Tíminn - 25.04.1959, Blaðsíða 7

6
T í M I N N, laugardaginn 25. apríl 1959.
T f M I N N, laugardaginn 25. apríl 1959
7
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Ritstjóri: Þórarinn Þórarinsson.
Skrifstofur í Edduhúsinu við Lindargötu
Sírnar: 18 300, 18 301, 18 302, 18 303, 18 304.
(skrifstofur, ritstjórnin og blaðamenn)
Auglýsingasími 19 523. - Afgreiðslan 12323
Prentsm. Edda hf. Sími eftir kl. 18: 13948
Kjördæmatillögurnar
FRAMSÓKNARMENN nafa
nú lagt fram sínar tillög-
ur í kjördæmamálinu. Fór
það eins og vænta mátti, aö
stjórnarskrárnefndin 'klofn-
aði í afstöðunni til kjördæma
breytingartillagna stjórnar-
flokkanna. Standa Framsókn
armenn einir sér, því komm-
únistar gerðust hjálparkokk-
ar á stjórnarfleytunni. Segj-
ast þeir hafa fengið það vel
borgað, en Emil kapteinn
telur þá hafa ráðið sig upp
á rýran hlut.
Aðaltillaga Framsóknar-
manna er svohljóðandi:
„í trausti þess, að stjórnar
skrárnefndin, sem skipuð var
samkvæmt þingsályktun 24.
mai 1947, taki stjórnar-
skrármálið í heild til endur-
skoðunar á árinu 1959, með
það fyrir augum, að tillögur
hennar verði lagðar fyrir A1
þingi eigi síðar en í ársbyrj-
un 1960, og athugi sérstak-
lega tillögur þær, sem fram
hafa komiö um að málið
verði afgreitt á sérstöku
stjórnlagaþingi (þjóðfundi),
tekur deildin fyrir næsta
mál á dagskrá."
Tillaga þessi er í fullu sam
ræmi við fyrri afstöðu Fram-
sóknarmanna til þessa máls.
Þeir hafa verið því andvig-
ir að kjördæmamálið væri
hrifsað frá öðrum þáttum
stjórnarskrármálsins og af-
greitt út af fyrir sig, eins og
nú vlrðist hugmyndin að
gera. Stjórnskipunarlög
landsins eiga að vera hafin
yfir flokkspólitiskar þrætur.
Það er óhæfa og byltast með
þau og brambolta i hvert
sinn, sem einhver stjórnmála
flokkur þarf að bjarga líf-
tóru sinni af bví að hann hef
ur glatað tiltrú með þjóðinni.
Stjórnarskrármálið allt þarf
að leysa án þess að hinir
pólitísku flokkar setji þar
eyrnamörk sín á. Um það ber
þjóðinni að sjá.
FARI svo að meirihluti
Alþingis geti ekki fallizt á
þessa tillögu, bá leggja Fram
sóknarmenn til, að eftirfar-
andi breyting verði gerð á
kjördæmaskipuninni: Þing-
menn verði 60, bar af 10 unp
bótarmenn. Hinir 50 kjör-
dæmakosnu þingmenn verði
kjörnir í 32 kjördæmum. —
Breytingar frá þvi sem r.ú
er, myndu þá verða þannig,
að 4 þingmönnum yrði bætt
við- í Reykjavík, þannig að
þeim fjölgaði úr 8 í 12. Þing-
manni yrði bætt við á Akur-
eyri og yrðu bá tvímennings-
kjördæmin 7. Einmennings-
kjördæmin verði 24 í stað 20,
sem þau nú eru. Við bætist:
Akranes, Kópavogur, Kefla-
vík og svo verði GuIIbringu-
og Kjósarsýslu skipt í tvö
kjördæmi. Hér er bó engan
veginn um að ræða þá lausn,
er Framsóknarmenn telja
bezta, heldur er bessi tillaga
fram borin í því skyni aö
freista þess að ná samkomu-
lagi og forða þjóðinni frá því
sem verra er.
Þessi lausn byggist á því,
að fjölgað verði þingmönn-
um þéttbýlisins nokkuð frá
því sem nú er„ á þann hátt
fyrst og fremst, að mynduö
eru ný kjördæmi. Er það
beint og eðlilegt framhald
af þeírri leið, sem farin hefir
verið til þessa. Hins vegar
leggja Framsóknarmenn á-
herzlu á, að hinum gömlu
kjördæmum sé ekki raskað
og þau haldi sínum fulltrú-
um.
