Tíminn - 11.08.1959, Blaðsíða 5

TÍMINN, þriðjudaginn 11. ágúst 1059.
5
Varast skyldi að van-
meta hin sögulegu rök
Með fyrirhugaðri kjördæma-
breytingu er verið að leggja niður
öll núverandi kjördæmi landsins
utan Reykjavíkur, — þurrka þau
gersamlega út. Langíiest þessara
kjördæma eiga að baki sér langa
Sögu, því að í meginatriðum hefur
kjördæmaskipunin verið óbreytt
sllt frá því Alþingi var endur-
ireist árið 1845, nema hvað kaup-
staðakjördæmi hafa smám saman
Ibætzt við. Kjördæmaskipunin var
samkvæmt Al'þingistilskijpun frá
1843 byggð á sýsluskiptingu lands-
ins, og á raunar rætur sinar í
hinni fornu goðorða- og þingaskip-
un. Núveranai kjördæmi hvíla því
á sögulegum grunni, — eru alda-
gamall arfur, sem falia með eðli-
legum liætti saman við aðra um-
dæmaskiptingu landsins, enda var
umdæmaskipting þessi í öndverðu
byggð á landfræðilegum staðhátt-
um, sem engin stjórnlög fá breytt.
Svífa í lausu lofti
•
Það liggur í augum uppi að þaf'
hlýtur að valfda mikilli rösku-i
og margvíslegum óþægindum. að
hverfa þannig algerlega frá h'nni
gömlu og fastmótuðu kjördæma-
skipan og taka í þess staö upp a!-
gerlega ný kjördæmi, sem hvorsi
styðjast við né íalla saman við
rokkra aðra umdæmaskiptingu,
sem fyrir er í landinu. Hin fyrir-
huguðu kjördæmi svífa þannig al-
gerlega í lausu lofti. Þau hafa
ekki sérstaklega nein sameiginleg
máíefiii Umfram þau málefni, sem
sameiginleg eru öllum landsins
börnum, hvar sem þau eru bú-
sett. Svo að ég nefm dæmi frá
því svæði, þar sem ég er kunn-
úgastur, þá get ég t.d. spurt- Hvað
er sameiginlegt með VesturHúna-
latnssýslU Og Siglufirði, umfram
|>að sem Öllum kjördæmum
sameiginlegt? Og hvað er þat þó
hjá því sem er á Austfjörðurn eða
Austurlandskjördæmi og Vest-
fjarðakjördæmi, þar sem stajbírit-
ir gera það að verkum, að byggð-
irnar eru mikiu sundurskildnri
heldur én þó Norðurl.mdi?
Allt frá 1845 hefur ekker, kjór-
dæmi verið lagt uiöur. Hin;- vcg-
ar hefur nokkrum nýjum kjör-
dæmum verið bætt við á lunum
áratugum, vegna- aukinnar öygyð-
ar á ákveðnum stöðum og hc kkr-
fcm tvímenningskjördæmum helur
verið skipt í einmenningskjör-
dæmi. Þingmönnum höfuðstaðar-
ins hefúr smám saman verið fjölg
að, eftír því sem íbúatala hans
hefur vaxið. Þá leið á enn að
fara að dómi Framsóknarflokksins,
irggja núverandi kjördæmaskip-
an til grundvallar en gera á henni
eðlilegar lagfæringar í samræmi
við breytta byggð og oúsétu fólks-
ins. Á hinn bóginn þa tel ég það
hið mesta glapræði að gerbylta í
einu vetfangi allri kjördæmaskip-
an landsins og raska þannig grund
velli stjórnskipulagsins Það er að
inínum dómi fásinna að kasta
þannig í fljótræði öllum hinum
gömlu kjördæmum fyrir róða.
Það þarf þung rök til svo gagn-
gerrar breytingar. Þau gildu rök
eru ekki fyrir hendi. Hin gömlu
kjördæmi’ éru helguð af ÍS.nJri
reynslU, eiga sér sterk ítök í hug-
. um fólksins og eru studd gildum
hagkvæmisrökum.
