Tíminn - 09.02.1960, Síða 9

«tKINN, þriðjudaginn 9. febrúar 1960.
9
Tannskekkja
Þessi mynd, sem er frá veaurathugunarstöðlnnl Fanraaken upp f fjöllum í Skjolden í Noregi. Sést þar hvers
vegna NorSmönnum þykir þyrllvængjur ómissandi hjálpartæki vlS margháttuð störf.
Norðmenn hafa ekki mikla reynslu
af notkun þeirra í slfkri neyð, en
brezki flotinn hefur veitt mikil-
væga hjálp í slíkum neyðartilfell-
um og sýnt að hægt er að vinna
hin ótrúlegustu hjálparverk á þann
hátt. Þannig hefur verið bjargað
áhöfnum sökkvandi skipa í rúm-
sjó. Drukknandi mönnum ósjálf-
fcjarga og í yfirliði hefur verið
bjargað af vöskum björgunar-
mönnum, er stigið hafa niður úr
þyrilvængju.
Vafalaust yrði þyrilvængja til
margra hluta nytsamleg hér á
landi og liklegt, að þegar fengin
væri reynsla af hjálp hennar og
þægindum liði ekki á löngu þar til
ein slík gæti ekki annað öllum
þeim verkefnum, sem til falla við
sérstæð verkefni og til hjálpar við
margvíslegar framkvæmdir, svo
sð ekki sé talað um sjúkraflug og
björgun.
Mynd þessi er frá Bretlandl og sýnlr hvernig þyrilvængjur eru notaðar
við björgun úr sjávarháska.
Hér skal aðeins drepið á
nokkrar helztu orsakir tann-
skekkju, en hún á sem kunnugt
er mjög mikinn þátt í auknum
tannskemmdum, aflögun á
kjálkum og miður æskilegum
útlitsbreytingum á andliti.
í heilbrigðum munni eru all-
ar tennur til staðar og þær
mynda óslitinn og reglulegan
boga. Tennurnar veita hver
annarri stuðning, liggja þétt
saman og síður er hætta á að
matarleifar festist milli þeirra
og vaidi skemmdum og tann-
holdssjúkdómum. En ekki eru
allir svo gæfusamir að hafa
þessa æskilegu tannstöðu.
Stærð tanna er mjög mismun
andi og fer að miklu leyti eftir
öðru útliti einstakl. Sama
er að segja um stærð kjálka að
öðru jöfnu. Frá þessu verða þó
allmikil frávik og algengt er
að stærð tanna og kjálka sé
ekki í samræmi innbyrðis. Get-
ur einstaklingurinn þannig
haft að upplagi stórar tennur
og smágerða kjálka, svo að
tennur rúmist þar ekki, svo
sem æskilegast er en verði í
þess stað skakkar og óregluleg-
ar.
Sjúkdómar, sem koma í veg
fyrir eðlilega beinmyndun eða
truflun á kirtlastarfsemi líkam-
ans i sambandi við beinmyndun
geta einnig átt þátt í því að
hindra eðlilegan vöxt kjálk-
anna, og af bví getur aftur leilt
að tennur hafi ekki pláss til
að standa réttar.
Flestir munu kannast við
munnsvip barna, sem stöðugt
sjúga fingur eða snuð. Efri
gómurinn verður þröngur og
miðframtennur í efri góm frat^
standandi. Svipaða aflögun gét'
ur munnöndun haft í för með
sér, en hún orsakast oftast af
þrengslum í nefi eða koki: eitl-
ar eða langvarandi kvef. Báðar
þessar orsakir má í mörgum
tilfellum fjarlægja.
Barnatennur eru oftast rétt-
ar í kjálkunum. En þær eru
ekki síður næmar fyrir skemmd
um en hinar seinni. Þar við
bætist að alltof fáir foreldrar
sinna því sem skyldi, að láta
tannlækni fylgjast með þeim
frá 2—3 ára aldri reglulega og
gera við þær sem skemmast.
Það er því algeng sjón, sem
mætir tannlækninum, þegar
barnið kemur til hans í fyrsta
sinn, að margar tennur eru
skemmdar og sumar svo að
þeim verður ekki bjargað.
Tapist barnatönn, hafa þær,
sem standa beggja vegna við
skarðið tilhneigingu til þess
að færast í skarðið og skekkj-
ast.
Við eðlileg tannskipti vaxa
fullorðinstennur upp á rætur
barnatannanna, sem eyðast eft-
ir því sem fullorðinstönnin lyft
'st upp í kjálkanum, þar til róf
barnatannarinnar er að mestu
eydd, tönnin losnar og fellur,
en fullorðinstönnin skýtur upp
krónunni í hennar stað. Hafi nú
barnatönn tapazt of semma
eins og áður var á minnzt, vex
fullorðinstönnin fyrr upp en
henni er e'ginlegt ef engin
mótstaða er. Hafi barnatennurn
ar aftur á móti skekkzt, getur
svo farið, að fullorðinstönnin
eyði aðeins utan úr rót barna-
tannarinnar. Hún fellur þá ekki
þegar hin vex upp, en skekkir
hana og liggur oftast lengi
skemmd að fullorðinstönninni,
sem þá skemmist líka.
