Tíminn - 18.12.1958, Page 6

6
T í M I N N, fimmtudaginn 18. dcscmber 1958,
Útgefandi : FRAMSÓKNARFLOKKURINN
'Ritstjóri: Þórarinn Þórarinsson.
Skrifstofur í Edduhúsinu við Lindargötu
Símar: 18 300, 18 301, 18 302, 18 303, 18 304.
(skrifstofur, ritstjórnin og blaðamenn,
Auglýsingasími 19 523. - Afgreiðslan 12323
Prentsm. Edda hf. Sími eftir kl. 18: 13948
Lærdómsrík saga
EITT helzta umræðuefni
hæði i blöðum og manna á
milli nú um þessar mundir
eru stjórnarslitin og aðdrag-
andi þeirra. Er það mjög að
vonum. :Þykir því rétt að
rifja hér upp með fáurn orö
um staðreyndir þessa máls.
Þegar efnahagsmáiatil -
lögur ríkisstjórnarinnar voru
samþykktar á s. 1. vori, varð
nookkurrar andstöðu vart
gegn þeim í stuðningsflokk-
um stjórnarinnar. Viö af-
greiðslu málsins á Alþingi
skarst einn af æðstu prest-
um kommúnista, Einar Ol-
geirsson, úr leik. í kjölfar
hans fylgdu tveir aí þmg-
mönum Alþýðuflokksins, Áki
Jakobsson og Eggert G. Þor
steinsson. Að öðru leyti
stóðu þingflokkar nkisst.jórn
arinnar saman um málið.
Með lögunum um Útflutn-
ingssjóð var því siegið föstu,
að kaup skyidi hækka um
5%. Þá kauphækkun var tal
ið að framleiðslan gæti borið
og því ekki nema sjálfsagt
að hún væri tryggð. Hins
vegar var enginn ágreining-
ur um það í ríkisstjórninni
þá, að frekari kauphækkun
væri útilokuð nema tii kæmi
enn aukin aðstoð við fram-
leiðsluna. Því var m. ö o.
öllu upp skipt, sem til var að
skipta. Jafnframt var ríkis
stjórnin sammála um. að
ekki yrði undan því vikizt
að taka vísitölukerfjö allt til
rækilegrar endurskoðunar
með það fyrir augum, að
stöðva verðbólguna. Öll við
leitni i þá átt væri auðsjá-
anlega vonlaus ef að vísital
an átti að halda áfram að
spenna upp á víxl kaup-
gjald og verðlag.
EN þótt ágreiningurinn í
stjórnarflokkunum vairi ekki
stórvægilegri en þetta á
þingi, þá reyndizt þó alvav-
legra i efni þegav máiið var
lagt fyrir hina svoköiluðu 19
manna nefnd. Þar sameinuö
ust kommúnistar og íhalds-
sinnaðir Alþýðuflokksmenn
gegn tillögum rikisstjórnar-
innar svo að einungis mun-
aði einu atkv. aö þær næöu
samþykki. Varð þá ýmsmn
Ijóst að hverju stefntíi. Þessi
óheillaöfl héldu að sjálf-
sögðu áfram sprengistarf-
semi sinni. Aðfei’ðin var, að
efna hvarvetna sem við varð
komið til aukinna kaup-
krafna og eyðileggja þann-
ig árangurinn af löggjöf rík
isstjórnarinnar, og stuðla
jafnframt að því, að hún
yrði að fara frá.
ÖLLUM var ljóst, að þegar
svona var komið, var ó-
hjákvæmilegt að gera nýjar
ráðstafanir með haustinu.
Um það var ekki ágrein-
ingur í ríkisstjórninni. Fram
sóknarmenn iögðu sínar efna
ahagsmálatillögur fram 17.
nóv. Þær voru miðaðar við,
að-unnt væri að tryggja sama
kaupmátt launa og var í
febr. s. I. eða, ef það þótti
hentara, í s. 1. okt. Sýnt var
fram á með glöggum rökum,
sem ekki hafa verið hrakin,
að þetta var hægt, næðu till.
samþykki. Hér var þvi um
mátt launa eins og hann gat
mestur orðið eða hvolfa
ir mestur orðið eða hvoifa
yfir þjóðina nýrri dýrtiðar
bylgju, engum til hagsbóta
en öllum til tjóns.