SÉU nú þessar tillögur
bornar saman við tillögur
k j ördæmabyltingarf lokkanna
kemur í ljós, að kvað fjölg-
un þingmanna og staðsetn-
ingu snertir, ber ekki mikið
á milli. „Byltingarflokkarnir'
leggja til, að það, sem þeir
nefna Reykjaneskjördæmi,
fái 5 þingmenn i stað tveggja
nú. Till. Framsóknarmanna
er, að þarna verði mynduð
3 ný einmenningskjördæmi,
eða m.ö.o. að þingmenn þessa
landsskika verði 5. „Byltinga
flokkarnir"" leggja til að Mið
vesturland fái 5 þingmenn í
stað 4. Framsóknarmenn
vilja að Akranes verði gert
að sérstöku kjördæmi, þann-
ig að þingmenn þessa svæðis
verði 5. Þá er það tillaga
byltingarmanna“ að fjölgað
verði um 1 þingmann á Norð
austurlandi. Á sama hátt
gera Framsóknarmenn ráð
fyrir að Akureyri verði gert
að tvímenningskjördæmi. —
Um fjölgun þingmanna fyrir
Reykjavík ber tillögunum
ekki á milli. Hins vegar er
það skoðun „byltingar-
manna“ að Austfirðingar
búi við of góðan hlut og
vilja svipta þá einum þing-
manni en halda í þess stað
fullri tölu uppbótarmanna.
Framsóknarmenn álíta aftur
á móti, að ekki sé sérstök
ástæða til að refsa Austfirð
ingum og vilja að þeir haldi
sinni þingmánnatölu en upp
bótarmönnum sé fækkað um
einn og sýnist það hóflegt.
ÞEGAR á þetta er litið,
má það heita furðulegt, að
stjórnarliðið og kommúnist-
ar skuli ekki geta fallist á
till. Framsóknarmanna. Við
viljum rétta hlut þéttbýlis-
ins segja þeir. Hver hefur
á móti því. Andstaða þeirra
gegn till. Framsóknarmanna
sýnir bara að fyrir þeim vak
ir allt annaö en fullnægíng
réttlætisins. Fyrir þeim vak
ir það, að svipta hin fornu
kjördæmi réttindum sínum
og sjá’fstæði. Afstaða Alþýðu
flokksins þarf raunar eng-
um að koma á óvart. Hug-
sjón hans, og e.t.v. sú eina
i seinni tíð, heíur verið og
er sú, að gera landiö allt að
einu kjördæmi. Breytingin
nú er aðeins áfangi á leið-
inni, miöaður við það, að
skrefið nægi tií þess að flokk
urinn velti ekki úr þinginu.
Þetta er því hans lífsbarátta.
En hann gleymir því bara,
að lífsbarátta verkamanna-
samkomula
munum út
í síðasta blaði voru birtar tiílögur Framsóknar-
marma í hinni sérstöku stjórnarskrárnefnd þingsins,
sem fjallar um kjördæmabyltingarfrumvarpið. Þessar
tillögur fulltrúa Framsóknarflokksins í nefndinni, Gísla
Guðmundssonar og Páls Þorsteinssonar, eru á þá lund,
að kjördæmafrumvarpinu verði vísað vrá með rök-
studdri dagskrá, en til vara,verði dagskrártiilagan velld,
bera þeir fram breytingartillcgur við vrumvarpið um
fjölgun kjördæmakosinna þingmanna í þéttbýiinu, on
kjördæmin haldi sér að öðru leyti og uppbótarkerfið
haldist. — Að sjáifsögðu kemur ekki fram í þeim til-
lögum stefna Framsóknarflokksins í kjördæmamálinu.
Hún er allt önnur í veigamiklum atriðum, en Fram-
sóknarflokkurinn ber þessar tiliögur fram til mála-
miðlunar sem varatillögur til þess að freista þess að
bjarga héraðakjördæmunum og sjálfstæði héraðanna.
Fyrir þessum málum og afstöðu flokksins í heild er
gerð ýtarleg grein í nefndaráliti því, sem fylgdi til-
lögunum af háffu fulltrúa Framsóknarflokksins í nefnd
inni, og fer hún hér á eftir í heild:
Eru allir jiingmenn flckkanna, sem standa að kjördæmabyltingunni, svo
bundnir við þá hernaðaráætlun, að afnema kjördæmin, að tillögur um
stórlega fjölgun þingmanna i þéttbýlinu og sama uppbótakerfi til
jöfnunar milli flokka, geti þar engu um breytt?
Varatillögur Framsóknarmanna við kjördæmafrumvarpið bornar fram til mála-
miðlunar í því skyni að freista þess að bjarga sjálfstæði héraðakjördæmanna
Nefndarálit fulltrúa Framsóknarilokkssins í stjórnarskrárnefnd meí til-
lögum þeirra um afgreiíslu kjördæmafrumvarpsins
Minni hluti stjórnarskrárnerndar
hélt því fram í neí'ndinni, að mis-
ráðið væri að breyta á þessu þingi
31. gr. stjórnarskrárinnar, sem
fjallar um kjördæmaskipan, án
þess að jafnframt væri lokið endur
skoðun stjórnarskrárinnar í heild.
Færði minni hlutinn rök að því,
að eðlilegast væri að gera nú gang
skör að því á þessu ári að Ijúka
endurskoðunarstarfinu, svo að
hægt væri að afgreiða nýja lýð-
veldisstjórnarskrá á Alþingi á önd-
verðu ári 1960 eða — sem minni
hluti telur æskilegt — fela þá af-
greiðslu sérstöku stjórnlagaþingi,
sem kosið yrði til að fjalla um
stjórnarskrána eina.
