Tíminn - 15.03.1958, Blaðsíða 5

T í MIN N, langardaginn 15. mstrz 1958.
Greinaflokkur Páls Zéphomassonar:
Búskapurinn fyrr og nú —
framfarir í Norður-Múlasýslu
Sýslan er víSíend cg strjál*
byggð. í engri sýslu eru með-
albæjarleiðir eins langar.
Fjöll, hærri eða lægri, kljúfa
sýsluna í sex byggðarlög, og
milli þeirra innbyrðis er ekki
mikill samgangur og t. d. er
fcréf að jafnaði miklu fyrri að
fcerast úr sýslunni til Reykja-
víkur en milli sumra sýslu-
hiutanna innbyrðis.
SýsJu/búar verzla á sj'ö verzlunar-
stöðum. Leiðir þeirri liggja því
•tótið sa-man. Þeir hittast ekki og
(kynnast ekki, og því er ertfiðara!
með alla samrvinnu uim sameigin-l
leg mál, en. i mörgum öðrum sýsl-
um, þar sem aiiir sýsiubúar geta
hitzt og rætt mál sín ó sameigin-
togum íundarstað, þar sem menn
úi' öiium hreppum hatfa nokkuð
jaifna aðstöðu tii að mæta. Byggðu
“Jörðunum hefir íjöigað nokkuð, og
ber hvort tveggja til, að jarðir,
écm áður voru tvílhýli, eru nú metn
ar sem tvær jarðir eftir ósk áhú-
•endanna, og að niokkur nýbýli hafa
veiið reist. Heyskapur á meðal-
jörðinni var 101 töðuihestur o.g 163
ú'theyshestar eða alls 264 hestar.
Meðaláhötfn. sem fóðruðu vsr ó
þessum heyjum var 4,2 nautgripir,
167 kindur og 6,7 hross. Það liggur
því í augum uppi að fénaðurinn
'hefir orðið að sækja mikinn hluta
oJ vetrarfóðrir.iu út á jörðina, enda
var beitt og beitin vel stunduð.
Annars er víða beitarsæit í Norður
Múlasýslu, og líklega í engri sýslu
éins mikiil munur ó heyeyðslu í
sauðtfé inan hreppanna, og jarða
jnnan sama hrepps, og í henni.
Koma otft fyrir vetur, þar sem
ck.ki eyðist baggi í kir.dina á bestu
bcitarjörðunum, en í harðind-
trni og ísavetrum geta eyðzt allt
vpp í 3 hestar í kindina á sömu
biejum. Nú hefir taðan aukizt og
er 261 hestur á meða'ljörðrnni en
útibeyið aftur minnk'að og er að-
eins 72 hestar. Allur heyskapur nú
er 'því 333 hestar eða 69 hestum
jneiri en hann var fyrir aldar-
þr.i&jungi. Á iþessum heyskap er riú
frarr.tfieytt 3,1 nautgrip, 180 fjár
og 3,1 hrossi, og er enn mjög.langt
frá að mögu'legt sé að fóðra þenn-
an fénað á ársheyskapnum, nema
í góðum vetrum og þó m.eð mikilli
beit og eða miklum fóðurbætis-
kaupum. Hlvergi er meiri láifsnauð-
syr, að setja vei á beyin að haust-
íru, en þar sem bafis getur iokað
öiiJ'Uim höfnum og aðdrættir allir
teppzt. Þar þarf bóndinn aiHtaf að
eiga nægan tforða handa sér og sín-
urn og Bkepnum sinum, til þess að
hvorki menn né málieysingja vanti
bjiörg og líði ef harðindakafii fcem-
ur. En þar sem þörf sauðfjárins er

Páll Zóphóníasson.
