bænda
Æskilegur uhdirlbúningur bænda
efna undir ævistarf þeirra hefir
hins vegar breytzt mjög, þar sem
þróunin hefir orðio mest. Fyrir
tæknibyltinguna byggðist hæfni
manna til hvers konar búskapar
frarnar öðru á því að tileinka sér
sem bezt reynslu forfeðranna, —
sveinninn lærði hjá meístaraiium.
Vísindin hafa valdið hér mikilli
breytingu. Uppgötvanir verða til
í tilraunastofum. Þær eru reyndar
á tiiraunastöðvum v:ð svipuð skil-
yrði og eru hjá bændum, og ef
þær teljast gagnlegar, er unnið að
því, að bændur hagnýti sér þær.
Á sama hátt er reynt í rannsóknar-
stofum að leysa ákveðin vanda-
mál í búskap á hverjum tíma, finna
varnir gegn smitandi sjúkdómum
eða ráða fram úr efnaskorti í jarð-
vegi eða í búfé og jarðargróða, svo
Fyrri hluti
að eitthvað sé nefnt. Til þess að
vera í fremstu víglínu hafa bændur
undanfarna áratugi þurft stöðugt
að afla sér utan að komandi þekk-
ingar og tileinka sér í búskapnum
nýja, hagnýta reynslu. Hjá þeim
þjóðum, þar sem háskólar skildu í
öndverðu það hhitverk sitt að hag-
nýta raunvisindi í þágu l'andbún-
aðar, skapaðist brátt leiðbeininga-
þjónusta við búvísindadeildir há-
skólanna, vegna þess, að framfara-
bændur leituðu til háskólanna um
leiðbeiningar. Þannig skapaðist
æskilegt samstarf milli þessara
bænda og háskólanna. Þannig verð
ur leiðbeiningaistarfsemin til í
Skotlandi og a. m. k. viða í Banda-
ríkjunum. Bændur, sem til háskól-
anna leituðu, fengu leiðbeiningar
frá fyrstu hendi. Hins vegar nær
1 e ið b e in ingas tarfs emin í þessu
formi ekki eins alhiennri út-
breiðslu og sú þjónusta, sem skipu-
lögð er af ríkisvaldinu eða bænda-
stéttinni sjálfri.
Breytingar á búnaðar-
háttum
Samfara tækniþróun landbúnað-
ar og hagnýtingu hinna ólíkustu
visindagreina. í þágu hans verður
sú breyting á, að viðskipti búsins
út á við stórau’kast. Bviskapurinn
verður ekki lengur sjálfum sér
nóg'Ur, heldur fær hann meir og
meir á sig einkenni iðnreksturs'.
Þctta á ekki eingöngui við’ varðandi
kaup á rekstrarvörum, svo sem til-1
búnum áburði og sáðvörum, heldur I
eykst aðkeypt þjónusta í stórum!
stíl. Stórvirkar vélasiamstæður!
uppskera korn og þreskja í ákvæð
isvinnu, og svo að nærtækt dæmi
sé nefnt, þá hafa nautgripasæðing-1
ar að miklu leyti komið í staðinn j
fyrir staðbundna nautanotkun í (
ýmsum löndum síð'asta áratuginn. |
Þessi breyting á búnaðarháUum
veldur því, að sívaxandi áherzla er
lögð á hin hagrænu atriði í bú-!
rekstri og hvernig það fjármagn
ávaxtist, sem líagt er í fjárfestingu
Ólafur Stefánsson
og rebstur. Sérhver þjóð, sem ætl-
ar sér að verða samkeppnisfær við
aðrar í landbúnaði, þarf að gæta
allra þessara atriða, hún þarf að
íylgjast vel með nýjungum og
prófa þær, sem líklegastar eru til
árangurs. Hún þarf einnig að fylgj
ast með þróun leiðbeinmgastarf-
semi, og hvaða kröfur eru gerðar
til hennar í þeim löndum, sem
fremst sfcanda. Hún þarf jafnframt
að hafa tilraunastarfsemi til að
vinna að úrlausn staðbundinna
vandamála.