Bráðabirgða-
ráðstöfun 1944
Stjórnarskrárbreyting sú, sem
gerð var við stofnun lýðveldisins
1944, var bráðabirgðaráðstöfun.
Þá voru þær breytingar einar gerð-
ar á stjórnarskrá konungsríkisins
fslands, sem voru beinlínis óhjá-
kvæmilegar þá þegar vegna slita
sambands við Danmörku. Alveg
samtímis var ákveðið að endur-
skoða stjórnarskrána í heild —■
semja lýðveldisstjórnarskrá — og
voru til þess settar tvær nefndir,
skipaðar 20 mönnum samtals.
Fyrsta ríkisstjó.min, sem mynduð
var á Alþingi eftir slofnun lýðveld-
isins, lýsti yfir því 21. okt. 1944
sem stefnu sinni, að endurskoðun-
inni vrði lokið „eigi síðar en síðara
hluta næsta vetrar“. Af því varð
þó ekki. Árið 1947 var skipuð ný
sjö manna nefnd til þess að fram-
kvæma endurskoðunina eða ljúka
henni. Sú nefnd hefir ekki beðizt
flokks, sem orðinn er auð-
sveipur þjónn svörtustu í-
haldsflokkanna í landinu, er
vonlaus þrátt fyrir allar bylt
ingar á kjördæmaskipuninni.
Tiigangur íhaldsins er hins-
vegar sá, nú sem fyrr, að
reyna að lama Framsóknar-
flokkinn. Það telur hann að
bezt verði gert með því, að
snúa spjótum sínum að lands
byggðinni. Einnig það er ör-
vona tilraun. Framsóknarfl.
mun síður en svo veikjast við
þessar tiltektir. En dreifbýlið
al)t er verr farið en áður.
Þess vegna stendur Fram-
sóknarflokkurinn sem einn
maður gegn því gerræðis-
fulla tilræði, sem nú er á-
formað að fremja. Og til liðs
við hann munu koma fylk-
ingar manna úr öðrum flokk
um, sem skilja, aö' breyting-
ar á stjórnskipun landsins
eiga að vera og eru hafnar
yfir það að vera bitbein og
leiksoppur einstakra flokka,
heldur mál þjóðarinnar allr-
ar.
lausnar og ekki heldm verið leyst
frá störfum nó önnur sett í stað
hennar. Ekki er heldur neitt bók-
að um það i gerðarbókum hennar,
að hún telji hlutverki sínu lokið.
Tillögur komu fram í nefndinni og
voru bókaðar, en hafa þar enga af-
greiðslu hlotið. Má líta svo á, að
þessi nefnd haldi enn umboði sínu
og að henni beri að Ijúka störfum
ef Alþingi lætur í ljós vilja sinn í
þá átt.
Því hefir verið haldið fram, að
ágreiningur eða áhugaleysi á Al-
þingi um lausn kjördæmamálsins
(31. gr.) hafi tafið endurskoðunar-
starfið. En snemma á þessum vetri
var svo komið, að allir þingflokkar
höfðu áhuga á lausn kjördæmamáls
ins. Þá var sú stund upp runnin,
að ekkert virtist lengur því til fyr-
irstöðu, að stjórnarskrárnefndin
gæti tekið til óspilltra mála og
bundið enda á starf sitt, Það á-
stand er óbreytt. Allir nefndar-
menn væru nú án efa reiðubúnir
til að vinna að lausn kjördæma-
málsins í nefndinni og þá væntan-
lega stjórnarskrármálsins í heild,
ef hún væri kölluð saman til fund-
ar. Mikil undirbúningsvinna hlýt-
ur að hafa verið leyst af hendi.
Ekkert ætti að vera því til fyrir-
stöðu, að nefndin geti lokið störf-
um í lok ársins 1959 eða jafnvel
eitthvað fyrr.
Ef breytingar á 31. gr., um kjör-
dæmaskipunina, verða samþykktar
sérstaklega á þessu þingi, og færi
svo, sem raunar er óvíst, að þær
yrðu einnig samþykktar á þingi í
sumar og alþingiskosningar af
þeirri ástæðu látnar fara fram
tvisvar sinnum á þessu ári, er hætt
við, að enn yrði löng bið á hinni
marglofuðu endurskoðun stjórnar-
skrárinnar í heild, þar sem aftur
á móti nú er auðsætt, að hana
mætti tryggja, ef breytingum væri
frestað lil næsta þings.
Á fundi í stjórnarskrárnefnd
var hreyft því nýstárlega sjónar-
miði, að rétt væri að slá heildar-
endurskoðun stjórnarskrárinnar á
frest enn á ný, þangað til hreytt
hefði verið kjördæmaskipuninni
og þar með skipun Alþingis frá
þvi sem nú er. Ekki var því hreyft
af neinum, þegar endurskoðun var
ákveðin á Alþingi 1944 og síðan
hvað eftir annað af ríkisstjórnum.