ir hendinni“, en bxngja sig minna ar 'Og gert heyeyðsluna á hverja
upp. jkind allt að. 'þvi sexfalda, rniðað
Ekki giidir það Niorðui-Múla- við 'góðu veíurna. Meðaltúnið var
sýslu frekar en aðra þá staði semj3,3 ha, en er r.ú 5,6 ha. og hefir
háfiís getur iagzt að, og lokar sigd-; 92 + 94=186 hestar. Á þessu heyi
ingum lef tii viB 'frá áramótum ogjvar tfóðrað 3,3 nautgripir, 132
fram um tfardaga, að nauðsyn er að kindur og 4,8 hross og hefir orðið
atihuga á hvern hátt fól'k’i verði
hægast séð fyrir r.a.uðþurtftum sír,-
uim. Kemur þar mart til sem at-
Fyrri hluti
huga þarf og þar á mfeSal hwernig
tryggja beri meiri birgðir um ára-
miót en nú eru almennt til'. Gæti
þar kbmið tiil mála, að það opin-
bera, rfCfið, greiddi vexti aif and-
virði nauðsynlegra vörubirgða sem
verzianir á fehöfnum lægju með
um áraimót, og væri þá miðað v>ð
það að birgðirnar cntust til nauð-
að beita vel og halda spart ó heyj-
unum. Nú er taðan 196 hestar en
útheyið aðeins 21. Allur heyskapur
er þtvl 217 bestiar. Orsakir til þess
að túnaukinn og töðumagnið hefir
ekki aukizt örar, er sú að skurð-
gralfa var fyrst í hreppnum 1954,
og fyrri en hún hafði þurrkað
væntanleg túnstæði var ekki mögu-
legt að vinna verulega að stækkun
túnanna. Nú er mikið af þurrkuðu
og piægðu iandi, sem sáð verður í
í vor, 1955. Á þessum 217 heyhest-
uim, sem heyjaðir eru á meðaljörð-
inni er nú tfóðrað 21,1 nautgripir,
121 kind og 1,7 hestar. Ef við telj-
um að nautgripurinn þurfi 35
hesta cig sauð’kindin 2, þá þurfa
kýrnar og kindurnax 315 hesta og
vantar þtví .um 100 hesta af töðu
til þess að næg hey séu handa bú-
fénu í meða'ivetri, eða vei það. —
þurftar a'lmennings fram um næstu ... . ,.
fardaga. Með slíkium ráðstötfunum J Fjórfan jarðir batfa minni tún en
þyrfti vöruverð ekki að verða dýr- j ^ ha. og ein yiir 10 ha. Nýbýlið
ara á þessuim stöðum en öðr-um o-g Bjarmaiand sem byggt er úr Djúpa
það má það ekki verða, en 40 hefir nú 7,4 ha
hljHur að verða, ef.ekki eru gerðar tun ®ast- at ÞV1 300 töðuhestar.
sérstakar ráðstaíanir til að ifyrir-' 'er nu 2 nautgripir, 241 kind
bj'ggja það og viðkomandi verzlar,- 3 hross og þvi breytzt í beitina.
ir geri skyldu sína. Bsendurnir '‘V. n £ o tU°'
cins misjöfn og víða á Norðaustur- ssm búa ó stöðum sem aðdrættir “llí 3P° hest^r,Þar eru
landi, saifnast otft fyrningar. a goð-
u;n vetrum, þótt ekki hafi verið vel
sett á að haustinu. Á þær má aldr-
e; seíja. Etflir þvi haía mangir iif-
■að 'Sina ævina alla, og aldrei kom-
izt í heyþrot, en þó oft orðið að
stórfækka fénaði veturinn etftir að
fyrningarnar eyd.dust upp í hörð-
urn vetri. Annars vilja fáir um
um þessi mál hugsa, eða nokkuð
gtia ti'l að fyrirbyggja að vand-
•ræ&i geti atf stafað. Gömlu verzJan-
irnar reyndu nokkuð að hafa að
hr.usinóUum eða frá áramótum
vöruiforða sem nægði til vorsins,
S'Vo m'anníóikið kæmi ekki ti'l með
;að vanta lifsnauðsynjar þó að sigi
ingar á hafnir stöðvuðust. Með
auknum hraða hafa haustbirgðirn-
ar til vetrarins mmnkað og nú
statnir hygginn kaupmaður miark-
víst að iþvi, að geta umsett sama
veituféð sem allra oftast á ári
hverju, og þvi hatft birgðir litiar,
en ávallttil.aCiar tegundir. Og.eins
' og árafnótabirgðir verziananna
kringum allt land minnka, minnka
líka ibirgðir bændanna á bieiroiOur,-
geta teppzt, þurfa að birgja sig upp “ snKtur _2 hross, og
að haustinu og gara það Mka m'arg- ^W1 nae® h.?^ har;<: a bufenu þo all-
ir hverjir. Eg flutti úr Borgarfirði. ha,rt se' , iiggur byggðin með
í Skagafjörð 14. maí 1920. Þá var;s^e' Megiur jiggur eftir sveitinni
ekkert sem hét kornroafur til S endiíahgri og ýfir Brekknaheiði til
nokkri verzlun við Skagatfjiörð', og bóitshafnar. Þar verzlar norður-
það var ekki mönnunum að þakka hluti sveitarronar. Brekknaheiði
«8 úr þvi rann snjórinn burt, ís; skilur Skeggjastaðáhrepp fra Norð
lónaði tfná og skip komust á fjörð-!