Menntun og nýjungar
Nú orðið geta bændur ekki ein-
göngu notazt við þá fræðslu og
verklega þekkingu, sem þeir kunna
að hafa aflað sér, áðvir en þeii*
hefja búskap. Þeir þurfa stöðugt
að hafa vakandi auga fyrir nýjum
aðferðum, sem kunna að reynast
vel. Hlutverk bændaskóla er orðið
erfiðara en áður, þótt þörfin fyrir
þá hafi aldrei verið brýnni. Þar
verður að vinza úr það, sem að
mestu gagni má verða í nútím'a
búskap á hverjum stað, kenna und-
irstöðuatriði og eðii hverrar fræði-
greinar og umfram allt að skapa
þann skilning hjá hinum verðandi
bændum á þætti tækni og vísinda
í landbúnaði, að þeir færi sér í
nyt leiðbeiningar, kynni sér nýj-
ungar og verði hæfir að leggja
persónulegt mat á gil'di þeirra.
Fræðslustarfsemi sú, sem fólgin
er í því að kynna hagnýtar nýjung-
ar búandi mönnum, hefir stórauk-
izt á síðustu áratugum, jafnvel víða
siðasta áratuginn. Það hlutverk er
bæði mikilvægt og vandasamt. Það
er einnig erfitt í framkvæmd vegaa
eðlis atvinnugreinarinnar. Óll’kt
því sem er í öðrum iðngremum,
þá er landbúnaður hverrar þjóðar
byg'gður upp úr mörgum smáum,
dreifðum einingum — búunum
sjálfum. Af því leiðir, að þar er
erfiðara að koma leiðbeiningum á-
leiðis en í öðriun atvinnugreinum,
og venjulegast líður margfaldur
timi miðað við iðnað, áður en nyt-
samar nýjungar hafa náð almennri
útbreiðslu. Því þarf öflugri leið-
beiningaþjónustu í ilandbúna'ði en
í flestum öðrum greinum, og það
hafa margar þjóðir skilið hin síð-
ari ár. Samhliða fjölgun leiðbein-
enda hafa þær þjóðir, sem framar-
lega síanda efnahagslega, eflt íil-
rauna- og rannsóknastarflsemi þá,
sem ráðunautaþjónustan byggir
störf sín að nokkru lcyti á. Það
veldur einnig meiri erfiðleikum og
töfum, að útbreiða nýja hagnýta
þekkingu í landbúnaði en t. d. í
verksmiðjum, að endurtaka þarf
oft staðbundnar tilraunir árum
saman, áður en öruggar niðurstöð-
ur eru fengnar.
Aukin menntun í sveitum víða
um lönd skapar þó meiri fróðleiks-
löngun og því batnandi jarðveg
fyrir leiðbeiningastarfsemi. Og
jafnframt því verða þær kröfur
meiri, sem bændur g-era bæði til
ráðunauía og 'tiirauna'Stofnana og
það færist meir og meix í vöxt, að
bændur óski eftir sérfræðilegri að-
stoð í margs konar vandasömum
atriðum, sem búskapnum fylgja.
Kröfur tímans
Kröfur til menntunar og þjálfun-
ai* tilrauniamanna annars vegar og
ráðunauta hins vegar eru að vísu
ekki að öllu Ieyti hinar sömu, en
tvennt ætti þó að vera sameigin-
legt, cf árangurinn á að vera nægi
lega góður. Annað er það, að al-
menn menntun þeirra hjá hverri
þjóð' verður að vera fyHilega sam-
bærileg' við almenna menntun ann-
arra manna, sem fást við visinda-
störf og kennslu í öðrum vísinda-
greinum. í öðru lagi þurfa vísinda-
og tilraunamenn landbúnaðarins að
hafa þekkingu í almennum búvís-
indum, áður en þeir sérhæfa sig,
og ráðunautar þurfa auk staðgóðr-
ar þekkingar í búvísindum og bún-
aði að fá nokkra þjálfun í tilrauna-
og' í’annsóknarstai’fsemi til að vera.