Þá var alltaf gengið út frá því,
enda sjálfsagt, að Alþingi, eins og
það er skipað, láti endurskoðuu-
ina fara fram og kveði á um hina
nýju lýðveldisstjórnarskrá. Minni
hluinn telur því, að um undan-
hrögð sé að ræða, sem þjóðin
geti ekki sætt sig við, enda ekki
líkur til þess, að sú kjördæmaskip
un, sem frv. gerir ráð fyrir, geti
breytl svo flokkaskipan á Alþingi,
að það 'geti haft áhrif, sem veru-
legu máli skipti á meginefni stjórn-
arskrárinnar.
Minni hlutinn vill leggja á-
heizlu á það, að þjóðin hefir nú
beðið eftir hinni nýju lýðveldis-
stjórnarskrá sinni í meira en 12
'ár. Víðs vegar um land hefir ver-
ið mikill áhugi á þossu máli og
óánægja með dráttinn. Hreyft hef
ir verið nýmælum af ýmsu tagi á
Alþingi og í ríkisstjórn, í stjórn-
arskrárnefndum, á fjórðungsþing-
um og í stjórnarskrárfélögum,
sem og af mörgum einstaklingum,
sem ritað hafa og rætt um ;nálið.
Slikum nýmælum ber að sinna og
t.aka afstöðu til þeirra við endur-
skoðun þá, sem heitið var fyrir
löngu.
Það er ekki viðuúandi, að eitt
atriði, þótt áhrifaríkt megi teljast,
sé tekið út úr endurskoðuninni
og því ráðið til lykta með leyni-
samningum milli forustumanna
þriggja þingflokka, eingöngu með
tilliti til flokkssjónarmlða og í
þeim tilgangi -einum að stækka eða
minnka þingflokka. Menn, en ekki
flokkar, eiga þetta Jand og byggja
það, og með tilliti til landsins og
þeirra, sem byggja það nú og í
framtíðinni, á að setia lýðveldinu
stjórnarskrá og ákveða skipan
þjóðþingsins.
Sérstakí stjórnfaga-
þing afgreiði
stjórnarskrána
Þeirrar skoðunar verður víða
vart, að heppilegast sé, að Al-
þingi feli sérstaklega kjörnu
stjórnlagaþijngi að afgreiða stjórn-
arskrána, onda tæki hún þá gildi,
þegar hún hefði hlotið samþykki
við þjóðaratkvæðagreiðslu. Fyrir
þeirri skoðun eru m. a. færð þau
rök, að ef sérstaklega væri. kosið
til þings, sem- ekki hefði öðrum.
málum að sinna en stjórnar-
skránni, mundu kjósendur taka
afstöðu í þeirri kosningu með til-
liti til stjórnskipunarinnar einnar,
— og sé það mjög frábrugðið því',
sem á sér stað í alþingiskosning-
um, því að þá verði menn að taka
afstöðu t.il margra mála í senn
við kjör þingmanna, og vilji þá
svo fara, að dægurmálin eigi
meira rúm í hugum manna en
stjórnskipun ríkisins, sem þó er
undirstaða allrar annarrar lög-
gjafar og feiur í sér m. a. hin al-
mennu ákvæði um mannréttindi
íslendinga. En minni hlutinn er
þess fýsandi að stjórnarskrár-
nefndin athugi sérstaklega þær
tillögur, sem fram hafa komið um
þá aðferð við setningu stjórnar-
skrárinnar. Ef hún legði til, að
sú aðferð yrði viðhöfð, — og Al-
þingi yrði sömu skoðunar, —
mundi stjórnlagaþingið að sjálf-
sögðu fá í hendur þær tillögur að
öðru leyti, sem nefndin kynni áð
vilja gera, —og gögn, sem í henn
ar vörzlu eru eða verða.
Um frv. það, sem fyrir liggur
um breytingu á 31. gr. stjórnar-
skrárinnar (kjördæmaskipuninni)
er það skoðun minni hlutans, að
misráðið sé, og varhugavert í'yrir
þjóðina að gera þær breytingar,
sem þáð hefir í för með sór, ef að
lögum verður í meginatriðum eins
og það var lagt fram k Alþingi.
Með frv. er iagt til, að landinu
öllu verði skipt í 8 stór kjördæmi,
eitt 12 manna, tvö 6 manna og
fimm 5 manna kjördæmi. Allir
kjördæmakjörnir þingmenn, 49
talsins, verði kosnir hlutfalls-
kosningu. Að lokinni kosningu í
kjördæmúm verði úthluta'3 11
uppbótarsætum til þingflokka, en
ekki „allt að 11“, eins og nú er
ákveðið. Samkvæmt þessu verður
tala þingraanna ö0 í stað allt að
52 nú, og er ekki gert ráð fyrir,
að sú tala >geti lækkað. Hún yrði
hin sarna, >þó að t. d. úrslit kosn-
inga yrðu þau, að allir flokkar
hefðu sömu atkvæðatölu á hak við
kjörinn þingmann að meðaltali.
