Tíminn - 25.04.1959, Blaðsíða 8

3
TÍMINN, Iaugardaginn 25. apn'l 1959.
K RI íMAMALIÐ
(Framhald aí 7. síöui
ræðis gefst þá tækifæri til að
halda því að fólki, að lýðræði sé
óframivæmanlegt. Margir reyn-
ast veikir fyrir áróðri af þessu
tagi. Stjórnarskráin þarf að vera
þannig gerð, að hún styrki lýðræð
iS en veiki það ekki.
Kosningafyrirkomulag á Norð-
uriöndum, sem vitnað hefir verið
til máli þessu til stuðnings, er
ekki að öllu leyti hliðstætt þvi,
sem löggilda á samkvæmt þessu
frv. í SVíþjóð er kosið til efri
deildar þingsins með sérstöku fyr-
irkomulagi. í Noregi eru engin
uppbótarþingsæti og þar kýs höf
Uðborgin aðeins 13 þingmenn af
150 o. s. frv.
Á það er skylt að benda, að
hlutfallskosningar eru engan veg
ioa full trygging fyrir því, að
meiri hluti þingmanna í kjördæmi
sé kjörinn af meiri hluta kjós-
eada, því valda hin svonefndu
dauðu atkvæði, sem alltaf eru
einhver og stundum mörg. Fram-
boðsiisti getur hlotið svo mörg at
kvæði, að nálega nægi til þess að
fá þingmann kjörinn, en takist þó
ekki. Líkur fyrir stærðfræðilegu
óréttlæti af þessu tagi eru því
meiri, sem flokkar eru fleiri. —
Þetta ber auðvitað ekki að skilja
syo, að hlutfallskosning auki lík-
ur fy.ir því, að minni hluti kjós-
enda fái meiri hluta þingmanna.
Em slíkt getur hæglega komið fyr
ir, þótt hlutfallskosning sé við-
höfð, og hlýtur það að draga úr
kustum hennar í augum þeirra,
sefn fyrst og fremst óska sér og
ge. a sér von um, að hægt sé að
tryggja stærðfræðilegt réttlæti
í köshíngum.
Sérstök ástæða er til þess að
vekja athygli á því, að ýmsir
þeirra, sem beita sér nú fyrír hlut
fallskosningum til Alþingis, eru
mótfallnir þeirri kosningaaðferð
í stéttarfélögum launþega. Er það
þó kunnugt, að þar eigast oft við
sömu flokkarnir og í alþingiskosn
ingum, a. m. k. í hinum stærri
félögum. Þar eru þess þæmi, að
einn flokkur fái kjörna 20—30
fuUtrúa, en annar engan, þótt
hann hafi litlu færri atkvæði.
Þetta bendir til þess, að þeir, sem
kuaaugastir eru stéttarfélögunum,
hafi í því sambandi gert sér grein
fyrir einhverjum þeim göllum á
hlatfallskosningafyrirkomulaginu,
sem geri það óæskilegt fyrir fé-
lögin. Ber hér áð sama brunni og
hjá bændurn, sem stefnt hafa að
því að smækka kjördæmin við
kosningar til búnaðarþings og
koma upp einmenningskjördæm-
raa. — Svipað er að segja um
ýmis önnur félagasamtök, að þar
tíðkast ekki hlutfailskosning, þótt
kjðrnir séu margir menn í senn
til starfa. — Á þessu og fleiru má
sjá, að menn virðast á ýmsum
sviffum hliðra sér hjá þessu kosn-
ingafyrirkomulagi, jafnvel þar
sem það sýnist eiga við, þ. e. þeg
ar kjósa skal marga í senn.
Breyíing þing-
ræðisins
Sú breyting að taka upp marg-
menniskjördæmi með hlutfalls-
kosningu í stað persónulegrar
kosningar eins eða tveggja full-
tráa skapar út af fyrir sig nýjan
grundvöll þingræðis, þar sem hún
er gerð, hvort sem þau kjördæmi,
sem hlut eiga að máli, eru gömul
eða ný, hvort sem þau eiga sögu-
legan uppruna eða ekki. Þingmað-
ur, sem kosinn er persónulegri
kosningu, einn í kjördæmi, ber c-
tvírætt ábyrgð, sem ekki verður á
aðra lögð eða skipt að vild til
hagræðis. Þessa áhyrgð ber hann
persónulega, bæði að því er varð-
ar meðferð mála fyrir kjördæmið
og afstöðu til ríkisheildarinnar.