Hin sögulegu rök
Mér virðast þessar ástæður vera
þungar á metum, þegar spurning
rís Um það, hvort nú eigi allt í
einu að varpa þessari kjördæma-
iskiptingu með öllu fyrír borð.
líöfum við efni á því, íslending-
ar, á þessum umbrota- og upp-
li'usnarlímum að kasta á glæ gam-
alreyndri og rótgróinni skipan?
líg segi nei. Kjördæmabyltingar-
menn gera að vísu lítið úr hin-
um sögulegu rökum í þessu máli,
en við skuium ekki taia méð lítils
virðing um sögleg rök. Hin sögu-
Kafl" úr ræSu Ólafs Jóhannessonar, 1. þing-
manns Skagfir'ðinga, um kjördæmamálií
legu rök hafa löngum reynzt okk-
ur íslendingum haldgóð. Svo var
í sjálfstæðisbaráttunni og svo mun
enn reynast í landhelgismálinu,
ef þeir menn, sem með þau mál
fara, vildu og fengjust til þess að
sinna hinum sögulegu rökum þar.
Því hefur að visu verið haldið
fram af skynlitlum mönnum og ó-
skyggnum á íslenzka sögu, að hin
gömlu héraðakjördæmi megi okk-
tr'í léttu rúmi liggja, því að á-
kvörðun um þau sé eiginiega rf
crlendri rót runnin, þar sem al-
fólksfjölda, þá verðurr. vér að vera
fastir á þeirri skoðun. sem stjórn-
in hefur fylgt i frv þessu, að
yfirgnæfandi ástæður séu fyrir
því að halda hinni gömlu kjör-
dæmaskipan eða lögsagnarumdæm-
u.m, eins og þau eru nú.“
Undir þetta nál. skrifa Jón Sig-
urðsson o. fl. ágætir menn. Hitt
cr svo allfc annað mál, að Jón Sig-
urðsson vildi fjölmenr.ara þing og
vildi að sum kjördæmanna væru
i tvímenningskjördæmi. Ég hef ekki
! getað orðið þess var eða séð það
að Jón Sigurðsson hafi nokkru
sinni gert tillögur um breytingar
á kjördæmaskipun landsins.
Frumvarpið frá 1901
í stjórnarskrárfrumvörpum
þeim, sem fiutt voru á öídinni sem
leið og allmörg voru, held ég, að
það hafi aldrei verið gerðar nein-
ar tillögur um breytingar á stjórn
iskipun landsins. Það er fyrst í á-
liti nefndar, sem fékk til meðferð-
ar kosningalagafrv. frá Alþ. 1901,
að því er hreyft að gera þurfi
slíkar breytingar eða breytingar
á kosning itilhögun, og það er
eftir áskorun eða aö frumkvæði'
þeirrar n., að Hannes Hafstein, ráð
herra, leggúr svo síðar fram sitt
j 'ksosningalagafrv., sem mjög oft
hefur verið vitnað ul í bessum
' umi'., fyrst 1905 og svo síðar
1907, en á það má nú minna, að
þegar Hannes Hafstein Iagði fram
frv. sitt á Alþ. 1907 og þegar
. A„ . . , . h.ann fylgdi því úr hiVði, þá sagði
konungi. Að þvi er ’afnvel latið },ann einmitt þessi orð, með leyfi
liggja í Blau bokinni — þessari forseta.
sem Sjálfstæðisfl. dreifði úi fyrir
kosningar og sem hv. frsm. meiri „En flestir hafa þó látið i Ijós,
hl. n. drap á og sem er nú sann- bæði í sýs'unefndum og á héraðs-
arlega blá. bæði aS umbúðum og fundum, að þeir aðhyllist helzt ein
innihaldi, að ákvörðunin um.kiör- menningskjördæmi.“
dæmi hafi verið andstæð óskum .....
