Tíminn - 01.03.1959, Blaðsíða 7

T'iVIINN, sunnudaginn 1. marz 1959.
SKRIFAÐ OG SKRAFAÐ
7
Tvær ólíkar reglur um niðurstöður hlutfallskosninga. - Eftir báðum reglunum getur minni-
hluti orðið að meirihluta. - Reglan hér veitir stærsta flokknum mikil sérréttindi. - Aðgerða
jr
leysi stjómarskráraefndarinnar. - Kollsteypan mikla. - Vitnisburður Bjarna. - A að leysa
efnahagsmálin á kostnað landsbyggðarinnar?
Mikla athygli hefur vakið sam-
anburður, sem nýlega birtist hér
í blaðinu - á útreikningi á niður
stöðum hlutfallskosninga, sem
fylgt er hér á landi, og á út-
reikningi sem fylgt er í Dan-
mörku, Noregi og Svíþjóð. Saman
burður þessi leiddi í ljós, að
niðurstaðan cr mjög mismunandi
eftir því hvorri aðferð er fylgt
og hvorug leiðir til þess rétt-
iætis, sem postular hlutfallskosn
inga guma svo.mikið af.
Samanbui'ðurinn var miðaður við
firslit seinustu foæjarstjórnarkosn
ánga í Reykjavík.
Samkv'æmt þeirri reglu, sem hér
er fylgt, fengu Sjálfstæði.smenn
10 fuiLtrúa út á 57% atkvæðanna,
en íhaldsandstæðingar fengu 5
fulltrúa út á 43% atkvseðanna. Bak
við ihvem fulltrúa Sjálfstæðis-
flokksins voru ré-tt 2000 atkv., en
bak við fulltrúa íhaldsandsíæð-
inga tæp 3000 atkv. OBak við full
trúa iFramsóknarflokksins eins
BJARNI BENEDIKTSSON
ÞÓRODDUR GUÐMUNDSSON
SVEINN BENEDIKTSSON
Þau tjðindi gerðust nýlega á Alþingi, að Bjarni Benediktsson beitti sér fyrir því, að Alþýðubandalaginu var lán-
aður einn þingniaður Sjálfstæðisflokksins, til þess að tryggja kosningu Þórodds Guðmundssonar í stjórn sildar-
voru 3300 atkv. á móti 2000, er verksmiðja riklsins. í framhaldi af þessu, gerðist svo sá atburður á fyrsta fundi hinnar nýkjörnu stjórnar, að
voru á bak við hvern einstakan bandalag varð á milli fulltrúa Sjálfsfæðisflokksins og Þórodds um kosningu á formanni og varaformanni. —
fulltrúa Sjálfstæðisflokksins. Verð Sveinn Benediktsson var kosinn formaður, en Þóroddur varaformaður, hvor með þremur atkvæðum. Fulltrúi Al-
ur slíkt vissulega ekki talið rneira þýðuflokksins skilaði auðum seðii við þessar kosningar, enda hefði verið eðlilegast bandalag milli hans og fuil-
réttlæti, en 'þegar munur er á trúa Sjálfstæðisflokksins, þar sem flokkar þeirra standa að ríkisstjórninni. Þeir bræður Bjarni og Sveinn vildu
kjósendatölu i einstöku.ll kjör- fremur fá Þórodd fyrir varaformann en fulltrúa Alþýðuflokksins. Slíka ástleitni leggja þeir bræður nú á
dæmum. kommúnista og það meira að segja þann þeirra, sem þeir hafa fordæmt mest áður (sbr. Hvað varðar okkur um
þjóðarhag).
Samk\ræmt norrænu útreiknings
reglunni, hefðu úrslitin orðið allt
önnur. Sjálfstæðisflokkurinn hefði
þá ekki fengið nema 7 fulltrúa,
en íhaldsandstæðingar 8 fulltrúa.