Sjálfur hlýtur hann að finna
glöggt til þessarar persónulegu
ábyrgðar og láta hana hafa áhrif
á meðferð umboðs síns. Það er
fráleitt, að slikur þingmaður geti
leyft sér að virða að vettugi vilja
og óskir í héraðsmálum. þótt þar
kunni • að eiga í hlut kjósendur,
sem ekki hafa greitt honum at-
kvæði. Eftir kosningu skoðar
hann sig að jafnaði, a. m. k. að
því er snertir staðhundin mál,
fremur sem þingmann kjördæmis
en flokks, þótt hvort tveggja komi
til greina. — í margmenniskjör-
dæmi með hlutfallskosningu eru
fyrst og fremst flokkar í fram-
boði. Þar er í miklu rikara mæli
en í einmenningskjördæminu
kosið milli flokka, en ekki manna.
Hin persónulega ábyrgð breytist
í flokksábyrgð. Það þingræði og
það ríkisvald, sem áður hvíldi á
herðum persónulega ábyrgra
manna, tekur að hvíla á herðum
flokka. í stað samvizku m'anns
kemur ópersónulegt sjónarmið
flokks, þegar dæma skal um rétt
og rangt.
Ný sjálfstæðis-
barátta
Islenzka þjóðin er því vön að
þurfa að heyja baráttu fyrir sjálf-
stæði sínu. í þeirri baráttu tókst
þeim því miður oft ekki öllum
að standa saman, sem saman áttu
að standa, en þó yfirleitt það
mörgum, að vel dugði. Innanlands
verða hin sögulegu þróuðu byggða
kjördæmi nú að heyja sína sjálf-
stæðisbaráttu fyrir sínum lands-
réttindum, sem ýmsir neita að
virða og vilja með öllu af þeim
taka. Þetta er reyndar ekki í
fyrsta sinn, sem slíka sjálfstæðis-
haráttu þarf að heyja í héruðun-
um. Snemma á þessari öld (1905
—07) voru upp á Alþingi tillögur
um að leggja kjördæmin niður.
Að þeim tillögum stóðu ýmsir
mætir menn, sem sennilega hafa
ekki ætlað sér að draga úr áhrifa-
mætti héraðanna, en höfðu. hrif-
izt af erlendum nýjungum, sem
þá voru lítt reyndar, en kenndar
við mannréttindi. En í kjördæm-
unum um land allt voru menn
yfirleitt á verði og tóku í taum-
ana með þeim árangri, að tillög-
urnar voru felldar á Alþingi.
Nálega aldarfjórðungi siðar var
enn gerð hríð að kjördæmunum,
og fengu flokkar því þá ráðið, að
þeir voru í stjórnarskránni við-
urkenndir sem aðilar við þing-
kosningar og þeim fenginn nýr
réttíúr, þ. e. réttur til að fá út-
hlutað sér til handa sérstökum
þingmönnum, sem ekki höfðu náð
kosningu í kjördæmi. En kjör-
dæmin héldu þó rétti sínum til
að kjósa sér fulltrúa.
Árið 1942 heimtu flokkar enn
aukinn rétt sér til handa með því
að knýja fram hlutfallskosningar
í tvímenningskjördæmum. Gat
flokkur þá fengið frambjóðanda
á þing úr slíku kjördæmi, þótt
fleiri kjósendur í kjördæminu
vildu fremur eiga þar annan full-
trúa. Þá var það, sem gefin var
af hálfu Sjálfstæðisflokksins
skorinorð yfirlýsing um, að kjör-
dæmin skyldu aldrei lögð niður
með hans atbeina, og létu margir
sér það vel líka.
En reyndin er önnur. Nú er það
ráðið milli þriggja þingflokka,
undir forustu Sjálfstæðisflokks-
ins, að hið takmarkaða sjálfstæði
hvers kjördæmis, sem felst í
rélti þess til sérstaks fulltrúa á
Alþingi, skuli hrotið á bak aftur,
hvað sem hver segir. í stjórnar-
skrárnefnd var lýst yfir því berum
orðum af hálfu stuðningsmanna
þessa frv., að samkomulag um,
að kjördæmunum yrði þyrmt,
kæmi ekki til mála, jafnvel þótt
til boða stæði að auka fulltrúatölu
í þéttbýli til rnuna og halda nú-
verandi uppbótum flokka að mestu
Við atkvæðagreiðslu í deildinni
mun á það reyna, hvort þingmenn
eru svo bundnir við þá hernaðar-
áætlun, sem hér er um að ræða,
að þar verði engu um þokað.