Kommúnistar neituðu að
fallast á þessar tillögur en
kváðust hins vegar ekkert
leggja til sjálíir fyrr en að
afstöðnu Alþýðusambands-
þingi. Þar með eyðilögðu þeir
alla möguleika á því að
koma nokkrum vörnum við
áður en flóöbylgjan félli yf
ir í byrjun desember.
FORSÆTISRÁÐHERRA
mæltist þá til þess í ríkis-
stjóminni, að frestað yrði
greiðslu fullrar visitöluupp-
bótar meðan reynt yrði að ná
samkomulagi um viðhlítandi
úrræði. Ráðherrar kommún-
ista svöruðu þvi til, að þau
tilmæli yrði að bera undir
Alþýðusambandsþing og fá
samþykki þess. En hvað
gerðist svo þar? Jú, komm-
únistar og íhaldsmenn
Alþýðuflokksins ásamr. verka
mönnum Bjarna Ben. sam-
einuðust um það á þinginu
að fella tilmæli ráðherrans.
Þannig var nú samstarfs-
viljinn á bænum þeim. Síð-
an láta kommúnistar samþ.
till. som þeir vifca sjálfir að
eru botnleysa. Fyrsta des-
ember, þegar aidan er skoll-
in yfir, senda þeir svo loks
sínar till. til forsætisráð-
herra. Þær voru til athugun
ar í fjóra daga. Bæði Fram-
sóknarmenn og Alþýðuflokk
urinn töldu þær hreina fá-
sinnu en kommúuistar viidu
ekki frá þeim hvika.
ÞEGAR svo var komið var
það auðvitað ekki aðeins til
gangslaust heldur hreint og
beint rangt að sitja lengur
í stjórn. Sjáifsagt var að
gefa öðrum tækifæri.
Þannig er þessi saga. Eðli-
legt er að menn harmi að
þessi rikisstjórn skyldi ekki
geta setið lengur. En þegar
svo er komiö, að ekki er lérig
ur meirihluti fyrir því í sam-
starfsflokkunum að stjómin
starfi áiram, þá hlýtur hún
að fara frá. Kommúnistar
hafa reynt að grafa undan
stjórninni frá íyrsta degi.
Nú hafa verk þeirn borið á
rangur. Af þvi má riraga
ýmsa lærdóma, m. a. þann,
að vinstri stjórn verður
aldrei langlíf í þessu landi, ef
kommúnistar geta haft líf
hennar í hendi sér.
STOKKHOLMSBRÉF TIL TIMANS:
Nýtt verk eftir Eugene
frumsýnt í
Stokkhólmi í des. 1958.
Árið 1937 fagnaði þjóð-
leikhús Svia, Kungliga
dramatiska teatern, 200 ára
afmæli sínu. í fyrra var 50
ára afmæli leikhússins hald-
ið hátíðlegt, — það er að
segja afmæli sjálfrar leikhús
byggingarinnar við Nybro-
plan í Stokkhóimi. Og nú
hefir leikhúsið lokað hliðum
sínum að sinni, þar fara
fram gagngerðar breytingar
og verður leikhúsið iokað
a. m. k. allt þetta leikár.
Dramaten — eins og leikhúsið
er nefnt í dagl-egu tali — er þar
fyrir ekki á flæðiskeri statt. Leik-
húsið hefur á að skipa tveimur
sviðum öðrum, og þar er leikið af
fulluiTu krafti. í haust hefir þar m.
a. verið frumsýning á enn einu
nýju leikriti eftir Eugene O’Neiil,
og auk þess hefur einn af um-
deildari gamanleikjum Shakes-
peares verið sýndur við góðan orð-
stir.
1
i
Hughie
j Sænskir leikhúsmenn komu
' snemma auga á O’Neill, og verk
hans hafa lengi átt góðu gengi að
fagna í Svíþjóð. 1923 var Jeikrit
hans Anna Christie frumsýnt á
Dramaten, það var fyrsta verk hans
j sem leikið var í Evrópu. Anna
Christie hlaut þó fádæma lélegar
undirtektir gagnrýnenda, og það
; var ekki fyrr enn 1928, sem nýtt
verk eftir O’Neill sást þar aftur á
' sviði, en síðan hefur hver O’Neill
sýningin rekið aðra. O’Neill hefur
kunnað að meta þær undirlektir,
er hann fékk í Svíþjóð. Það kemur
m. a. fram af því, að hann gaf
Dramaten þau leikrit, er hann lét
eftir sig í handriti, og hafa þau
verið frumsýnd hér á undanförnum
árum, og vakið athygli um allan
heim, og mikla hrifningu gagnrýn-
enda og leikhúsgesta. Þessi leikrit,
Long Day’s Journey Into Night og
Touch of the Poet, voru sýnd 1956
og 1957. Og hið þriðja, einþáttung-
urinn Hughie, er ,nú leikið hér í
Stokkhólmi, frumsýningin var í
haust.