Minníhlutinn verður þannig að
meirihluta. Það samskonar getur
48.7% atkvæðanna í bæjarstjórn I þessu tilfelli, þyrfti Sjálfstæð þeir, sem það gerðu, ættu brátt
arkosningunum 1942 og 48.6% í isflokkurmn ekki að fá nema eftir að vakna við þann draum,
bæ.j'2r.stj órnarkosningunum 1946, 16.100 atkv. af 40.00 alls til þess að þeir hefðu fengið allt annað
en meirihluta fulltrúanna í hæði að fá meirihluta í bæjárstjórninni. en þeir gerðu sér vonir um. A.
einnig fcomið fyrir og liefur komið skiptin. Nú hefur Sjálfstæðisflokk 40% greiddra atkvæða myndi
fyrir, ef fylgt «r þeirri reglu, sem urinn meirihluta í bæjarstjórnum nægja honum til að fá fleiri full-
nú giidir hér. Báðar geta þessar Keflavíkur og Sauðárkróks, þótt trúa en þeir flokkar, sem hefðu
aðferðir 'leitt til þess, að minni- hann væri í minnihluta í foáðum 60% atkvæðanna að baki sór,
hluti getur orðið meirihluti. Hins þessum kauplstöðum í seinustu fengju samanlagt. Ef smáflokkum
vegar samræmist norræna reglan kosningum. fjölgaði enn, gæti stærsti flokkur
að því leyti betur tilgangi hlut- Til þess að útskýra það nánar, inn vel fengið meirihluta fulltrúa, una.
fallskosninganna, að hún tryggir hvernig minnihluti getur orðið þótt hann hefði ekki nema 30— j
betur feinn svokallaða rétt minni meirihluti samkvæmt útreikningi 35% að baki sér. Það er til þess Vnní-íplrcln Rinrnn
hlutans. , þeim, sem hér' er fylgt, er hægt að koma í veg fyrir islík sérrétt-, ’ “.nraeKSia Djarna
| að hugsa sér eftirgreind úrslit indi stærsta flokksins, sem tekin Morgunbaðið hefur skrifað all
m. k. er hætt við, að sú yrði
reynsla Alþýðuflokksmanna og
Alþýðubandalagsmanna, ef fylgt
yrði áfrarn sömu úthlutunarreglu
og gildir hér, þ. e. að tryggja
stærsta flokknum beztu aðstöð-
Sérréttindi stærsta
flokksins
I bæjarstjórnarkosninga
vík:
Reykja-
hefur
Tegla,
Atkv.
Sú útreikningsregla, se.n hér er
fylgt, getur í mörgum tilfellum Sjálfstæðisfl. 16.100
leitt til þess, að minnihluti verði Sósíalistafl. 8.000
meirihluíi. Það hefur komið oft Framsóknarfl. 6.000
fyrir í bæj arstj órnarkosningum Alþýðufl. 4.000
hér i Reykjavík, að Sjálfstæðis- Þjóðvarnarfl. 4.000
fokkurinn hefur fengið meirihluta Lýðveldisfl. 2.000
í bæjasnstjórninni. Þ«nnig fékk --------------------
Sjálfstæðisflokkurinn ekki nema Samtals 40.000 15
verið upp sú útreiknings- mikið um kjördæmámálið í sein-
sem gildir nu 1 Noregi, i ustu.viku, en undantekningalítið
Danmöiku og Sviþjoð. Hun er sett þe£ur þar verig ,Sneytt hjá aðalat
Fulltr. Ll að trjggja rett minni flokkanna rigum málsins og hampað i stað-
inn allskyns sýndarástæðum. T.
8
3
2
1
1
0
gagnvart stærsta flokknum. Jafn-
aðarmenn í þessum löndum hafa
talið réttlátt að fallast á hana,
enda þótt hún beiníst fyrst og
fremst gegn þeim. Hún getur al-
veg eins og úthutunarreglan hérv
orðið þess valdandi, að flokkar,
sem hafa rétt 40% atkvæða, fái
meirihluta fulltrúanna. Hvorug
reglan er trygging gegn því, að
minnihluti geti ekki orðið að
meirihluta.