Verður þá að halda áfram sjálf-
stæðisbaráttu kjördæmaaína á
öðrum vettvangi,
Sjötíu og fimm ára: Stefán Kristjáns-
son, verkstj&i, Oiafsvík
Stefán Kristjánsson, vegaverk-
stjóri í Ólafsvík varð 75 ára í gær.
Hann hefir í meira en 30 ár ver-
ið verkstjóri vegagerðar ríkisins á
utanverðu Snæfellsnesi. Þannig
hefir hann greitt götur fleiri j
manna vestur þar en flestir aðrir.
Steíán er af hinni kunnu bænda-1
ætt frá Hjarðarfelli í Miklaholts-1
hreppi. Albróðir hans var bænda-
höfðinginn Guðbjartur á Hjarðar-
felli, sem látinn er fyrir nokkirn.
Bæði faðir hans og móðir voru
tvígift og eru systkini Stefáns
mörg.
Ég kynntist honum fyrst 1923,
er ég fluttist til Ólafsvíkur og
gerðist kennari barnaskólans þar.
Þá átti hann sæti í skólanefnd-
inni og hefir verið það lengst af
síðan, oft formaður henanr. Ég
minnist þess enn, þegar Jón
Proppé kaupmaður kynnti Stefán
fyrir mér. Mér varð starsýnt á
þennan myndarlega, svipmikla, en
fríða mann. Enn meiri athygli
mína vakti hann, er farið' var að
ræða skólamálin. Hann hafði svo
skarpan skilning á málunum,
greindi vel milli aðalatriða og
aukaatriða, sagði kost og löst á
hlutunum, sýndi einbeittan áhuga
á uppeldismálunum og var frjáls-
lyndur en einbeittur í tillögum.
Þetta var fyrir 35 árum og alla
tíð síðan hefir mér reynzt hann
þannig.
Þessir meginkostir Stefáns end-
urspegluðust í heimilisháttum
þeirra hjóna á Uppsölum. Þó ætla
ég að hin myndariega og vel
gefna kona hans, Svanborg Jóns-
dóttir, hafi ekki átt minni hlut í
þeim menningarblæ, er einkenndi
heimili þeirra og vakti ' athygli
manna.
Eldri börn þeirra hjóna Stefáns
og Svanborgar voru nemendur
mínir í barnaskóla. Öll reyndust
þau meðal efnilegustu nemend-
anna. Þar fór saman góðar gáfur,
eins og þau áttu kyn til, sam-
vizkusemi við námið og áhugi og
eftirlit foreldranna um það, að
þau ræktu námið vel. En ekki var
við þetta látið sitja. Börnum sín-
urn komu þau hjón til meira náms
síðar og hafa börnin ekki valdið
foreldrum sínum vonbrigðum á
námsbrautinni.
Sigríður, elzta dóttir þeirra, er
kennari við barnaskóla Ólafsvíkur.
Fríða Eyfjörð er íþróttakennari
við Menntaskólann í Reykjavík.
Þorgils er kennari við barnaskóla
Akraness. Alexander er kaupfélags
stjóri í Ólafsvík. Gestheiður er
húsfreyja í Ólafsvík. Erla er kenn-
ari við barnaskóla Reykjavíkur.
Nærri má geta, hvort systkinin
muni ekki á þessum tímamótum
föður síns minnast þess veganestis,
er foreldrarnir bjuggu þeim, þótt
ekki væri auðnum fyrir að fara á
Uppsölum.
Ef ég þekki Stefán rétt, þá held
ég, að hann telji sig nú stóreigna-
mann, þrátt fyrir það að hann
lagði aldrei kapp á að safna venju
legu „góssi“. Eignir hans eru börn
in, hæfileikar þeirra, manndómur
þeirra og hlutverk þeirra á sviði i
menningar í þjóðfélaginu. Að j
þessu marki kepptu þau hjón í
uppeldi barna sinna og árangurjnn
er mikill.
Næst þessu hlutyerki Stefáns
má nefna forustu hans í málum
samvinnuhreyfingarinnar í Ólafs-
vík.
Astandið í verzlunarmálum og
atvinnumálum í Ólafsvík fyrir 40
árum var ekki með neinum glæsi-
brag, Öll einkenni selstöðuverzlun-
ar voru þar furðu lífseig, fram-
leiðslutækin frumstæð og aðstaða
öll til hagnýtingar auðugu fiski-
miðunum hin bágbornasta.