íslendinga og gagnstæð vilj« Jóns Þetta ma lesa í B-deild Alþing-
Sigurðssonar; hann hafi viljað istíðindanna frá 1907, bls. 2090,
fylgja annarri stefnu í því efni. en el§j a® síður lagði nú Hannes
Þetta er alrangt og villar.dk Það Hafstein fram þetta frv., en frsm.
er að vísu rétt, að Alþ ngistilskip- meirihl. n., sem fékk þetta frv..
unin var gefin út af Danakonungi, Hannesar Hafstein til meðferðar,
svo sem var um öll lagaboð ís- dun. Magnússon, segir frá því í.
lenzk á þeim tíma, en uppkast að sinni framsöguræðu, er. hann lágði
þessari tilskipun og þar með á-,f' móti sambykkt frv., að á rúmum
kvörðun kjördæmanna var gert þingmálaíundum í 20 kjördæm-
Ólafur Jóhannesson
þingistilskipunin hafí á sínum
tíma verið gefin út af dönskum
af hinni einu ráðgefandi samkomu,
um, þá hafi verið samþykkt álykt-
sem þá var til í landinu. embættis un um mallð og þær ályktanir
mannanefndinni svokölluðu Em- 8fn§i allar á móti málinu nema
bættismannanefndin lagði e.inmitt em- Þannlg var nú stemningin
til þá kjördæmaskipan, sem lög-
fyrir þessu máli 1907, og Vita-.
leidd var, enda höfðu um hana skuld var Það 1 samræmi við þá
áður komið fram tillögur af hálfu
(íslendinga, og danska stjórnin
hróflaði ekkert við tillögum nefnd
arinnar að þessu leyti, og á þess-
■ ari eðlilegu kjördæmaskipan hef-
i ur síðan verið byggt i grur.dvall-
' aratriðum, íslendingar höfðu á
þessum árum engan nug á breyt-
iiigum á kjördæmaskipuninni Um
það er fyrir hendi glöggur vitnis-
burður frá Þjóðfundinum. Fyrir
Þjóðfundinn lagði danska stjórn-
in, svo sem kunnugt er, írv. til
iaga um stöðu íslands í fyrirkomu-
lagi ríkisins og um ríkisþingskosn-
temningu, að þetta frv. Hannes-
ar Hafstein eða stjórnarinnar á
Alþ. 1907 var fellt. Það fær því
víssulega ekki staðizt, þegar þessá
er gætt, sem ég hef nú rakið, að
k.iördæmaskipunin sé af erlendri
rót runnin og að hún hafi verið
ákveðin svo sem gert var gagn-
stætt vilja landsmanna sjálfra, og
rð menn hafi verið óánægðrr með
hana. Þvert á móti liggur það
alveg Ijóst l'vrir, að þessi um-
dæmaskipting heíur lengst af þótt
sjálfsögð og' eðlileg og hefur þó,
eins og ég hef áður drepið á, í-
ingar, þ.e.a.s. frv. til eins konar ]H\ataia hinna einstöku kjördæmá
stjornlaga fynr ísland. Þetta frv.
fór til n. á Þjóðfundinum. Þessi
nefnd klofnaði. Meiri hluti henn-
ar, 8 af 9, með Jón Sigurðsson í
ó' i'.di fylkingar hafnaði i'.v.
.Ajóíúarinnar og bar nýtt ír •
f.am um stjórnskipun íslands. En
!>vað sagði þessi meirihluti um
kiördremaskipunina? í frv. st.)
hafði verið byggt á sömu kjör-
dæmaskipan og áður cn lagt til,
að sum kjördæmanna yrðu gerð
að tvímenningskjördæmum. Jú,
meirihluti nefndarinnar sagði
þetta, með leyfi hæstv. forseta og
það má lesa í Þjóðfur.dartíðindum
á bls. 529:
„Með því að nefndin álítur það
ógerandi að skipta landinu í kjör-
dæmi með hér um bil jöfnum
frá öndverðu verið misjöfn. Ég
held því fram, að það sé óskyn-
samlegt að gera jafngagngerar
breytingar og hér eru ráðgerðar
á svona gamaleyndu hefðbUndnu
skipulagi, án þess að fyrir liggi
nokkrar óskir þar um frá íbúum
binna einstöku kjördæma. Ég tel
ekki réttlætanlegt að gera slíkar
breytingar, nema sýn* sé, að meiri
hluti kjósenda á hverju fyrirhug;
uðu kjörsvæði sé samsteypunni I
meðmællur, enda naf það þá ver-
ið kannað með tryggilegum h'ætti,
hver viljaafstaða þeirra til máls-
ins væri.
landaður fróðleikur
Hér eru upp taldar bækur um margvíslegt efni,
fróðlegar, skemmtilegar og ódýrar. — Uima?
bækurnar eru á þrotum hjá forlaginu.