Er með þessu stigið spor í þá átt
að gera landið að einu kjördæmi.
Kom það og glöggt fram hjá þing
mönnum, sem mæltu með frv. við
7. umr. þess, sem var útvarps-
umræða, að þeir telja þetta frum-
varp „áfanga“ á leið að takmarki,
sem náð verði síðar. — Allir fram
bjóðendur á listum skulu vera lög-
lega kjörnir varamenn.
Með frv., ef að lögum verður,
eru 27 núverandi kjördæmi lands
ins lögð niður og þar með af þeim
tekinn hinn sögulegi og hefð-
hundni réttur þeirra til að eiga
sérstaka fulltrúa á Alþingi, sem
þau sjálf kjósa.
Þetta fyrirkomulag er — eins
og það var orðað á Alþingi fyrir
17 árum —- „rótfast frá byrjun
stjórnskipunar þessa fands“. Þeg-
ar Alþingi var cndurreist árið
1843, var landinu skipt í 20 ein-
menningskjördæmi, þ. e. 19 sýslu
kjördæmi og íteykjavík. Ekkert
þessara kjördæma hefir misst rctt
sinn t'l þingmanns. En sex af
sýslunum eru nú tvímenningskjör
dæmi, og þrem sýslum hefir ver-
ið skipt í tvö einmenningskjör-
dæmi hverri, bætt við fimm kaup-
staðakjördæmum, en Réykjavíkur
þingmö’inum fjölgað úr einum í
átta. Grundvöliur Kjördæmaskipun
arinnar frá öndverðri 19. öld er
því óbreyttur enn þá, sýslurnar
og stærsti kaupstaðurinn. En aðr-
ir kaupstaðir, þéttbýlislandnám
síðari tíma, hafa í'engið kjördæma
réttindi smátt og smátt, hinir
fyrstu 1903, hinn síðasti 1942, og
höfuðstaðurinn nokkra fjölgun
með tiliiti til hins mikla fólks-
fjölda, sem þar hefir tekið sér ból
festu á síðari tímum.
Sjálfsögð
kjördæmaskipun
Raddir hafa heyrzt um það, þótt
fáar séu, að kjördæmaskipunin
hafi viil endurreisn Alþingis ver-
ið ákveðin af danskri stjórn og
því ekki mikið upp úr henni að
leggja. Athugasemdir . af þessu
tagi eru á misskilningi byggðar.
Þessi kjördæmaskipun var svo
sjálfsögð, að varla var um annað
að ræða, enda engar líkur fyrir
því, að íslendingar hafi verið
henni mótfallnir. Grundvöllur kjör
dæmaskipunarinnar ihefir staðið
óbreyttur, síðan Alþingi var end-
urreist. Kjördæmaskipunin er
byggð á hinni í'ornu þinga- og
goðorðaskipun þjóðveldistímans
og íslenzkum staðháttum. Sum
kjördæmanna svara tii hinna
fornu þinga, sum til eins eða
tveggja goöor'ða, en bæði goðorð-
in og þingin voru ríki í ríkinu.
Eftir þjóöveldistímann tóku sýsl-
urnar við a£ hinum fyrri félags-
heildum. Sýslu- og kaupstaoakjör
dæmi nútímans hafa í iíkingu við
hina fornu ríkishluta takmarkað
sjálfstæði. Þau hafa sín landsrétt
indi. Eitt meginatriði þeirra lands
réttinda — eða takmarkaðs sjálf
stæðis — er rétturinn til a_ð eiga
sérstaka fulltrúa á Alþingi íslend-
inga — og kjósa þessa fulltrúa
sjálf án íhlutunar annarra lands-
hluta.
Þetta fvrirkomulag hefir orðið
til við söguiega þróun „neðan
frá“, en er ekki sniðið eftir for-
skrift með valdboði „ofan frá“,
eins og nú stendur til. Það er „rót
fast“, hluti af hinum íslenzka
þjóðlífsmeið, sem hefir staðið af
sér eld og ísa og borið þau blöð,
sem við köllum íslenzka menn-
ingu.
Þetta fyrirkomulag hefir reynzt
skynsamlegt og hollt byggðarlög-
um landsins og þjóðinni i heild.
Bent er á, að samt hafi verið fólks
straumur þaðan til höfuðborgar-
innar og að víða hafL byggð ból
lagzt í eyði. Þetta er rétt, en skort
ir rakagildi, því að samanburð-
inn vantar við það, sem hefði get
að átt sér stað. En það er hægt
að gera sér í hugarlund, hvernig
farið hefði viða, ef byggðarlögin
hefðu ekki endurheimt sín fornu
landsréttindi, um leið og Alþingi
endurheimti 'sin réttindi. Þetta
hefir mönnum lengi verið ljóst.