Hughie gerist á ömurlegu smá-
hóteli á Broadvvay árið 1928. Sögu-
hetjan er „Erie“ Smith, smásvindl-
ari og raupari, sem hefur náð það
hæst í lífinu að fá að heilsa hetj-
unum, stórþorpurunum, á götu.
Hughie — hann var áður nætur-
vörður á hótelinu, en nú er hann
dauður, og Erie stendur og ræðir
um kunningssfcap þeirra við eftir-
mann hans, furðulega fígúru, sem
hvorki virðist dauður né lifandi,
og ómögulega nennir að gera sér
upp áhuga á frásögnum Eries. Hug-
hie hafði dáð Erie Smith, í hans
augum var iiann æv'intýramaðurmn
og hetjan, góðvinur allra afreks-
manna í skuggaheimi stórborgar-
innar, og brast aldrei fé né konur.
í frásögnum hans fann Hughie
nýja veröld, glæstari vesalli til-
veru sjálfs sín. En nú er Hughie
sem sagt dauður, og síðan hefur
ólánið ell Erie, ekkert fyrirtæki
hans lánast, hann er ekki lengur
hetja og stórgangster með alla vasa
fulla fjár, heldur vesall smásvindl-
ari, sem götustelpur líta ekki einu
sinni við. En þegar niðurlæging
hans er sem mest', fær nýi nætur-
vörðurinn skyndilega málið, hvort
sem það er af meðaumkun með
vesaldómi gestsins eða raup Erie
hefur raunverulega vakið áhuga
hans, og þar með er málinu borgið.
Framtíðin blasir við á ný, þegar
einhver festir trú á honum og mik-
ilmepnsku hans. Nýr Hughie hefur
komið til sögunnar; nú mun heppn-
in aftur snúast honum í vil.
Það er semsagt lífslygin, .sem ^
hér er til meðferðar, ömurlegri l
en nokkru sinni fyrr í öllum vesal-'
dómi þeirra, er hér segir frá. I
Atliyglisver'5 sýning á gleðileik
Sliakespearts, Tsfleasure íer Measure
. Measure for
íjórn A';f Sjö-
Eu^sne O Nsill
— enn eiLt nýtt verk
Bengt Eklund leikur Erie af ótrú-
legri innlifun og öryggi, í nisðferð
hans v.erður Erie ijóslifandi, hvort
heldur hann er þ.útinn af raupi
og mikilmennsku ellegar niður-
brotinn af örvæntingu og lánleysi.
Ásamt Hughige var sýnt eilt af
eldri verkum O’Neills Emperor Jon
es. Það er „eins manns leik. ii ‘ e:ns
og Hughie og jafnvel enn fremur,
um negrann, sem hefur villzt úr
umhverfi sinu, án þess að festa
rætur í nýju, um angist hans og
þjáningu, upplausn og dauða. And-
ers Ek lék hlutverk hans af snilld,
einkum þegar á leið og „keisarinn”
er með öllu kominn á vald hjá-
trúar og fiumstæðrar angistar, er
hrekur hann út í dauðann.
O’Neill hafði gert ráð fyrir að
skrifa flokk átta einþáttunga, og
átti sameiginlegt heiti þeirra-að
verða: By Wav of Obit. Hughie var
fyrsta verkið i þ'essum flokki og
hið eina, sem va.ðveitzt hefur,
enda mun O’Neill ekki hafa lokið
neinum öðrum einþáttunganna.
leik Shakespeares
Measure, und r •
bergs.