Um sex ára aldur koma
fyrstu fullorðinsjaxlarnir upp,
einn í hverjum fjórðungi
munnsins, næst fyrir aftan
öftustu barnatennurnar. Þessir
jaxlar vaxa upp þar til hinir
tveir í neðri góm mæta þeim
efri. Þeir hafa stórar rætur og
eru sterkustu tennur munnsins,
enda er þeim ætlað það hlut-
verk að viðhalda réttri bithæð
og afstöðu milli efri og neðri
kjálka meðan tannskiptin fara
fram. Þessir jaxlar, eins og
aðrar tennur fyrir aftan augn-
tönn, hafa tilhneigingu til þess
,að hreyfast framávið í kjálkan-
um þar til þeir mæta mótstöðu,
en það er til þess að tannröðin
,--0i verða þétt. Hafi nú barna-
jaxl tapast of snv....iia, svo að
skarð verður, sem ekki fyllist í
bráð af fullorðinstönn, færist
þessi jaxl því fram á við og
skekkist. Þegar aðrar fullorð-
instennur koma siðan upp fyrir
framan þennan jaxl, er ekki
lengur pláss fyrir þær réttar,
s\ - að þær skekkjast líka.
Sé skemmd aftan í aftari
barnajaxli, sem sex ára jaxlinn
leggst upp að, skemmist hann
einnig. Þar við bætist svo áð
v er lítt hugsað um tennúr
barna á þessum aldri og þess-
um jaxli er hæt,ara við skemmd
ur.i en öðrum tönnum. Ef hann
(Framhald á 15. síðu).
/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
/
'/
'/
'/
'f
linga taugaskurðdeildanna,
sýnir, að fjöldi þeirra, sem
leggj a varð inn í tvær spít-
aladeildir í Kaupmanna-
höfn, hafði næstum tvöfald-
azt.
Jafnframt hefur ökuslys-
um fjölgað hlutallslega úr
49 1 67% og heilamar, sem
er hættulegast, orsakast
langoftast (%) þar. Af hverj
um fjórum slösuðum voru 3
karlar á móti 1 konu.
Vélknúin ökutœki orsök-
uðu 76% allra slysa á þeim,
Heilabjúgur, heilahrist.
Heilamar .
Heilarifnun
Blæðingar
Alls
Hauskúpubrot
sem lögðust í taugaskurð-
delldirnar, og voru það
verstu slysin.
Heilamar og sköddun á
heilavefjum voru helztu dán
arorsakirnar.
Heilameiðsli má greina 1
fjóra flokka eftir eðli þeirra
þ.e. heilahristing og bjúg í
heila, heilamar, heilarifnun
og blæðingar.
Eftirfarandi tölur sýna hlut
föll flokkanna hjá alls 472
manns.
Þessar tölur sýna það, að
í fyrsta flokknum eru til-
tölulega meinlaus slys, en
þótt í þriðja flokki séu all-
alvarieg slys, má þó oft
bjarga lífi sjúklinganna með
aðgerðum, ef þeir fá rétta
læknishjálp í tæka tíð.
í öðrum flokknum, þ.e.
heilamar, eru alvarlegustu
slysin, þar sem helmingur
sjúklinganna deyr þegar á
fyrsta degi, eftir að slysið
varð; margir eru deyjandi,
þegar við komu í spítalann.
Þrátt fyrir þetta hefur þó
tekizt að lækka dánarhlut
fall þeirra um 20%, þ.e úr
59% niður í 39%, og kemur
bar margt til greina, m.a.
það, að meðvitundarlausir
sjúklingar fá öndunarpípu.
sem lögð er í efra barkaop,
og ef meðvitundarleysið
stendur lengi er lögðíí inn
Fjöldi sjúklinga Dánir Dánarhlutfallst.
55 1 2%
261 103(52 á l.d.) 39%!
89 30(14 á l.d.) 34% j
67 12 18%
472 146 30%
32
öndunarpipa gegnum barka
skurð.
Mörgum hefur verið bjarg
að með því að lækka líkams-
hitann, með lyfjum eða öðr-
um kælingaraðferðum.
Margir þessara manna
verða meiri eða mihni ör-
yrkjar eftir slysin og þurfa
sérstakrar ui#.önnunar lengi
á eftir.
Sérstaka áherzlu leggja
tauga- og heilaskurðlækn-
arnir á það, að maður, sem
hlotið hefur svo mikinn
hei'laáverka, að hann verði
meðvitundarlaus, sé fluttur
varlega af slysstaðnum til
spitalans.
Verður að gæta þess vel.
að losað sé um hálsmál, ti’
bess að fötin þrýsti ekki á
hálsæðarnar, svo að sjúk-
'ingurinn geti andað óhúidr
að. Svona sjúkling á ekki að
flytja liggjandi á bakinu,
eftirlitslausan.
Heppilegt er talið, að með
vitundarlausir sjúklingar
séu látnir hvíla á hægri
hlið, með útréttan hægri
fót, en vinstri fót lítið eitt
krepptan. Talið er mjög
æskilegt, að i sjúkravagn-
inum sé sogdæla, sem hægt
er að setja í samband við
bifvélina og tengja við hana
(dæluna) stutta, beygða
gúmmíslöngu, sem látin er
liggja í neðra munnvik sjúk
lingsins. í Danmörku hefur
hjálmur, sem ökumenn bif-
hjóla nota til hlífðar höfði,
komið að góðum notum og
stundum afstýrt banaslys-
um.
Læknarnir leggja þó höf-
uðáherzlu á það, að öku-
menn sýni fyllstu varúð 1
(Framhald á 15. síðu).