Tíminn - 13.09.1959, Blaðsíða 5

T í M I N.N, sunnudaginn 13. scntcmbcr 1959.
Sigríður Thorlacius skrifar um Iðnstefuuna á Akureyri:
rramleiðsBa Gc
vimia féffestu á
Margir íslenzkir góBhestar hafa
borið Faxa-nafnið svo að oft hefur
ferðahugur gripið þann, sem
íagði taum á makka og steig í
ístað á Faxa. Nú hafa aðrir far-
skjótar fengið Faxa-nafnið og það
er titringur og dynur frá flugvéla
hreyfli, sem vekur ferðahuginn.
En eftirvæntingin er hin sama og
haustkvöld við Eyjafjörð glatar
ekki fegurð sinni, þó að ferða-
maðurinn hafi borizt með Faxa
Flugfélagsins á einni klukkustund
frá Reykjavík til Akureyrar.
Sunnangolan, mild og hlý —
þetta sérkenni norðlenzkra dnla,
heilsar manni á leirunum fyrir
botni Eyjafjarðar. Kaldbakur til
hafsins og Eyjafjaðarfjöllin til
lands eru að draga á sig breyti-
legan bláma kvöldsins. Skuggarnir
í Vaðlaheiðinni dökkna, túnin eru
sterkgræn við gulnandi lynghaga.
í æsku átti maður aðeins heima
í einum norðlenzkum dal — nú
er allur Eyjafjörður að verða
,.:;eim“, það er einhvern veginn
maira tilhlökkunarefni a5 ggja
bcimhoð norður en í nokkurn ann
Sn landshluta. Þess vegua • \ eróur
þ:ð ekki vegna áróðurs minna
géðu gestgjafa, ef -ég ber oflof
á þau fyrirtæki, .sem Samband ís-
lenzkra samvinnufélaga bauð mér
aö' skoða, heldur af því, að ég
„íinn eins og titring í gömlum
£treng“ í hvert sinn og ég kem
porður.
En hverfum þá að staðreyndum.
Verksmiðjur S.Í.S. og fleiri fyrir-
taeki, sem samvinnun’.enn starf-
rækja víða um land, efndu, svo
sem kunnugt er, til Iðnstefnu, —
sölusýningar á framleiðsluvörum
sínum, dagana 3. og 4. sept. s.l. og
var sýningunni komið fyrir í sam-
komusal starfsfólks Ullarverk-
smiðjunnar Gefjunar á Alfurevri.
„Það er dálítið erfitt að koma
sýningunni svo fyrir, cð vel fari“,
sagði Jón Arnþórsson, sölustjóri
íðnaðardeildar S.Í.S. „Fólkinu er
svo sárt um salinn, að það má
tielzt hvergi reka nagla í vegg“.
Á þessari sýningu voru vörur
frá fjórum fyrirtækjum, sem fram
Ieiða margvíslegar efnagerðar- og
hreinlætisvörur: Sápuverksmiðjan
Sjöfn, sem einnig framleiðir máln
ingu, og Efnagerðin Flóra, báðar
a Akureyri, Efnagerðin Rekord,
(KRON), Reykjavík og Efnagerð
Selfoss (K.Át), Selfossi. Þá voru
og vörur frá Smjörlíkisgerðinni
Flóru, Kaffibrennslu Akureyrar,
Kaffibætisge^ðinni Freyju og
Fylsugerð KEA, auk rafvélaverk-
smiðjunnar'jötuns í Reykjavík. En
því tel ég þessi fyrirtæki fyrst
upp, að þeirra vörum og fram-
Isiðsluháttum get ég naumast lýst.
Tímanum eyddi ég í ao skoða önn-
tir fyrirtæki, sem mév þótti for-
vitnilegra að fá að kynnast ofur-
lítið. Samt langar mig að lýsa
stuttlega sápugerðinni í Sjöfn, ef
fleiri skyldu vera eins fáfróðir og
ég var um það, hve mörg stig sápu
efnið þarf að fara gegnum, þang-
að til varan er fullunn.in.