Þegar Finnbogi G. Lárusson,
kaupmaður, lét af verzlunarstörf- ■
um í Ólafsvík, greiddi hann fyrir
'því, svo sem verða mátti, að sam-
vinnufélag tæki við. E^ forystuna
í þessum málum hafði Stefán
Kristjánsson. Enginn einn maður
mun hafa átt meiri þátt í því, að
þá var stofnað kaupfélagið Dags-
brún. Þá hafði sonur hans, Alex-
ander, lokið verzlunarnámi í Sam-
vinnuskólanum. Var hann þegar
ráðinn kaupfélagsstjóri og hefir
hann gegnt því starfi síðan, eða í
16 ár af hinum mesta dugnaði og
myndarskap. Stefán var kosinn
stjórnarformaður kaupfélagsins og
hefir verið það síðan. Mun það
ekki ofmælt að vakinn og sofinn
beri hann hag kaupfélagsins fyrir
brjósti.
Þeir, sem bera saman Ólafsvík
iím 1920 við Ólafsvík nú, hljóta
að viðurkenna, að þróunin þar
nálgast byltingu. En hæst af öllu
rísa framfarirnar í verzlunar- og
atvinnumálum. Þar er kaupíélagið
Dagsbrún afkastamest, glæsilegast
og traustasti grunnurinn að áfram
haldandi velsæld íbúanna. Þetta
hlýtur að vera mikið gleðiefni
Stefáni, forystumanni samvinnu-
hreyfingarinnar þar, þetta er ann
ar mesti sigur hans, er við hon-
i'm blasir, þegar hann lítur nú til
baka.
Stefán Kristjánsson ann mjög
tónlist. Hann er söngvinn vel og
var þátttakandi í kirkjukór Ólaís-
víkur áratugum saman. Það hefi
ég séð hann glaðastan utan heim-
ilis, þar sem hann var í hópi söng-
félaga sinna. Þá Ijómuðu augun
og þá brosti hann stundum blítt til
þeirra Dóru, Stínu, Guddu o.fl.,
enda fékk hann brosið rikulega
endurgoidið og mun svo vera enn.
Stefán var lengi forystumaður
Framsóknarmanna í Ólafsvík. þótt
nú hafi Alexander sonur hans tek
ið við því hlutverki. Framsóknar-
flokkurinn hefir því margt hon-
um að þakka á undanförnum ára-
tugum. Um það skal hér ekki frek
ar rætt.
Við Stefán áttum lengi samstarf
lim margs konar viðfangsefni. Er
rú margs að minnast frá þeim
löngu liðnu árum. Sendi ég hon-
um hugheilar þakkir fyrir alla þá
snmvinnu.
Að slðustu árna ég og íjölskylda
mín Stefáni Kristjánssyni allra
heilla á sjötíu og fimm. ára afmæli
hans og sendum við honum, konu
hans og bömum innilegar þakkar-
kveðjur.
Sigurviu Einarssou.
307 á knattleikja-
námskeiði á Selfossi
Axel Andrésson sendikennari
Í.S.f. og fræðslumálaskrifstofunn-
ar, hefur lokið 3 vikna námskeiði
hér á Selfossi frá 1. til 20. apríl.
Þáttakendur voru úr barna- og
miðskólanum og ennfremur frá
LTmf. Selfoss. Piltar voru 160 og
stúlkur 147.
Síðustu daga námskeiðsins fóru
fram 6 sýningar í íþróttahúsinu á
Axelskerfinu. Voru sýningarnar
vel sóttar. Tókust þær allar prýði
lega. Skemmtu áhorfendur sér
með ágætum.
Áhugi nemenda og árangur var
góður á námskeiðinu. Það er ósk
nemenda að Axel komi sem fyrst
aftur hingað.
Miimingaror(S
(Framhald af 4. sfðu)
giftur danskri konu. Þegar heima
vis'tarbarnaskólinn í Reykholti
('hér í sveit) var byggður, sótti
juðjón um skólastjórastöðuna á
ióti mörgum mikilsmetnum kenn
.rum, sem slðan hafa geng.ö til
egs og virðlngar innan kennara-
iéttarinnar og eru þjóðkunnir
:enn. Góðar og þakklátar minn-
igar sveitunganna frá fyrra kenn
.nastaa-fi hans, iriðu baggamun-
,’n, að honum var veitt skóla,-
tjórastaðan, og þó ekki að allra
jskum, eins og gengur.