Þess vegna hafa menn af öllum
flokkum í kjördæmunum óttast
það að kviðið fyrir, að koma
kynni að því, að tekin yrðu upp fá
stór kjördæmi. Þess vegna hefir
líka stærsti sjórnmálaflokkur
þingsins vegna aðhalds úr kjör-
dæmunum til skamms tíma lagt
sig ailan fram til að koma í veg
fyrir, að þvi yrði trúað, að hann
hefði í hyggju að leggja kjör-
dæmin niður. Hefir við 1. umræðu
þessa máls verði vitnað í ræður
frá fyrri þingum þesstt til sönn-
ttnar.
Þessi flokkur hefir nú slegið
striki yfir fyrirheit sitt ttm and-
stöðu við stóru kjördæmin. Má
telja, að einskis sé þá lengur ör-
vænt úr þeirri átt, — á sínurn
tíma sé einnig hægt að gleyma
þvi, að ástæða sé til að koma í
veg fyrir, að landið verið gert að
einti kjördæmi. Slíks er hollt að
minnast við afgreiðslu þessa
máls á Alþingi og annars staðar.
Ekki verður hjá því komizt að
athuga nokkttð þau rök, sem færð
eru fyrir afnámi núverandi kjör-
c'iæma.
í fyrsta lagi eru borin fram rök
fyrir því, að breytingin sé nauð-
synleg frá sjónarmiði þjóðarinnar
í heild. Má það teljast skiljanlegt
að reynt sé að bera fram rök af
því tagi.
Olnbogabarnið
Reykjavík
Því er haldið fram, að fjölmenn-
ustu byggðariögin, og þá einkum
Reykjavík og önnur byggðarlög
við Faxaflóa, eigi of fáa fulltrúa
á Alþingi, miðað við fólksfjölda,
og að þessi fulltrúafæð þeiri’a
verði sérstaklega áberandi, þegar
þess sé gætt, að tiltölulega mjög
fámenn byggðarlög eigi þar full-
trúa. Varðandi síðara atriðið, fá-
mennu kjördæmin, skal hér vís-
að til þess, sem sagt hefir verið
hér að framan um hinn sögulega
og hefðbundna rétt, takmarkað
sjálfstæði eða landsréttindi innan
ríkisheildarinnar. Um fynra at-
riðið, fulltrúafæð hinna fjölmenn-
ustu byggðarlaga, er í fyrsta lagi
það að segja, að það hefir til
þessa verið viðurkennt af mörg-
um, og er jafnvel nú hálft í hvoru
af flutningsmönnum f:v., að ekki
sé eðlilegt, að t. d. Reykjavík hafi
fulltrúatölu aigerlega í hlutfalli
við fólksfjölda. En það er hægt
að fjölga fulltrúum þéttbýlisins
án þess að leggja niður núver-
andi kjördæmi. Það er hægt t. d.
með því að taka upp ný kjördæmi,
svipað því, sem fyrr hefir verið
gert, og það e'r hægt að fjölga
nokkuð þingmönnum í fjölmenn-
ustu kaupstöðunum. Þetta er ekki
bylting. Þetta er söguleg þróun á
þeim kjördæmaskipunargrund-
velli, sem verið hefir. Breyting af
þessu tagi væri mörgum að skapi,
og með henni væri ekki verið að
knýja fram réttarrán í fullri and-
stöðu við fjölda manna í landinu,
sem nú teija ómaklega að sór veg
ið. Þessa leið vill minni hi. stjórn
arskrárne^ idar fara, ef málinu
fæst ekki f.estað. — Og til þess
að reyna að vernda hinn forna
íslenzka þingræðisgrundvöll vill
hann til samkomulags fallast á,
að uppbótum sé haldið, þó þannig,
að tala þingmanna fari ekki yfir
60. Þá tölu getur hann sætt sig
við til samKomuiags, enda þótt
hann telji varhugavert að fjölga
þingmönnum til mikilia muna.
Nefnt hefir verið dæmi, sem á
að sýna, að núverandi kjördæma-
skipun só óhafandi fyrir verka-
menn og launþega í laidinu. Er
þar fullyrt, að þótt allir verka-
menn og aðrir, sem laun taka,
stæðu saman í einitm flokki við
kosningar, gæti nú svo farið, að
þeir fengju ekki nema svo sem
þriðja hluta þingmanna, þótt
launtakar væru tveir þriðju hlut
ar þjóðarinnar.
Þegar hetur er að gáð, kemúr
í ljós, að þessi fullyrðing fær
engan veginn staðizt. Henni er
siegið fram án athugunar. Sam-
tök, sem állir launþegar væru í,
mundu auðvit.að fá meiri hluta. •—
Hitt er svo annað mál, að verka-
menn og aðrir launþegar skiptast
nú mjög milli styónmálaflokk-
anna allra. Og væri frv. þetta lög
fest, og hlutfallskosningar teknar
upp í stórum kjördæmum, munu
þær ýta undir fjölgun flokka og
um leið auka, en ekki minnka
skiptingu launþega milli ílokka.