ur-Þingeyjarsýslu, en að hinum
inn nokkrurn döginrn sáðar með vör- breppsins liggur Sandvikur-
ur. Það eru ekki mörg ár sdðan
heybirgðir austanlands og norðan
reyndust litlar og kom'a þurfti
þangað um 8000 heyhestum.
Hvernig hefði það gengið ef hatfí's
hefði lokað siglingaleiðum. Þetta
þunfa menn að hafa í huiga um allf
land, og alveg sérstaklega þeir,
sem húa ó þeim svæðum, sem haf-
ís getur sótt heim, með þeim af-
leiðingum sem þeirri heknsókn
fylgir.
Skeggjastaðahreppur.
Venjulega er snjólétt í Skeggja-
staðaihreppi og góð beit bæði til
•sjós og lands fyrir sauðié. Það eyð
•ast því oft M'til hey. En þar getur
um, menn draga meira að sér „etft Mka lagt ís að landj, skafið fjöriurn
heiði er skilur ó milli Sk.eggjastaða
hrepps og Vopnatfjarðar. Hreppur-
inn iiggur hér einn sér, og verður
yfir fjallvegi að sækja til annarra.
í hreppnum, á Höfn í Bakkafirði,
'er verzlun og þar verzlar suður-
hluti sveitarinnar. Engjalönd eru
engin í sveitinni, og er sláttur á
útberjum að falla niður og ó að
igera það. Reki er á flestum jörð-
um nokkur, en að því eru óra-
skipti hive mikið rekur. Fjörubeit
er gó'ð. Útræði var áður fyrr fra
mörg'Uffl jörðun>, e_ er nú niður-
lagt, og veldur þar mestu um fólks-
fæð ó heimilinum.
Afréltarlönd og skiiyrði fyrir
sauðfjártoúskap eru góð, og hvað
miá stækka sauðifjártoúin takmark-
ast eingöngu af því hve mikið vetr
arfóður er fyrir hendi. Heyskapur
á meðaljörðinni þarf þó að aukast
■um 100 hesta áður en rétt'lætan-
legt er að fjölga skepnunum á
fóðri, en úr því ættu toúin að
stækka með auknum heyskap.
Vopnafjarðarhreppur
er afgirtur frá hinum hreppum
sýslunnar með Sand'víkurheiði að
norðan og fjailgarði milli Héraðs-
hreppanna og Vopnafjarðar sem
margir vegir eru ytfir eins og Hell-
isheiði, Smjörvatsnheiði, Tungna-
heiði o. fl. að sunnan. Hreppurinn
er all víðiendux. Kaupstaðurinn,
samnefndur firðinum liggur að
norðvestan við íjarðarbotninn og
þar verzla al'lir Vopníirðingar. 1
hreppnum eru nú 700 manns. —
Byggðum jörðum hefir fækkað um
11, voru 62 en eru nú ekki orðr.ar
nema 51. Meðaitúnið var 3,6 ha
en er nú orðið 9,6 og hefir þvi 2.7
faldast. Meðalheyskapur var 92 +
157 hestar eða 249 hestar alls. Á
þeim var fóðrað 3,6 nautgripir,
146 kindur og 6,2 hroiss og hefir
verið djarft. tetflt og treyst á beit-
ina. Nú er meðalheyskapur 389 +
663=452 hestar, og hefir þvi auk-
izt um fuI'Ta 200 hesta. Á þessu
heyi er nú fóðrað 3,6 nautgripir,
208 kindur og 4 hross og eru því
mún nieiri hey nú, miðað við
skepmifjöldann en 'óður var. Þó
•vantar enn upp undir 100 hesta á
meðaijörðina til þess að nægjan-
legt fóður sé fyrir hendi í alihörð
um vétri', og ætti ekki að fjölga fé
á fóðri, fyrx en heyaukning, sem
gerir heyásetninginn öruggan, er
fenginn. Engjalönd eru léleg og
hverfur nýting þeirra til sláttar
þegar túnin stækka. Sauðlönd eru
víðtend o.g góð bæði heima,
og þó sérstaklega á afrétt-
um, sem eru bæði viðlendar og
kjarngóðar. Fyrir löngu voru
byggð býli hér og þar um heiðar-
l'öndin, og af því lciðir að siðust.u
eigendur þeirra jarða eiga lönd
hingað og þangað um fjajlendið.