færir um að túlka niðurstöður til-
rauna og dæma um bagnýtt gildi
þeirra. Sérþekking tih*aunamanna
og ráðunauta í búvísindum ásamt
almennri menntun þeirra verður
að vera sambærileg við menntun
vísindamanna og - teiðbeinenda í
öðrum atvinnugreinum í nútíma
þjóðfélagi, og þær stofnanir, sem
þessa fræðstu veita, þurfa að sjálf-
sögðu einnig að vera sambærileg-
ar við æðstu mennt'astofnanir
hverrar þjóðar í öðrmn vísinda-
greinum, svo sem verkfræði, lækn-
isfræði og hagfræði. í þessu tilliti
verður bændastéttin í framtíðar-
. þjóðfélagi að gera fyllstu kröfur
og hvika hvergi frá þeim. Hvernig
verður það þá gert?
Erfið aSsfsða bænda-
stéttarinnar
Aðstöðu sinnar vegna á bænda-
stétt margra landa í vök að verj-
ast. Hinar dreifðu einingar fram-
leiðslunnar, sem ég gat um hér að
fr'aman í öðru sambandi, valda því
einnig, að bændastéttinni er erfið-
ara en fléslum öðrum stéttum að’
mynda sterk, félagsleg samtök. Eitt
atriði í viðbót vil ég l'eyfa mér að
i nefna, sem gerir aðstöðu landbún-
aðar mjcg örðug'a í nútíma þjóð-
félagi. Aukinn iðnaður og bæfct
lífskjör þjó'ða skapa að vísu aukna
eftirspurn eftir laiidbúnaðai’afurð-
urn, svo sem áður er getið. En eft-
ir því sem lífskjörin batna, þá
eykst eftirspurn eftir öðrum
neyzluvörum en matvælum hlut-
fallslega örar. Af því teiðir, að
fjármagn og vinnuafl leitar stöðugt
yfir í iðnað og verzlun fremur en
í landbúnað. Af þeim ástæðum
mundi landbúnaður stöðugt drag-
ast affcur úr, þúáfct fyrir stóraukna
framleiðslugetu og iiagfclldari
framleiðslu, ei' þjóðfélagið gerði
ekki sérstakai* ráðstafanir lil að
vernda hann. Þetta eru kunnar
staðreyndir frá ýmsum löndum. —
Samt er landbúnaður lífsnauðsyn-
(legur hverri þjóð, og þegar mest
á reynir í styrjöldum, er þess kraf-
izt, að hann stórauki íramleiðslu
sína svo til fyrirvaralaust. Enda
þótt landbúnaður sé verndaður
víða vegna þess, að án hans geta
þjóðir ekki verið, þá stendur hann
sarnt höl'Ium fæti gagnvart öðruin
t
Á víöavangi
Lífskjörin í ausfri og vestri
Heittrúarsöfnuður Moskva-
manna á íslandi *liefir löngum
básúnað, hve lífskjör hins vinn
andi fólks séu góð í Ráðstjórn
arríkjunum. Nefndir liafa tíð-
um verið sendar í austurveg og
heimkomnar hafa þær haldið
halelújasamkomur um Paradís ör
eiganna austur þar.
Fyrir skömmu framkvæmdu
neytendasamtökin dönsku athug
un á þvi liversu lengi ýnisai*
starfsstéttir í ýmsum löndum
voru að vinna fyrir 1 kg. af
1 smjörb 1 kg. svínakjöti, einum
pakka af vindlingum o. s. frv.
