Tíminn - 06.04.1960, Blaðsíða 9

TlMINN, miðvíkudngmn 6. apríl 1960.
9
Séra Robert Jack hefir nýlok-
ið að rita tvær bækur um ísl. efni
Tíðindamaður blaðsins hitti
séra Róbert Jack að máli fyrir
skömmu, er hann var staddur
hér í bænum. Séra Róbert er
nú búsettur á Tjörn á Vatns-
nesi og hefur þjónað því
brauði síðustu árin Séra Ró-
bert er sem kunnugt er skozk-
ur en lærði til prsets hér og
hefur þjónað hér á landi
lengst af
— Hvernig líkar þér vistin
á Vatnsnesinu, séra Róbert?
— Allvel. Það er búið að
byggja gott prestshús á Tjöm
og raunar er þetta í fyrsta
sinn, sem ég bý í góðu íbúðar
húsi síðan ég gerðist prestur
á íslandi. ;
—Hvar þjónaðir þú fyrst? j
—Austur í Eydölum, en síð
an fór ég til Grímseyjar. Þar
var ég í sjö ár.
— Og ritaðir bók um Gríms
ey?
— Eg ritaði bókina Artic
living, og hún er að allmiklu
leyti um Grímsey og Gríms-
eyinga. Hún kom út í Kanada
og var vel tekið. Síðar kom
hún einnig út í London.
— Svo fórstu til Kanada?
— Já, ég var þar þjónandi
prestur i tvö ár.
— Stundarðu búskap á
Tjörn?
— Nei, ekki getur það heit-
ið. Þar er túnið mjög lítið og
fripahús nær engin. Konan
og börain fást þó við smá-
búskap. Við höfum kýr til
heimilisþarfa og nokkrar kind
ur, og svo er byrjað að rækta.
— Hvernig gezt þér að Hún
vetningum?
— Allvel. Þeir hafa góða
kímnigáfu, eru hressilegir vel
og ég felli mig vel við það
lundarfar, það er líkt því, sem
ég þekki bezt.
— Hefurðu skrifað margar
bækur seinustu árin?
— Já, ég hef skrifað tvær,
og vonandi koma þær út bráð
lega, a.m.k. önur.
— Hvert er efni þeirra?
— Önnur er yfirgripslýsing
á íslenzkri sögu og íslenzkum
bjóðháttum í dag, rituð í stil
við bækurnar „Inside Kan-
ada, Inside . . . “ o. s. frv.
Hún heitir „Iceland the
brave“. Eg sendi brezku útg,-
fyrirtæki hana, og hef fengið
það svar, að það hafi' áhuga
fyrir að gefa bókina út, en
ástandið í sambúð Breta og ís
lendinga sé ekki á þann veg
núna, að gróðavænlegt gæti
tahzt að gefa út bókina sem
stendur.
— En hin bókin?
— Það er skáldsaga. Hún
gerist bæði á íslandi og í
Kanada Hún hefst á Vatns
nesinu og segir frá ungri
stúlku, sem þar elst upp en
flytur síðan vestur um haf
til Manitoba en kemur svo aft
ur til íslands. Eg sendi kana-
Robert Jack
disku útgáfufyrirtæki þetta
handrit, og hef fengið það
svar um að sú bók verði tekin
til útgáfu.
— Hvað heitir þessi bók?
— Hún heitir „From dark-
ness to life“.
„Hver vinnur?" Hversu oft. sæðulausu, það er mjög erfitt
þessi spurning hefur verið fyrir hvítan að brjóta niður
lögð fyrir mig, veit ég ekki,;
en til þess að hætt yrði að
„kvelja“ mig með slíkum
spurningum, skrifaði ég grein
i eitt af Rigublöðunum, þar
sem ég gerði grein fyrir spá-
dómum mínum um, einvígið
Botvinnik — Tal. Aðalspáin
var fólgin í því, að sá ynni,
sem á úrslitaáfanga einvígis
ins gæti þvingað eigin skák-
stíl upp á andstæðinginn.
Því verður ekki neitað, að
svarta virkið.
2. d.4 ú5 3. Rc3 dxe4 4.
Rxe4 Bf5 5. Rg3 Bg6 6. Rge2
— Aðalhugmynd þessarar leið
ar er að skapa sem íyrst hót
anir á punktinn ,.e6“
6. — e6 7. K4 h6 8. Rf4
Bh7 9. Bc4 Rf6 10. De2 —
Þetta er harla algengt í þesu
einvígi — Tal býður Botvinn
ik upp á peð, en hejmsmeist
arinn hafnar.
10. — B^G — Auðvitaö ekki
Úr dagbók aístoíarmaims .
Heimsmeistari í essinu sínu
að undanteklnni fyrstu skáki
inni hefur Botvinnik tekizt
að fá fram „sínar stöður“, og
aðeins hin afburða meistara
lega vörn Tals, sem kom ýms
um á óvart, gat komið í veg
fyrir, að Botvinnik næði for-
ystuni í einvíginu.