En af hálfu fylgismanna þessa
frv. er borin fram öunur tegund
raka, sem nokkurri furðu gegnir
að beitt skuli vera: að afnám kjör-
dæmanna og réttindamissir muni
verða þejnt sjálfum til hag-bóta.
Rökum af þessu tagi hefir að vísu
oft verið beitt af stórveldum gegn
smáríkjum, sem ekki vilja láta
sjálfstæði sitt af hendi. En íslend-
ingar hafa jafnan átt erfitt með
að viðurkenna slik rök. Nokkur at-
riði skulu athuguð hér.
Vitnað hefir verið í fra.nskt
orðatiltæki, sem sagt er að hljóði
á þessa leið: Lítil kjördæmi skapa
litla þingmenn, en stór kjördæmi
stóra þingmenn. Ekki var þéss get
ið, hvort Frakkar séu enn á þeirri
skoðun. En varla fær þetta stað-
izt dóm sögúnnar hér á landi.
Ekki þarf mikillar athugunar við
til að komast að raun um, að ýms-
ir helztu þingskörungar íslend-
inga hafa hlotið kosningu í fá-
mennum kjördæmum.
Stór kjördæmi -
stórir þingmemi?
Reynt hefir verið að halda því
að fólki, að betra sé að eiga fyrir
fulltrúa 5—6 þingmenn úr stóru
kjördæmi en 1—2 úr sýslu eða
kaupstað. Slikt er hægt að segja,
en líklegt ‘ er það ekki. Éf koma
þarf máli á ffamfæri, mun það
i eynast f.vrirhafnarminna áð
fiytja það mál á einum stað við
einn þingmann, sem er þaulkunn
ugur staðháttum á takmörkuðu
svæði, en að snúa sér t:l sex: þing
manna, sem e. t.. v. eiga heima á
mörgum stöðum í hálfum eða heil
um landsfjórðungi. — Ef röksemd
in fengi á annað borð staðizt, ætti
að vera bezt að hafa landið allt
eitt kjördæmi og eiga aðgang að
60 fulltrúum.
Því er haldið fram, að þegar
búið sé að taka upp stóru kjör-
dæmin, muni reynast auðveldara
að fá efnilega menn, t.d. bændur,
innan kjördæmanna til þing-
mennsku, en nú gangi það mis-
jafnlega, sem satt er. Varla fær
þetta staðizt. Sé þingmennska erf-
ið og eigi menn erfitt’ með að
sinna henni vegna heimastarfa,
þótt þeir þurfi ekki að vera þing-
menn nema fyrir. eina sýslu eða
einn kaupstað, hlýtur það þó að
vera mun fyrirhafnarsamara að
vera þingmaður fyrir mjög víðlent
svæði, sem nær yfir margar sýsl-
ur og kaupstað eða kaupstaði,
ferðast um þau svæði, og kynna
sér það, sem til þess þarf að geta
leyst starf sitt vel af hendi fyrir
kjördæmið. Varla mundi- það létta
bændum þing'mennsku, svo að það
dæmi sé aftur nefnt.
Vakin er athvgli á þvi, að kosn-
ingabarátta sé hörð í fámennum
kjördæmum, einkum einmennings
kjördæmum, og stundum persónu
leg. Vera má að svo sé. En fin ist
mönnum ekki vera kapp í kosn-
ingum í Reykjavík, og falla þar
ekki stundum óþvegin orð »um
frambjóðendur og aðra, þegar
kosningabarátta stendur yfir? Þar
er þó fjölmennið mest, og þar
nýtur sín í ríkum mæli hin póli-
tíska stórútgerð landsmálaflokk-
anna, sem ráðgert er að koma á
iand allt.
Bent er á, að viðfangsefni hafi
stækkað og að hvert viðfangsefni
nái nú til margra bygðarlaga, því
. sé tímabært að steypa kjördæm-
unum saman og skapa samvinnu
miili margra þingmanna, eins og
þingmenn t. d. úr sama landsfjórð
ungi 'nafi ekki samstarf nú á þingi
um sameiginleg mál fjórðúngs-
ins, þótt þeir séu kosnir hver í
sínu kjördæmi. Ef þessi rök hafa
eitthvert gildi, hafa þau það helzt
sem rök fyrir því að landið eigi
allt að vera eitt kjördæmi. Þá
má segja að þjóðvegakérfi, síma-
kerfi, rafmagnskerfi o. fl. só sam-
eiginlegt fyrir allt landið. Sumir
segja, að stefna beri að því að
koma upp ríkisútgerð fyrir allt
landið o. s. frv. En þetta eru létt-
væg rök fyrir því, að skipta beri
landinu í 8 kjördæmi.