Hlutf allskosnin gar
tryggja ekki jafnréttiS
Þegar þessar staðreyndir eru
athugaðar fer vissulega mesti ljóm
inn af hlútfaliskosningafyrirkomu
laginu, en meðhaldsmenn hennar
hér hafa einkum haldið henni
fram til gildis, að hún útiloki, að
minnihluti geti orðið meirihluti,
ens og hent geti, þar sem ein-
göngu er kosið í einmenningskjör
dæmum. F.ramangreind. dæmi
sanna, að hvort heldur, sem
fylgt er úthlutunarreglunni, er
hér gildir, eða úthlutunarregl-
unni, sem gildir í Danmörku,
Noregi og Svíþjóð, þá getur það
hæglega komið fyrir, að flokkur
eða flokkar, se:n hafa aðeins 40%
atkvæða að baki sér, fái meiri-
hluta i viðkomandi bæjarstjórn
eða á viðkomandi þingi.,
—' I Þess vegna er það hrein iblekk-
„ , . , . , , , . . .. „. , . c * . , ,. , ing, að ihlutfallskosningar beri
Brezk herskip hafa nu opnað tvo svæöi fyrir Suðvesturlandi tii ologlegra , , , ... , ... ,
, , nokkuð at emmenningskjordæma
veiða fynr brezka togara (S|a meðfylgiandi uppdratt.) Tilgangurmn er eink- skipuninni ag þessu ]eyti_ Hætt
um sá, aS sýna Islendingum i tvo heimana meðan vetrarvertíðin stendur er þvi y]g ag yrgt j^osningafyrir
sem hæst og reyna þannig að iegja þá til undanhalds. Svar íslendinga mun komulaginu nú breytt yfirleitt 1
hins vegar verða aukin samstað'a gegn brezka ofbeldinu. form hlutfallskosninganna, að
d. er það höfuðafsökunin fyrir ó-
dugnaði Bjarna Benedikhssonar
sém formanns stjórnarskrárnefnd
ar, að einn hinna stjórnskipuðu
manna hafi sagt gig úr nefndinni.
Vitanlega gat nefndin starfað eftir
sem áður, því að þeir, sem
voru beint tilnefndir af flokkun-
um, voru áfram í henni. Bjarni gat
því eftir seni áður látið nefndina
starfa og gengið úr skugga um
það, hvort hægt væri að ná ein-
hverri niðurstöðu eða ekki. Þetta
lét hann ógert og því er stjórnar
skjrárnefndin algert einsdæmi
vegna þess, að hún hefur engu
áliti skilað" þrátt fyrir meira en
tíu ára starfsferil. Meiri ódugnað
og vanrækslu eins nefndarfor-
manns er ckki hægt að hugsa sér.
Kollsteypan mikla
Vanræksla Bjarna á scr hins
vegar eðlilega skýringu. Hún
var sú, að Sjálfstæðisflöfckurinn
hafði engan áhuga fyrir endur-
bótum á kosningafyrirkomulag-
inu. Á árunum 1949—56 var það
enn helzta áróðursatriði Sjálfstæð
isflokksins, að hann þyrfti elcki
nema nokkur hundruð atkvæði,
er skiptust rétt milli vissra kjör
dæma, til að fá meirihluta þing
sæta. Þá var ekki verið að fár
ast yfir því, að flokkur, sem liefði
minnihluta kjósenda að baki sér,
fengi meirihluta kjósenda. Svo
ánægður var Sjálfstæðisflokkur-
inn með rikjandi fyrirkomulag,
cnda einn aðalhöf. þéss, að lands-
fundurinn, sem hann hélt fyrir
kosningarnar 1956, forðaðist að
segja nokkuð um þetta mál. Þeg-
ar kjósendur gengu að kjörbor')
unum 1956, vissu þeir ekki annnö
betur en að enn stæði i fuilú gildi
yfirlýsing Ólafs Thors frá 1942, a
Sjálfstæðisflokkurinn myndi
aldrei failast á að landið aFt
yrði eitt kjördæmi, né fá, stór fcjör
dæmi.