Eins og er kemur þetta ekki að
sök. Eigendur eyðijarðanna skipta
sér ekkerf af þeim, nema ef þeir
kónia til að veiða silung í ein-
hverju vatnanna, sem í landinu
liggja. En þetta getur breytzt. Víða
vildu ínenn nú géfa mikið fé fyrir
að eiga gott fjallendi, sem hægt
er að hafa fé ó að sumrinu. Þess
vegna ættu hreppsfélögin að
tryggj'a heildir.ni jarðirnar, sem
enn eru í einkaeign og liggja í
afréttunum, á ir.eðan þeir enn
géta. Þó að þetta sé sagt hér, þeg-
ar talað er um heiðarlöndin kring
um Vopnafjörð, þá á þetta við all
víða um lar.dið, og ætti að vera
umhugsunarefni ráðamönnum
hreppanna víða. Það er meira virði
en roenn aknennt gera sér grein
fyrir, að geta sleppt ánni með
lambinu eða lömhunum i hagler.di,
þar sem hún og lömbin hæta á sig
kjöti daglega, og koma aítur eftir
3 mánaða haggöngur með 40-100
kg þyngdarauka. Menn geta gert
■sér ndkkuð í hugarlund, hver eftir
spurn verður eftir þessum heiðar-
löndum, þegar þeir aðgæta aukn-
ingu á fjáreign manna sem í kaup
stöðum húa og mjög lítið land eiga
ti'l hagagöngu fyrir það að sumr-
inu. Skilyrði fyrir Stækkun fjárbú-
anna í Vopnaif. eru mjög mikil, og
takmarkast nú af möguleikuir, til
heyöflunar og góðrar vetrarfóðmn
ar. Síðar ínó'ske af eignarumráð-
um hreppsins að heiðarlöndunum.
hatfi hreppstfélagið ekki áfram að-
stöðu til noíkunar heiðanna 'likt og
nú. Sjö jarðir í hreppnum nytja
umdir 5 ha. tún, en 18 j&iðir hafa
tún sem eru stærri en 10 ha. 1920
var túnið á Htofi stærst 12 ha. Þá
fengust af þvi 410 hestar. Nú er
það orðið 12,8 ha. í prýðilegri rækt
og gefur af sér 585 hesta. En 10
jarðir í hreppr.um haía stærn tún
og rneira töðufall. Þó er Hof með
betur setnu prestssetrum landsins,
en hefir samt dregizt þetta aftur
úr jörðúm bændanna er fram hafa
sótt örar en Hofsbóndinn. Á fleiri
jörðum í hreppnum hafa túnin
stækk.að nokkuð jafnt og búin auk-
izt jafnl og þétt. Má þar nefna
Ytri-Hlíð, sem á er eitt prýðileg-
asta bú, hvar og hvernig sem á er
litið. Túnið er 18,9 ha. og taðan
1045 hestar. Á fóðrum eru 8 naut-
gripir, 424 kindur og 8 hross. Vak-
urstaðir, sem eru nú að verða að
tveim jör&um Á þeim báðum eru
túnin 19,8 ha. og tööufailið 995
hestar. Búið er 4 nautgripir, 424
kindur og 8 hross. Refstaður, sem
líka er að verða að tveim jörðum,
sem báðar hafa 18,6 ha. tún að
skipta milli sín og 1280 hesta hey-
skap. Þar er á fóðrum 6 nautgripir
452 kindur og 7 hross. Ásbrands-
staðir eru enn óskiptir, þar eru 18,4
ha tún og 1045 hesta heyskapur.
Þar eru á fóðri 6 nautgripir. 460
fjór og 10 hross. Á ö'llum þessuin
jörðum voru túnin mil'li 2,5 ha og
3,8 ha árið 1920 svo að breytingin
hefir orðið mikil. Vopnafjarðar-
kauptún hefir þó nokkurn lar.dbú-
skap, bæði eiga nokkrir kýr og
margir sauðtfé. Markaður má því
heita enginn fyrir landbúnaðar-
vörur í þorpinu eins og hsfir ver-
ið. Hins vegar getur komið að því
fyrr en varir að atvinna í þorpinu
verði það mikil að sumrinu, að
menn hafi ekki frístundir til að
sinna heyskap í hjáverkum, og þá
kemur að þrf að bændur verða að
sameinast og selja mjóik í þorpinu.