En nú urðu örlagarík þáttaskil
lífi Guðións.
Svo fer einatt, að yfir þær
jörtu vonir, sem fylla líf elsk-
ndanna við stoínun hjúskapar,
jggst fölvi hversdagsleikans, er
erður stundum að dimmum
kugga, sem ekki reynist unnt að
areifa. Svo fór fyrir Tjarnarhjón-
unum, og þess vegna slitu þau
samvistir.
Næstu tvö árin festi Guðjón
ekki yndi, sem hóndi á Tjörn, en
gekk að annarri vinnu og leigði
jörðina, en átti þar heimili, enda
orðinn oddviti hfeppsins þá. Árið
1931 setti hann aftur saman bú
á jörð sinni, og réðst þá <til hans
ung kona úr Dölum vestur, Guð-
rúri Lýðsdóttir, ásamt kornungri
einkadóttur hennar. Þessi lcona
hefir staðið fyrir húi með Guð-
jóni, alla stund síða,n, af miklum
myndarskap, áhuga og búhyggind
um. Litla stúlkan, Erna, varð sól-
argeislinn á heimilinu, dugleg og
ibúhne.gð. Hún giftist fyrir all-
mörgum árum Guðjóni Gunnars-
syni frá Gilsfjarðarmúla, og' hafa
þau búið á Tjörn síðan, en Guð-
jón Rögnvaldsson rekið þar all-
stórt fjárbú. Eining Tjarnarheim-
ilisins hefir verið mikil og ham-
ingjusöm.
Guðjón var gestrisinn í hezta
lagi. Frjór og skemmtilegur í við-
ræöum, svo ,að gestinum dvaldist
oft lengur en hann ætlaði, þegar
hann kom.
Framanaf búskaparárum Guð-
jóns, hélt hann sig fjarri sveitar-
og félagsmájum. En sveitungarnir
undu því ekki. Þeir vissu, að þar
sem Guðjón fór, var sveitarfor-
ingjaefni. Þeir byrjuðu á að kjósa
hann í skólanefnd, sem maklegt
var. Næst var hann< kosinn í
hreppsnefnd og átti þar sæti
meira en aldarfjórðung og oddviti
í 21 ár. Hann sat í skattanefnd í
23 ár og var mjög lengi safnaðar-
iulltrúL Guðjón var trúr í stgrfi,
trúr sjálfum sér og öðrum. Ég
leyfi mér að segja, að svik voru
ekki fundin í hans munni. Hann
var sjálfstæur í -skoðunum, sótti
og varði mál sitt af kappi og lét
ekki hlut sinn að óreymdu. Sum-
um fannst hann stundum dálítið
svartsýnn og íhaldssamur. Þegar
því brá fyrir, var það helzt í
efnahagsmálum og var það í
rauninni varfærni, gætni. Eldri
menn, sem ólust upp í örbirgð,
og einhver töggur var í, settu sér
það takmark að standa traustum
fótum fjárhagslega. Þtað gerði,
Guðjón og vildi láta aðra lifa
eftir þeirri reglu. En hugsjóna-
málin stóðu lionum, ’njarta nær.
Fyrir þeim talaði hann af s'inni
alkunnu, le.iftrandi mælsku, hjart
sýnn, svo að sumum fannst nóg
um, og brennandi í andanum.
Þannig var Guðjón, heill og ó-
skiptur í hverju máli. Þennan
skapgerðareiginleika má sjálf-
sagt rekja til karlmennsku hans.
Hann vár óvenju mikið karlmenni.
Hann har þjáningar allra manna
bezt, þeirra, er ég hefi þekkt.
Karlmennskan var honum í blóð
borin, en studd af mikilli og ein-
lægri guðstrú. Ha<nn var strangur
trúmaður, öðruvísi gat það ekki
yerið. Þannig var skapgerð hans.
í éljagangi lifsins, sótti hann í
guðstrúna þann styrk, sem studdi
hann, og Ijós, sem lýsti honum
fram á leið. Hann talaði við
drottin sinn. Og nú er hann
genginn á guðs síns' fund. Heirn-
koman mun vera honum hæg og
góð og gleði hans mikil, er hann
sér dýrð himnanna.
Við þökkum honum langa og
góða samfylgd og gifturíkt starf
fyrir þessa sveit, fyrr og seinna.
Þorsteinn Sigurðsson