Vinnslan hcfst í tvaimui kötl-
i:m, sem báðir eru svo stórir, að
j; sir rúmast ekki á einni hæð
' srksmiðjuhússins, heldur standa
þsir hálfir ofan gólfs á annarri
hæð, en hinn helmingurinn nær
Lmgleiðina niður að gólfI á fyrsta
hæð. Annar ketillinn tskur 1J
íonn af hráefni, sem í er fyrst og
í æmst feiti og natríumlútur. I
' því keri er soðin svokölluð harii-
sápa, sem er fyrsta vinnslustig að
stangasápu, þvottadufti og hand-
sápu. .Er lögurinn soðinn fimn;
riaga og eru þá eflir um 4 tonn
af harðsápu í katlinum, hin se;r
íonnin hafa verið fjarlægð sem úr-
gagnsefni. í hinum katlinum eru
soðin saman í einn dag sex tonn
af fljótandi olíum og kalílút og
eru þá orðin að blautsápu, se;n
ekki skilar neinum úrgangsefnum
Þarf því ekki annað en kæla haaa
margt fólk vinnur viö hinar mis™
munandi 'vélar. Gernard Meyer
(Þjóðverji, sem ekki segist viljá
annars staðar vera en á Islandi
eftir 21 árs starf við Gefjun)
benti okkur á, hverrig hárin í.
ullarlögðunum liggja sitt á hvað,
þegar beir fara í kembingarvél-
arnar, en kembingarvélarnar geta
kemþt. um 300 kg af ull á dag.
Þegar ullin er búin að fara í
gegnum þrjú kembingarstig, þá er
urinn við bæjarlækinr. eru þau ^ún orðin eins og þunn slæða ai.
vinnubrögð, sém blasa við auga hiárum, sem öll liggja^ eius. Þessí
þegar komið er inn í ullarþvotta- sl^ða rennur inn í vél,-sem köll-
slöðina. Þar fer fram fyrsta 'stig er lopasamstæða, hún klýfui
þeirrar iðiu, sem brevtir óhreinni slseðuna í marga þætti, vindur þá
ull í fvrsta flokks iðnaðarvöru. UPP u teina og þá er lopinn til-
Ekki er að undra þó að sauða-
lyktin sé dálítið megn í móttöku-
| sal þvottastöðvarinnar. Árlega
koma þangað um 900 lonn af ull
búinn. En stundum heldur þráð-
crinn áfram í spunavélarnar, sem
soga til sín allt ryk jafnóðum óg
lopaþráðurinn þrýstist saman,
, . , ,. . ,, , „ snyst og breytist í band. Enn er
og nu hrannast reyfm í hlaða með , r,
• ... , f, * haldið afram. Nyiar velar taka vio
fram veggium til lofts. Mer verður , . A « * u •
, , r bandmu, tvinna það eða þnnna,
hugsað trl ullarmnar, sem eg hef , . ’ , , ,
■ * rekra stundum þræðr ur gervi-
séð rigna undir réttarveggjum eða
dragast af órúnu íé víða um
sveitir. Hún væri betur komin í
þessa hlaða.
í næsta sal standa karlmenn við
borð og flokka ullina í finnn
ekja stundum þræði úr ger:
efni saman við það til styrktar.
Spólurnar snúast og hamast eihs
og trylltar, stúlkurnar grípa þær
um leið og vélarnar slíla þróðinn,
bregða nýjum spólum á teinana og
virðast hafa augun a ls staðar á
A einum stað hrynur fannhvít
kemba ofan í kassa úr kemþing-
arvél. Þetta er úrvalsullin, sú
flokka eftir gæðum. Þeir eru þessum stóru, hraðgengu véium.