Lögreglustjóri Napóleons. Ævisaga eins slóttugasta og
gáfaðasta stjórnmálamanns Frakka, e. Stefan Zweig.
184 bls. í stóru broti. Margar myndir. Ób. kr. 40,00
Rex. kr. 60,00. Skinnb. kr. 75,00.
Siglufjarðarprestar. Saga klerka og kirkju á Sigtufirði
frá dögum Grettis Þorvaldssonar til Biarna Þor-
steinssonar tónskálds, 248 bls. Ób. kr. 50,00.
í áföngum. Endurminningar hins þjóðkunna hesta-
manns Daníels Daníelssonar. 288 bls. Ób. kr. 50,00,
Sonartorrek Egils Skallagrímssonar. Útg. af Eiríki Ivjer-
úlf með skýringum. 34 bls. ób. kr. 10,00.
Hrynjandi íslenzkrar tungu e. Sig. Kristófer Péturssoi:.
Sérstæð og merk bók um íslenzkt mál. 440 bis. ób,
kr. 60,00.
Barnið. Bók handa móðurinni e. Davíð Sch. Thorsteins-
son. Margar myndir. 144 bls. Ób. kr. 15,00.
Heiísufræði hjóna e. Kristine Skerve. Dýrleif Árna-
dóttir cand. phil. þýddi. 116 bls. ób. kr 20,00.
Heilsufræði ungra kvenna e. sama höf. 128 bís. ób,
kr. 20,00.
Tónlistin. Sígild bók um tónlist og tónskáld, þýdd af
dr. Guðm. Finnbogasyni. 190 bls. ób. kr. 25,00.
Fíflar, 2. hefti. Þjóðlegur fróðleikiir. Útg. í Winnipeg,
64 bls. ób. kr. 10,00.
Matur og drykkur. Þýð. dr. Björg Þ. Blöndal. 222 bls.
Ób. kr. 40,00.
Æska Mózarts. Heillandi frásaga uffl æskuár þessa ó»
venjulega undrabarns. 80 bls. ób. kr. 10.00.
Svífðu seglum þöndum. Frásöguþættir e. Jóhann J. E.
Kúld. 160 bls. Ib. kr. 30,00.
Frá Japan og Kína e. Steingrím Matthíasson lækni. 120
bls. Ób. kr. 25,00.
Darw'mskenning, þýdd af dr. Helga Pjeturss. 84 bls.
ób. kr. 25,00.
Germanía, e. Tacitus. Þýdd af Páli Sveinssvni. 88 W&
Ób. kr. 15,00.
Um frelsið, e. Stuart Mill. Þýdd af Jóni Óiafssyni riU
stjóra. 240 bls. Ób. kr. 40,00.
Mannfræði e. R. Merritt. Þýdd af dr Guðm. Fimiboga-
syni. 192 bls. ób. kr. 25,00.
Býflugur e. M. Materlinck, þýdd af Boga Ólafssyni yfir-
kennara. 222 bls. ób. kr. 25,00.
Æví mín, e. Leo Trotski, þýdd af Karli ísfeld. 190 bls„
ób. kr. 25,00.
Æringi. Gamanrit í bundnu máli um stjórnmál og þing-
mál um síðustu aldamót. 48 bls. Ób. kr. 25,00. (Fáséð)
Uppsprettulindir. Fyrirlestrar e. Guðm. Friðjónsson
skáld. 90 bls. ób kr. 15,00.
Leiftur Tímarit um dultrú og' þjóðsagnir e. Hermana
Jónasson á Þingeyrum. 48 bls. ób. kr. 50,00.
Um vinda. Alþýðleg veðurfræði. Útg. 1882, 102 bls.
ób. kr. 40,00.
Klippið auglýsinguna úr blaðinu og merkið x við
þær bækur, er þér óskið að fá sendar gegn póst-
kröfu. Merkið og skrifið nafn og heimilisfang
greinilega.
Nafn
ödýra bnksalan Box 1%, Reykjavík