Tíminn - 20.09.1959, Blaðsíða 5

-lUiiiiimiliiiiiititifiiifmttfiiiiiiiiiiiiiiKiiiiUiiiiiiiifiiifiitiiliiiiiiiiiiiiiiftiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii iiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiinininiiiHiiiniiniiiiiiiiiHiiiiMiHiiiinHiiiiiiiiiiiniuiiiiHiiiiiiiMiiiMiiiiiniiMiMiiTinniniiiiuiiininifTiimniMminiiiinmmifinnfHHiniiiitiniiiiiiiiMiiiiifiiiiiiiiiiniiiiiiMininmiiiiMiiiiiHMHimiiiiiiiiiiiiiiiimMiMininnHiiHHiiiiiiiiMiiiimniiiiiuHiTmiiiiii
T í MIN N, sunnudagur 20. september 1959.
gefur mestan mat |
„GóSur þykir mér grautur méls*'.
Grasættin
GRÓÐURINN er undirstaða
lífsins á jörðunni. Hann einn
getur hagnýtt orku sólargeisl-
anna til að vinna kolefni úr
loftinu og breyta ólífrænum
efnum í lífræn efnasambönd,
sem menn og dýr geta síðan
notfært sér.
Ilin grænu blöð gróðursins
eru í raun og veru furðulegar
efna\rerksmiðjur. Menn og dýr
lifa á gróðrinum bæði beinlínis
og óbeinlínis. Jafnvel rándýrin
eru háð gróðrinum, því að þau
lifa á grasbítum o. fl. jurtaæt-
Um. í 'sjónum eru örsmáir
svifþörungar undirstaða sædýra-
lífsins — og fjöldi sjávardýra
leitar skjóls og ætis í þanginu
og þaraskógunum í sjónum.
Maðurinn er algerlega háður
gróðurríkinu. Þaðan fær hann
mat .sinn beint eða með aðstoð
milliliða, þ. e. gróðuretandi
dýra. Flest byggingarefni eiga "
að einhverju leyti rót sína að
rekja til gróðurins, jafnvel
skeljasandurinn í .sementinu
okkar! Mór kol og olía eru leifar
eða unnin úr leifum gróðurs,
sem óx á jörðinni fyrir hundruð
milljónum ára. Lyfjavörur, öl,
vín, spunaefni, kryddvörur, syk-
ur o. s. frv. eru nokkur dæmi
um inytsemd gróðurríkisins.
Mannfjöldinn á jörðinni tak-
markast í rauninni af hagnýt-
ingu gróðursins. Geysilegur
fjöldi gróðurtegunda er hagnýtt-
ur á einhvern hátt. Hér á landi
notum við t. d. mikið afurðir
ýmissa jurta af grasaætt, hálf-
grasaætt, krossblómaætt, ertu-
blómaætt o. s. frv., og flytjum
inn mikið timbur, aðallega barr-
viði. Notaðir eru líka ýmsir
gerlar (t. d. í mjólkuriðnaði),
sveppir, þörungar, mosar, burkn
ar og urmull blómplantna. Er
talið að 99% allrar fæðu afli
maðurinn úr ríki blómplantn-
anna. Veiði þjóðir mega sín lít-
ils í hlutfalli við akuryrkju-
þjóðir hvað mannfjölda snertir.
Um 80% af öllu ræktuðu landi
jarðarinnar er talið notað til
framleiðslu matvæla.
Af yfir 200 þúsund tegundum
plantna, sem kunnar eru, hafa
um 3 þúsund verið hagnýttar
til matar. En aðeins um 300
tegundir (auk afbrigða), eru al-
mennt ræktaðar á stórum svæð-
um víða um heim. Og 95% ár-
legrar matvælaframleiðslu eru
afrakstur aðeins um einnar tylft-
ar jurtategunda. Þær eru: Hrís-
grjón, hveiti, maís (o.fl. korn-
tegunda), kartöflur, batatar,
sykurreyr (og sykurrófur), Cas-
sava (maniok), ertur og baunir,
kókoshnetur og bananar. Sumar
þessar jurtir eru aðallega not-
'aðar i heitum löndum, t.d. bat-
atar og Cassavahnýði. Grasaætt-
in ein leggur til um % allrar
fæðu mannkynsins. Það eru að-
allega korntegundirnar. Hveiti,
hrísgrjón, hirsi, dúra og bygg
voru þegar ræktaðar fyrir um 5
þúsund árum. Seinna kom fram:
maís, hafrar, rúgur og sykur-
reyr. Mest er ræktað af hveiti
og hrísgrjónum. Hveiti er rækt-
að víðar og á stærra svæði sam-
anlagt, en hrísgrjónin gefa
meiri uppskeru. æst í röðinni
eru maís og dúra (Sorghum).