handfljótir, kippa sundur reyfun-
um og láta hvern flokk falla í
kassa íyrir sig. Séu sérlega ill-
vígir flókar í reyfunum, er farið anra fínasta. Þó er biandað sam-
með þá inn í hliða’-herbergi í an vjg hana efni, sem er bæði
tvær meinleysislegar vélar, sem enn hvítara og enn fínna — grill
breytast í rifrildis varga þegar úr þeirrj kembu er spunnir,
þær eru settar af stað Flókarnir grennsti þráður verksmiðjunnar,
eru tánir og teygðir og fá eftir lvambgarnið. Þegar búið er að
það að hafa samflot neð hinum kemba þessi tvö efni saman þá
betri ullarlcgðum. er tekið að spinna. Spólan, sem
Þau óhreinindi, sem safnazt hafa ullarvöndullinn raknar af, snýst
í ullina á blessuðum s luðskepnun- löturhægt, en spólan sem við tek-
um í innistöðum vetrarins og hrak
viðrum sumarsins, eiga ekki lengi
griðland hjá þeim í ullarþvotta-
stöðinni. Fyrst eru laus óhrein-
indi soguð úr henni og áður en
”arir c(ru ullarb'ingirr iir komnir
ur, hamast eins og hún eigi líf
að leysa, þráðurinn tognar svo
mjög á leiðinni. Kambgarn er
spunnið í ýmsum sverleika, allt
upp í nr. 40, þ.e. að þá er spunn-
inn 40 þúsund metra iangur þráð-
Spunavél í ullarverksmiðjunni Gefjun.
og láta síðan renna úr stút neðst
á katlinum í plastpoka og smeygja
þeim í pappastokka, þá er sú var.
tilbúin á markað.
En harðsápan á miklu lengri
ferð fyrir höndum. Hún rennu'
úr suðukatlinum í mót, er kæin
og skorin í hæfilega stór stykki,
sem standa í hlöðum meðfram
veggjum í verksmiðjur.ni, eins og
risavaxnir tólgarskildir -— sauða-
tólg er líka eitt af frumefnum
þeirrar sápu.
Þessi stykki eru spamd sundur
í vél, spænirnir látnir á bakka og
þurrkaðir í ofni. Það, sem á að
verða þvottaduft fer í kvörn og
þar er bætt í það ýmsum. efnum,
sem ekki þola hita. Úr kvörninni
rennur sápan í hólf, á. gólfinu,
storknar, er mokað í aðra kvörn,
sem malar það í duft, og svo flyt-
ur sama vélasamstæðan það á-
fram, þar til það er komið í pappa-
stokkana og tilbúið tii sölu.
Handsápan þarf enn lengri með-
ferð. Eftir að spænirrir hafa verið
þurrkaðir í ofninum, fara þeir í
stór ker, þar sem blandað er í þá
lit, ilmefnum og fléiri kemískum
efnum. Þar er sápan eit og hrærð,
rennt gegnum stálvalsa,
spæna hana enn fínna en hið fyrra
sinn, þá verður hún mjúk og
teygjaleg og kemur úr síðustu
vélinni í löngum sívalr.ingum, sem
ekki eru fullhnoðaðir Jvrr en hver
tivalningur þolir að hann sé beygð
ur í keng, án þess að brotna. Þá
eru sívalningarnir fluttir að vél
sem mótar þá, og að síðustu er
sápustykkjunum rennt í pökkunar
vél, en umbúðunum skotið öðrun
megin í velina, sem skilar sápu-
stykkjunum vöfðum í pappír _
í sömu verksmiðju eru fram-
leidd kerti. Spurði ég efnafræð-
.inginn, sem var leiðsögumaður
okkar, livers vegna vaxið vildi
drjúpa svo mjög af kertunum þeg-
ar þau eru brennd. Sagði hann
það fara mest eftir þvi hve vaxið
í þeim væri golt og aö þau hefðu
nægan tíma til að harðna. Sagð:
hann það rétt vera, að gott væri
að leggja kerti í saltvatn eina
nótt og geyma síðan ■■em lengst,
þá hættu bau að renna of ört. í
Sjöfn vinna að jafnaði um 20
manns.
Þær vörur á iðnsýningunni, sem
einkum drógu að s-ér athygli
mína voru framleiðsluvörur Ullar-
verksmiðjunnar Gefjunar, Skinna
verksmiðjunnar Iðunnar og Fata-
verksmiðjunnar Hekiu, en öll
þessi fyrirtæki eru eign S.Í.S. og
eru staðsett á Akureyri. Einnig
voru þarna mjög smekklegar vör-
ur frá Fataverksmiðjunni Fífu á
Ilúsavik, sem er eign S.f.S.
Gefjun var stofnuð fyrir 62 ár-
um, en S.Í.S. keypti hana árið
1930 og hefur rekið hana síðan.