Sjöberg er einn af fremstu leik-
stjórum S\ía. snjal! leikhúsru-aður
og ekki síðr: í kvikmyndum. Og hér
aefur hann geri meistarastykki,
það er vonandi eng'n goðgá að
egja að þáítar hans i þesssri sýn-
ngu hafi hvergi verið sí.íri en
■"eistara Shake'.peares sjálfs. Mea-
sure for Measure er ekkert auð-
jisað eða auðssýrl verk. Það er
gamanleikur — en hafði nveð fáum
treyt'.ngum ge:a.’í orðið harmlei.k-
ur. Það fiallar u:n girnd og græðgi
-- þessir eignlekar eru holdi
úlæddir í rikissijórauum Angelo
— og andspam.s honum er trúin
ag dyggðin. Isabella, með öllu
varnarlaus. Siðapostulinn Angelo,
sem umhverfisí i lostafullan
grimrndarsegg er maistaraleg per-
sóna, bæði í nf: tækisfullri dyggð
sinni og ekki siður cn girndin hef-
ur náð öllum tökum á honum. Hér
koma einnig við sögu þjófar, morð-
ingjar og saurlííisfóik, úrhrakið úr
þeirri Vínarborg. þar sem leikur-
:nn á að gerast. En hið góða sigrar,
sótt meistaranum. Textinn er illa
kann ráð v:ð klækjum Angelos
og fyrirgefur ölium syndurum að
lókum, snýr harmleiknum upp í
gamanle'k. E'nn fær þó ekki fulla
fyrirgefning, það er Lucio, furð.u-
leg persóna, sem i túlkun Sjöbergs
gefur leikr.um nvja vídd. Hann er
greinilega nákominn ætfingi sjálfs
Mefistófelesar, dan.ar í gegnum
allan leikinn, og kemur alls stáðar
og hvergi við sögu. togar í þræðina
hér og þar. Og refsingin: honum er
þröngvað til að giftast gamalli vin-
kor.u — íklæðasí gsrvi fíflsins og
kokkálsins. En hann fær síðasta
„o.ðið’' í sýningunni, lýkur leikn-
um með litlu gáskafullu flautu-
spili. Útsendar: Mefistófelesar verð
ur sem sag: ekk; sigraður með smá-
munura.
SviSsmynd úr Hughie: Erie (Bengt cklund) og Chariie níeturvörSur
(Allan Edwall).
Aftur á móti var Hughie ekki síð-
asta leikritið er O’Neill lét eftir sig
í leikskrá seg:r leikhússij., Kar!
Ragnar Gierow, frá því, að í vörzl-
um Dramatens sé enn eitt nýtt leik-
rit, More Stately Mansions. O’Neill
hafði fullsamið það er hann lézt,
en ekki hreinritað, þótt til séu drög
hans að lokafrágangi verksins. En
verkið er mjög -tórt, og vafasamt
að annar höfundur geti lagt á það
siðustu hönd. Því segir Gierow að
öruggast sé að álykta að Hughie
verði hið síoasta af verk
um O’Neills, er sýnt verð-
ur. Og þó er aldrei að
vita: hið nýja leikrit væri hæfilegt
viðfangsefni þegar leikhúsið við
Nybroplan verður aftur tekið í
notkun.
Measure for Measure
Af öðrum ieiksýningum hér í
Slokkhólmi í ha-ust, er eftirtektar-
verðust sýning Dramatens á gleði-
Measure-for Measure er i hópi
umdeildu.tu le .cr'ta Shakespeares;
Það er að líkindum samið árið
1304, inn á milli h'nna miklu harm-
leikja, þega. gamanyrði hafa sízt
sótt að leikaranum. Textinn er illa
varðveittur, og engln útgáfa til frá
dögum Shakespeares sjálfs.
Á átjár.du öld var það mikið leik-
ið í London. eitt í hópi vinsælustu
verka Shakespeares. Á nítjándu
öld var þessu öfugt farið, leikurinn
virtist með öllu framandi leikhús-
fólki og almenningi Viktoríutim-
ans. En á síðari á.um hefur þstta
enn snúizf við, leikritið vakið æ
meiri athygii, mi'kl.ar umræður
staðið um það og mikið verið skrif-
að um það. Kannski stendur þessi
kynlegi gleðile kur um grinur.d og
g'rnd, glæpi og svik, harðstjórn og
ofbeld: nær. i okkar tímum og okk-
ur sjálfum, — ævirrtýrið um sigur
mannúðarinnar og gæzkunnar á
hinu illa og grirnma. Ó.J.