Þessi athugun leiddi ýmislegt
fróðlegt í Ijós. Frá þessu er sagt
í blaði, sem sendiráð Rússa í
Kaupmannahöfn gefur út. Niður
stöður sanitakanna eru ekki vc-
fengdar, en gerðar nokkrar at-
liugasemdir við þær, þar scm gc-f
ið er í skyn, enda þótt skýflsl-
an sé óhagstæð sovézkum, þá
vegi ýmiss konar hlunnindi þar á
móti, svo sem tryggingar, sein
að vísu eru líka fyrir liendi í
kapitaliskum löndum.
Aðstaða verkamannsins
I Damnörku þarf iðnverkamað
ur að vinna 1 klukkustund rúma
fyrir 1 kg. af smjöri, í Þýzka-
landi 2'/2, í Frakklandi 4 st., i
Englandi 2% stj,, í Bandaríkj-
unum Vi stund og 4% stund í
Ráðstjórnarríkjunum.
í Danmörku þarf sami maður
að vinna 31/5 st, til þess 'að
geta keypt 1 kg. af kaffi, í Banda
ríkjunum % úr klukkustund, eu
í öreigaríkinu 10 stundir!
Daninn þarf að vinna tæpa 57
stundir fyrir fötum Þjóðverjinii
60 stundir, Frakkinn 110 stunðir
Bretinn 71 stund, Bandaríkja-
maðurinn 13% stund og sovét-
borgarinn 200 stundir.
Mörgum mundi sjálfsagt þykja
fróðlegt að kynnast því, Iive
iðnverkamenn eru að vinna fyr
ir bíl í liiiiinn ýmsu löndum —
og bera saman við okkar lánð.
Daninn verður að vinna I6V2 máa
ug, Þjóðverjinn ÍIV2, Frakkimi
14V2, ítalinn ÓV2, Bretinn 20%,
Bandaríkjamaðuriim 2%, Rúss-
inn 13V2.
Að síðustu eru svo taldir skó'*.
Daninn er 13% st., að vinna Sér
inn fyrir skénum sínum, ÞjóS-
verjinn 9V2, Frakkinn 20, ítalii u
24%, Bretinn I8V2, Bandaríkja
maðurinn 2% og Rússinn 30
stundir.
Dýrf þætti kaffið hér!
Eins og fyrr er sagt telur á-
róðursblað sendiráðsins, að svo-
kölluð hlunnindi beri' að draga
frá og þá verði útkoman ekki
eins óliag'stæð. En eftirtektar -
vert er í því sambándi, að blaðið
viðurkennir, að iðnverkam. verði
að vinna 3V> Idukkustund fyrir 1
kg. af smjöri. Kostar þá smjör-
kílóið reiknað í ísl. krónum, kr.
65,80. Er það nokkru hærra verð
en á íslenzku sinjöri óniður-
greiddu.
Þá viðurkennii* nefnt blað, að
í öreigaríkinu verði iðnverkamað
urinn að vinna 7 klukkustundir
og 12 mínútúr fyrir einu kg. af
kaffi, þegar „hlunnindin" hafa
verið dregin frá! Kostar þá kílóið
hvorki meira né minna en kr.
135,36.
Nú verður að líta á það, að
iðnverkamenn búa við mun betri
kjör en þeir, er vinna algenga
verkamannavinnu. Ef miðað er
við lægst launuðu verkameim
yrði útkoman ennþá verri.
Þetta er lítil spegilmynd af
lífskjörunum í „Iandi lífsgleðinu
ar“. Ilitt er svo annað mál, að
í leppríkjum Itússa er áslandið
mun verra.
greinum efnahagslifsins, verndar-
ráðstafanirnar verða óvinsælar
mieðal annarra sté'tta vegma þess,
1 að skilning á eðli málsins skortir,
þær geta jafnvel orðið óvinsælar
lijá ríkisstjórnum.
; Af þessum sökum er bændastclt
hvers lands Mfsnauðsynlegt að
I (Framh. á 8. síðu.)