Maís er aðallega Ameríkukorn,
en dúra er einkum ræktað í
Asíu *og Afríku. Sykurreyr er
ræktaður í heitum löndum, en
í svalara loftslagi kemur sykur-
rófan í staðinn.
Hafrar, bygg og rúgur eru all-
mikið ræktað í Evrópu og víðar
um lönd. Korntegundir eru líka
mikið notaðar til fóðurs, ásamt
mörgum öðrum grastegundum.
Hér á landi og víðar er ,gras-
rækt og beit á graslendi, undir-
staða búskaparins. — — —
Krossblómaættin er notadrjúg
hér á landi. Til hennar teljast
rófur og káltegundir o. fl.
nytjajurtir. Miklu fleiri mann-
eskjur í veröldinni lifa þó á af-
urðum ertublómaættarinnar.
Ýmsar baunir og ertur hafa
verið ræktaðar í meira en 5 þús-
und ár- í Egyptalandi og Asíu
og síðar víðar um gervallan
heim. Indíánar ræktuðu baunir
fyrir 2 þúsund árum. Ertur og
baunir eru auðugar af eggja-
hvítuefnum eins og kunnugt er.
Sojabaunir eru t. d. helzti eggja
hvítugjafinn í fæði Iíínverja
o.fl. Austurlandaþjóða. Þjóðir,
sem lifa aðallega á hveiti, hrís-
grjónum, maís, kartöflum, ban-
önum o.fl. kolvetnaríkum jurta-
fæðutegundum, fá flestar aðal-
eggjahvítuffæðuna til uppbótar
einmitt úr ertum og baunum.
Við borðum fisk og kjöt i stað-
inn hér á íslandi. En megin-
hluti mannkynsins býr við skort
á kjöti og fiski.---—
Sums staðar í hitabeltinu eru
bananar, Cassavahnýði og batat-
ar aðalfæðan, og kókoshnetur á
ströndum og eyjum. Döðlur í
vinjum sandauðnanna. Við borð-
um korntegundir (í brauði og
grautum) og kartöflur, rófur og
kál; — það er okkar kolvetna-
fæða — og drekkum mjólk
þjóða mest. „Matur er manns-
ins megin.“' — -----
Jurtalækningamenn hafa ver-
ið til frá alda öðli,-og enn er
fjöldi lyfja framleiddur úr jurt-
um: t. d. kínín, belladonna, ópí-
um, myglulyfin frægu o.fl. o.fl.
ýmis „gerviefnalyf" ryðja sér
þó einnig til rúms í seinni tíð.
Fjölmargar nautna- og munað-
vörur fást úr jurtaríkinu. t.d.
tóbak, vín, öl, kaffi, tel, o.s.frv.
Við notum ull talsvert til
fatnaðar. En meginhluti mann-
kynsins gengur í fötum úr baðm
ull o.fl. jurtaefnum. Hör, hamp-
ur, júta, ramie o.fl. vefnaðar-
jurtir eru alkunnar.
Ýmis gerviefni, sem notuð eru
í seinni tíð mjög mikið til vefn
. aðar, eru af jurtatæi, sum t.d.
unnin úr kolum og olíum.
Ógrynni jurta og trjáa eru not-
uð til margs konar iðnaðarþarfa.
Pappír t. d. aðallega unnin úr
barrtrjám. Gúmmí, sem nú er
notað í margvislegustu hluti, er
að meginefni trjákvoða gúmmí-
trjánna, sérstaklega paragúmmí-
trésins. Unglingarnir „jórtra“
afurðir tyggigúmmítrésins.