Margir halda þetta sé langt undan,
en reynslan mun sýna hið gagn-
stæða. Mætti jafnvel segja mér að
strax á allra næstu árum færu sum
ir kýreigendanna að sjá að það er
trfsýnn gróði á kúahaldinu í þorp-
inu, þegar þeir geta fengið
góða mjólk kevpta úr sveitinni. Að
suimrinu er hreppurinn tengdur
akvegakerfi landsins meö vegi, en
hann liggur u.m fjöll og upp til
Möðrudals og er milli 80—90 km
úr Vopnafjarðarkaupstað á Austur
landsveg milli Möðrudals og Gríms-
staða. Fá ár líða, þar til lckið verð
ur að tengja Vopnafjarðarhrepp
við Skeggjastaðahrepp með akvegi
en mörg ár þar til akvegur kemur
yfir fjallgai-ðinn sem skilur Héraðs
hreppana frá Vopnaíirði. Innan
hrepps eru vegirnir orðnir þolan-
legir, en þó eru ekki attir bæir
komnir í vegasamband enn, en að
því er stefnt að svo verðí og í
áttina miðar. Þrjár góðar laxár eru
í Vopnafirði en þær eru nokkuð
langt frá auðmönnum bæjanna til
þess að þeir geti skroppið þangað
um helgar með stangir sínar, og
þreytt fangbrögð við konung ánna,
laxinn og fylgifiska hans, sjóbirt-
inginn, urriðann og bleikjuna, og
því leigjast þær miklu lægra en
árnar sem liggja nær þeim er
borga hátt verð fj'rir beztu
skemmtunina og mestu íþróttina,
glímuna við laxinn. Og þó breytir
tíminn snörgu. Nú tekur ekki orð-
ið nema um klukkutíma að skreppa
í flugvél til Vopnafjarðar frá
Reykjavík. en áður var það allt að
vikuferð. Bændurnir í Vopríafjarð-
arhreppi hafa mjög rnikla mögu-
leika til aukinnar ræktunar og
stækkandi fjárbúa. Takist þeim að
fá full yfirráð og afnot af heiða-
og fjallöndum sem eðlilegt er að
fé þeirra gangi á að sumrinu,
verða óvíða stærri fjárbú á land-
inu en þar er stundir líða. En gæta
þurfa þeir þess vel Vopnfivðingar
að láta fénu ekki fjölga örara en
stækkun túnanna og aukning heyj-
anna nemur, því að þar er undir-
staðan er búin hvíla á.
Hlíðarhreppur.
Þar hefir byggðu jörðunum fjölg
að urn 8 úr 14 árið 1920 í 22 árið
1955 og fó’kimi í hreppnum hefir
fjölgað úr 136 í 146 á síðasta ald-
anþriðjungi. Er erfitt að finna or-
sakir til þessa. Unga fólkið sem
vex upp ;•• ; ■+- að íá sér nýbýli
og vill naui:úr sveitinni fara.
Þar eins og rronars staðar fækkar
fólkinu á hverju heimili með vax-
andi vé’rr ’.un og auknum afköst
uni . . ana, cn nýbýli
korna, i’U'st byggð á óræktuðu
landi, fengnu úr landi annarra
jarða, og því hefir fólkinu í heild
fjölgað, þrátt fyrir mikla fækkun
á meðalheimilinu. Hér er annað
viðhorf en i Austur-Húnavatns-
sýslu, þar sem lönd nýbýlahverf-
isins í Skinnastaðalandi bíða eftir
niönnum, sem vilja taka þau og
reisa bú, þó er Hlíðin, Jökulsár-
hlíðin, harðbýl sveit, og af sumurn
kölluð veðravíti. Norðanveðrin eru
þar oft slæm og vel niá gæta fjár-
ins í fyrstu stórhríðunum ó haust-
in, eigi ekki fleiri eða færri að
fara undir fönn. Væri um mjólkur-
markað að ræða, þá eru hlutar af
sveitinni, og raunar sveitin öll
•prýðilega fallin til nautgriparækt-
ar. En fjölmennir bæir, eru ekki
nærlendis, og því ekki um slíkt að
ræða. Eg hygg að leita verði til
(Framh. á 8. síðu). .