Kosningar til
búnaðarþings
Vitnað hefir verið í kosningar
til búnaðarþings og að þar eigi sér
stað hlutfallskosningar i stórum
kjördæmum. Það fyrrikomulag er
raunar ekki mjög gamalt. Samt
cr það svo, að bændur, sem þarna
eiga sjálfir allan hlut að máli,
hafa nú í seUmi tíð stööugt stefnt
að því að smækka kjördæmin og
hafa sums staðar tekið upp ei:i-
menningskjördæmi í stað stór.u
kjördæma með hlutfallskosningu.
Reynt hefir verið að halda þ;í
að bændastéttinm í þessu máli, að
hún sé vanmáttug og minnkandi
og að henni sé hentast að koma
sér vel við aðrar stéttir og gera
sér þær hliðhollar. Hún megi því
helzt fagna því, að lögð séu niður
kjördæmi, sem að miklum hiuta
eru byggð sveitafólki, og'Stéttun-
um blandað saman í stairri .k.iör-
clæmum. Rétt er það, að nauðsyn;
ber til, að skilningur og sambúð
sé sem bezt rnilli atvinnustétta
landsins. En ekki hefir það gétað
farið fram hjá mönnum. áð flókk-
ar þeir, sem að frv. standa', Kafa
með starfsemi sinni í .seinnil.tíð
á margan hátt lagt áherzlu á þýð
ingu hins stéttarlega samsfarjp ;á .
ýmsum sviðum. Slíkt samstarf
hlýtur þá að vera gagnlegl fýrir
bændur eins og aðrar stéttir. ‘Én
ef aðrar stéttir þurfa ekki a'því
að halda að koma sér í mjúkinu
hver sjá annarri og við bændur,
hvers vegna er þá verið að halda
þessari aðferð að bændum alvtíg
sérstaklega? Það mun ýin^um
reynast torskilið. Sjálfir ■ muiru
bændur hafa talið gagnlégt "að'
vera stéttarlega sterkir. Og;b)cki'
er ástæða til þess fyrir þá sfétt
að láta koma inn hjá sér néinni
minnimáttarkennd, þó að fólki. í
sveitum hafi fækkað á þessari.
öld. Allt bendir til þess, að fólks-
tala i sveitum eigi eftir að hækka
aftur, þegar þjóðin er orðin miklu
fjölmennari en hún er nú, og þéss
virðist ekki mjög langt að bíða,
ef sú fólksfjölgun helzt, sem ver-
ið hefir undanfarið. Þá þarf; Lil
neyzlu í landinu sjálfu miklu
meira af landbúnaðarafurðum. en
nú er framleitt i landinu — auk
þess sem jafnan eru fyrir. hq.ndi
meiri eða minni möguleikar til ,ú.t-
flutnings þeirra vara. Og þá mun
búskapur í sveitum landsins — ef
ekki verður af hálfu þjóðarinnar
slegið slöku við þá uppbyggingu,
sem hafin er — standa fastari fót-
um en hann áður gerði. — Með
tilliti til þessa og margs annars
virðist ekki ástæða til ,að bændur
taki upp neina sérstaka ijhdi'r-
gefnisaðstöðu í þessu máli tíða
öðrum.
í frv. er gert ráð fvrir, að hlut-
fallskosningar verði upp teknar
alls staðar í hinum fyrirhuguðu
stóru kjördæmum. Er það í saip:
ræmi við það, sem tíðkazt ,h,efir,
að sú kosningaraðferð sé viðHöfð
þar sem kjósa skal marga fúll-
trúa í senn. Þótl ýmis rök megi
færa fyrir hlutfallskosninguin,-tel
ur minni hlutinn það Ijóstn af
reynslu annarra þjóða, að þær
geti reynzt nokkuð varhugaverð-
ar fyrir lýðræðið í landinu. Er því
að hans dómi hætt við, að hlut-
fallskosningafyrirkomulagið ’megi
telja til þeirra ókosta, sem störu
kjördæmunum fylgja.
Fjölgun ílokkanna
Reynslan er sú erlendis, aö hlut
fallskosningar ýta undir fjölgun
flokka. Bent hefir verið á af stuðn
ingsmönnum þessa frv., að þetta
hafi ekki farið svo í Reykjivvík,
þótt þar hafi um langl skeið ver
ið hiutfallskosning til 15 manna
bæjarstjórnar. Flokkum hefir
ekki fjölgað þar til muna. En.þá
er þess að gæta, að í Reykjayík
hafa ekki myndazt neinir sérstak-
ir bæjarmálaflokkar. Það eru
landsmálaflokkarnir, sem taka
þátt í bæjarstjórnarkosningunuin.
Og kjördæmaskipunarfyrirkomu-
Iagið við alþingiskosningar hefir
til þessa takmarkað tölu lands-
málaflokka.
Fjölgi flokkunum mjög, getur
lýðræðinu verið hætta búin, eins
og dæmin sanna. Mikill flokka-
fjöldi leiðir til sundrungar á þjóð
þingurn og vandkvæða á því, að
þar myndist ábyrgur meirihluti
og ríkisstjórn. Andstæðingum ,lýð
(Fi’amhald á 8. siðul.