Hór hafa menn ekki aðeins jskýr
inguna á ódugnaði Bjarna í stjórn
arskrárnefndinni. Hór hafa ínérin
fyrir augum mestu kollstéypu ís-
lenzkrar stjórnmálasögú. Þeir
kjósendur, sem kusu Sjálfstæðis-
flokkinn vorið 1956, gátu á engu
átt síður von en að Sjálfstæðis-
flokkurinn myndi á komandi.kjöi'
tímabili beita sér fyrir því, að
öll núv. kjördæmi yrðu ÍÖgð ijiður
nema Reykjavík og sennilege
myndu þeir ekki vita urii þetta
ráðabrugg enn, ef Tíminn -hefði
ekki komist yfir plagg það; se.n
Sjálfstæðisflokkurinn sendi. Al-
þýðuflokknum og Alþýðubandalag
inu í miklum trúnaði í desember
síðastl.
Það mun sjást, hvort kjóséndur
Sjálfstæðisflokksins fást til að
ieika þessa kollsteypu eftir for-
ingjunum.
Vitnisburður Bjarna
Það gerðist í seinustu
viku, að leitt var fram nýtt vitni
varðandi þann raunverulega til-
gang, sem liggur á bak við þá
fyrirætlun að afnema núv. kjör-
dæmi. Þetta vitni var Bjarrii Bene
diktsson, varaformaður Sjálfstæðis
flokksins. Eysteinn Jónsson' birti
á fundi, se.n haldinn vár í Köpa
vogi, nokkur ummæli úr ræðu,
■sem Bjarni flutti um kjördæma
málið í ársbyrjun 1953. Þegsi um
i mæli Bjarna voru rökstuðningur
: fyrir þvi, hve mikill ávinningur
það væri fyrir Reykvikinga, ef
Reykjavík yrði skipt d eirimenn
ingskjördæmi. Reykvíkingar' kæm
ust þá í miklu nánara samband
við bing.nennina og þeir imyndu
sinna málurn kjósenda ,sinna
miklu betur, eins og nú ætti sór
stað með þingmenn, sem væru
kjörnir fyrir einstök kjör'dæmi-
út um land.
Betur verður ekki upplýstúr til
gangur þeirrar breytingar að
leggja núv. kjördæmi niðuf. Það
á að slíta tengslin miili þing-
nranna og kjósenda. Það á að gera
þingmennina rninna háða vilja kjós
endanna. Á þennan hátt á að’
veikja og minnka áhrif landsbyggð
arinnar á Alþingi. Eftir það verð
ur auðveldara að draga úr fra.n
förum út um land, en ]>a<5 tclja
forustumenn stjórnarflokkanna
nú eina helztu leiðina til iækning
ar á vanda efnahagsmálanna
KjördæmamáliS og
„lausn erfiSleikanna“
Bjarni Benediktsson er það
greindur maður, að hann fæs:t ekki
við það sjálfur að reyna' að
hrinda hinum réttmæta vituisburði
sínum frá 1953. í staðinn teflir
hann nú fram ýmsum mönnum,
er hann kallar bændur á Suður-
landi, og lætur þá glrma við að
reyna að hrinda vitnisburði lrans
frá 1953. Þeir eru óbeint.dátnir
segja, að þetta hafi allt verið tórn
vitleysa, er Bjarni sagði 1953, og
það sé til mikilla hagsbóta að
hafa kjördæmin fá og slór. Eftir
öll þessi skrif, senr Mbl. hefur
birt hingað til, standa. úmmæli
Bjarna frá 1953 þó eftir sen. áð
ur óhögguð. Talið er, að nú sé
það helzt til ráða í Morgunblaðs
höllinni að reyna að herða þenn
(Franrhald á 8. síðu;.