Svona mætti lengi telja.------
V'ið íslendingar lifum að miklu
leyti á fiski og kjöti. Búféð okk-
ar lifir á jurtum og fiskarnir á
örsmáum svifgróðri í sjónum —
eða einnig á smádýrum, sem
lifa á sníkjujurtunum. Bæði bú-
féð og fiskarnir eru þannig eins
konar „milli liðir milli okkar
og gróðursins. Allt ber að sama
brunni. Og geislar sólarinnar
flytja orkuna gróðrinum til
handa. Við borðu mlíka allmik
ið af jurtafæðu — flytjum inn
kornvörur, sykur o.fl. o.fl. — og
ræktum talsvert af kartöflum,
gulrótum, kálk tómötum, gúrk-
um o. fl. ingóifur Davíösson.
Tónlistarslcól! Arnessýslu
[ £ verður settur 1. október n.k - Kennslugreinar:
Píanó, orgel, fiðlu, klarin'ett og trompetleikur.
Skriflegar umsóknir sendíst Tónlistarskóla Ár-
nessýslu, Selfossi, fyrir 30. september.
Skólastjóri
Svefnsófi
til sölu. —— Upplýsingar í síma
36167.
ásnjnttarsiiHi
l'IMANS ' Z3-2.
r
Isienzkar hljómpiöt-
ur til Álasunds
Eins og kunnugt er af frétt-
um gaf Akureyrarbær vinabæ
sínum í Noregi, Álasundi háa
peningaupphæð á 100 ára af-
mæli bæjarins. Gjöf þessi var
notuð til að stofnsetja ís-
lenzka hókadeild við íiæjar-
bókasafnið í Álasundi. All-
margar bækur er þegar búið
að kaupa cg var það gert í
Það bezta
Segja má að allt það bezta se.i
til er af ísl. lögum, sungið af .efnv.
söngvurum og kórum hér.-veröV
til almennra afnota í bæjarbókv
safninu í Álasundi. Plöturnar hatí
að geyma tæplega 200 lög. Þesi'
má geta að þetta er í fyrsta sinv
sem norskt bókasafn gefur almeii"'1'
ingi kost á að lána plötur. j".
samráði við Guðmund G.
Hagalín, bókafulltrúa ríkisins.
Ólafur Gunnarsson, sálfræðing-
ur, heimsótti Álasund í júlímánuði
s.1. Þá fór forseti bæjarstjórnar
Álasunds, Dagfinn Flem, ritstjóri,
þess á leit við Ólaf að hann legði
á ráðin varðandi bækur um ísland
og skrifaðar af íslendingum á Norð
urlandamálum. Ólafur varð við
þessari beiðni, auk þess sem hann
stakk upp á því að bæjarbókasafn
ið þar keypti til útláns íslenzkar
hljómplötur og lánaði þær eftir
sömu reglum og bækur. Var þessi
uppástunga samþykkt og einnig
veitt fé til kaupanna. Var Ólafi
falið að annast kaupin.
Vel tekið
Ólafur Gunnarsson leitaði, er
heim var komið, aðstoðar hjá Dr.
Páli ísólfssyni um val á plötunum
og ísl. nótum. Hljóðfærahúsið i
Reykjavík lét flestar ísl. nótur með
afslætti og Fálkinn hljómplötur
með mjög góðum kjörum. Plötu-
sendingin verður send til Noregs
í dag og mun Flúgfélagið sjá um
þessa brothættu sendingu. í Osló
mun Haraldur Guðmundsson am-
bassador, taka á móti sendingunni
og geyma hana þar til hún verður
afhent Álasundsbúum.
Iþróttanámskeið
á Bíldudal
og Grindavík í
Axel Andrésson sendikennan'
ÍSÍ hefur lokið tveim námskeiðuir
á Bíldudal og Grindavík. Námskei *
ið á Bíldudal stóð yfir frá 1. ágús:*
til 26. ágúst. Þátttakendur vorv
alls 110 á aldrinum 4ra il 20 árr
Kennt var bæði úti og inni. Síð
ustu daga námskeiðsins voru haid.
ar þrjar sýningar á Axels-keríur
um. Áhorfendur voru margir :
öllum sýningunum og skemmf.
sér með ágætum vel,
Námskeiðið í Grindavik stós yii
ir frá 31. ágúst til 16. sepxember
Þátttakendur voru alls 107 á altí
inum 5 til 21 árs. Námskeiðið fó
fram inni eingöngu vegna ótíðár"
Sunnudaginn 13. september fór '
fram tvær sýningar á _Axels-ker:
unum í iþróttahúsinu. Áhorfendu:
voru margir og skemmtu sér prýr
lega vel.

Kúsíre^far- £ xieóri hæÓinni