í sömu húsasamstæðu eru líka ull-
arþvottastöð, sútunarverksmiðja
og skógerð Iðunnar, en sjálfstæð
fyrirtæki, þó náið samstarf sé þar
í milli.
Mér eru þat, vinnubrögð í barns
minni þegar ull var þvegin í potti
á hlóðum og skoluð 1 bæjarlæk,
breidd til þerris á góðan grasbala,
greind í ull til heimavinnslu og
það, sem senda átti ‘ Gefjun til
að vinna úr iopa, band eða dúka.
Hver bær sendi sína ull og fékk
hana unna í verksmiðjunni á þann
hátt, sem óskað var, ~vo naumast
hafa vélarnar þá verið ákaflega
á flot í feiknalega lcngu þvotta- ur ur ejnu kílói af ull og grill-
keri, þar sem járnkrumlur grípa on. Spunavélin, sem spinnur þenn
ullina, þvæla og greiða í senn, an þrág gerir það í sex stiguin.
færa hana að vindum sem skila pa fyrst er þeim er öllum lokið,
henni í önnur ker með hreinna er þráðurinn orðinn hæfilega
vatni, þar til búið er að þvo hana fmn og mátulega snúðharður.
í fjórum kerum, fimmtán mínút- við þokumst áfram milli skark-
ur í hverju. í þessum þvottasal andi vélanna þar sem band er
eru að jafnaði þvegin tvö tonn af spunnið og spólað í skyttur vef-
ull á dag níu mánuði ársins og stólanna. Svo hugvitsamleg er sú
held ég að aðeins þurfi tvo menn spólun, að enga þarf spóluna,
til ,að gæta vélanna. heldur fellur bandvöndullinn af
Ur þvottakerinu fer ullin beina aSj sem snýst með ógnar hraða,
leið í þurrkofn og þegar hún einmitt þegar hann er hæfilega
ur þaðan, þá er hún pökkuð í gildur til þess að passa í skytt-
stóra bagga. Þá er hun full' úir. una.
til útflulnings, ef hún á að sel; j Þráður í uppistöðu og ívaf er
ast úr landi óunnin, og tubú .1 hafður með mismunandi hörðum
til vinslu^ í Gefjun. Ullin, sem Snúð. Minna reynir á ívafið, svo
flutt er út óunnín, fer aðal’ega ag parf ehki að vera eins snúð-
til Bandaríkjanna og Vestur-Þýzka hart.
lands, og er notuð í gólfábreiður., j,a erum við komin að vefstól-
Framkvæmdastjóri Iðnaðardeild unum, sem eru 27 taisins, par af
ar S.Í.S., Harry Frederiksen, sagði atta algerlega sjálfvirkir, fjórir
uð vel væri hægt að fá markað pag sem kallað er hálfsjálfvirkrr,
erlendis fyrir meira af óunninni | en hinna þarf mannshöndin meira
ull, en auðvitað er hyggilegra að
vinna hana sem allra mest innan
lands.
En fylgjumst með ullinni, sem
taka á til frekari vinnslu í Gefj-
un.
Hún er flutt að tærara og þar
er hellt í hana spunaolíu. Úr tæt'-
aranum kemur hún svo létt og
laus, að líkara er fiðurbing en
.se.m voldugar, fyrst hægt var að taka un. Svo fer hún í kembingarvél-
nokkur ullarreyfi til vinnslu arnar. Þær eru í stóruro sal, ásamt
hverju sinni. lopa- og spunavélum og vefstól-
Öllu aðsópsmeiri en ullarþvott- um. Þar er mikið vélaskrölt og
að gæta.
Ailir eru vefstólarnir stórir .og
margbrotnir og mér Finnst þet:a
hreinasta galdraverk. Mynztrir.u
er stjórnað með því, að þræðir í
haföld renna um ga'.aðar plötitr
eða mynzturkort, sem flytjast til
af sjálfu sér eftir því sem gengur
á vefinn. Þráður leggst við þráð,
voðin snýst upp á mc'ndul, skytt-
an þýtur með örskotshraða —
fleiri en ein, ef mynztur er í
fleiri litum. Mennirnir gera ekki
Framhald á bls. 8.

Sé3 yfir verksmiðjuhús Gefjunai og Iðunnar á Gleráreyrum.