Skákvinir Riguborgar, sem
lásu grein mína, eiga nú eftir
að rá svar við nýrri kveljandi
spurningu. „Að hve miklu
leyti tekst Botvinnik að
þvinga Tal undir vilja sinn?“
Þannig fór það og í fimmtu
skákinni', að Tal reyndi að
sjálfsögðu að ná sókn, en Bot
vinnik varðist, og skyndilega
kom { ljós, að Tal var farinn
að svipast um til þess að geta
bjargað sér á „þurrt land!“
Þetta gerðist þannig:
Hvítt: Tal Svart: Botvinnik
1. e4 c5 — Botvinnik velur
Caro-Kann vöm og ekki að á-
10. — Dxd4, vegna 11. Bxe6
fxe6 12. Rxe6
11. Be3
Tal hugsaði lengi um þenn
an leik, en að lokum komst
hann að þairri niðurstöðu,
að fórn á „e6“ stæðist ekki,
þar sem að hægt er að svara
11. Bxe6 með 11. —0-0!
11. —Kbd7 12. Rgh5—Rxh5
13. Rxh5—Hg8!
Þessi yfirlætislausi leikur
er mjög góður, þar sem hann
stöðvar sókn hvíts í fæðing-
unni.
14. g4!?
Hefur Tal misst þolinmæð-
ina? Eftir skákina sagði hann
mér, að hér hefði hann kom-
izt að þeirri niðurstöðu. að
það væri alls ekki hægt að
brjóta niður svörtu stöðuna,
og hann hefði þá ákveðið að
flækja taflið. En einnig í
(Framhald af 9. síðu).

ir að þjóðmenningin byggix í
veigamiklum efnum á kristn
um verðmætum, viðurkennir
gildi þeirra verðmæta og
vill styðja kirkjuna ■ til á-
hrifa á hugsun og háttu þjóð
arinnar.
Vér byggjum í þessu á
þúsupd ára erfð Hverjum
kristnum íslendingi hlýtur
að vera það dýrm'ætt, að
stj órnarskrá ríkisins skuli
bera viitni þelrri hugsjón,
a,ð hér skuli vera kristið
mannfélag, kristin menning.
Hitt er annað mál, hvernig
þeirri hugsjón er fylgt nftir.
þegar til raunhæfra fram-
kvæmda kemur. En gildi
þessa vitnisburðar stjórnar-
skrárinnar er ómetanlegt.
meðan hann á stoð i huga
þjóðarinnar og mótar að ein
hverju leyti viðhorf ríkisins
í reynd.
Það var ein af hugsjónum
siðabótarinnar. i!ð leikmenn
skyldu kvaddir til stórum
meiri og ábyrgari aðildar að
málum kirkjunnar en verið
hafði. Sú nýskipan kirkju-
mála, sem siðbótin leiddi af
sér, varð sitt með hverju
móti { verulegum atriðum í
hinum ýmsu löndum. Til
þess lágu aðstæður og atvik.
Lúther var óragur við að
fela lögmætum þjóðhöfðingj
um yfirstjórn hinna ytri
mála kirkjunnar. En for-
senda hans fyrir því var sú,
að þjóðhöfðingjarnir væru
kristnir, væru kirkjunnar
menn. Hann var þeirrar
skoðunar, að hver meðlim-
ur kirkjunnar bæri sína á-
byrgð, ætti sína hlutdeild
í almennum prestsdómi. Sú
ábyrgð var að sama skapi
meiri sem mannaforráð
voru meiri. Húsbóndi var í
ábyrgð um andlegan hag
hjúa sinna, hann átti prests
legum skyldum að gegna við
bau. Þj óðhöfðinginn hafði
á líkan hátt skyldur við
begna sína, bar sína miklu
ábyrgð á sálarheill þeirra.
Því var það á engan hátt
óeðlilegt frá sjónarmiði
Lúthers, að þjóðhöfðingi
hefði á hendi yfirstjórn ytri
málefna kirkjunnar, það
var rökrétt afleiðing af
stöðu hans sem landsföður
og kirkjunnar manns.
Veraldlegir höfðingjar not
færðu sér byltinguna til á-
bata fyrir sjálfa sig. eins
og kunnugt er, hrifsuðu und
ir sig kirkjueignir og kirkju
legar gersemar og höfðu að
litlu eða engu kröfur sið-
bótarmanna um að verja
klaustra- og kirknafé til
styrktar fátækum, til líknar
mála og lýðfræðslu. Þetta
atferli kom sérstaklega hart
niður á löndum, sem lutu
erlendu valdi. Þarf ekki að
rekja þá sögu hér né bá þró
un mála, sem síðar hefur
orðið hér á landi.
En þrátt fyrir gerræði kon
ungsvalds og konungsgæð-
inga hélt ísl. kirkjan miklu
fjárhagslegu sjálfstæði um
langan aldur. Þjóðin hafði
lagt henni tekjustofna. aðal
lega fasteignir. sem hún var
sæmilega haldin af. miðað
við almenna hagi í landinu.
Hver sóknarkirkia var siáifs
eignarstofnnn, nema bær.
sem voru einkaeign og
íylgdu tilteknum fasteign-
um sem kvöð fbændakirkj-
ur>. er hafði að mótvægi til-
lög þeirra, sem áttu sókn að
kirkjnnni og skyldu njóta
kirkjulegs embættis að
henni. Flestar kirkjur lands
ins stóðu á eigin fðtum, kost
uðu sjálfar biónustuna.
presturinn báði brauð sitt
af eignum kirkju sinnar
naut auk þess nokkurra
framlaga sóknarmanna. Á
móti kom það frá hans
hálfu, auk þjónustunnar, að
hann var umboðs- og ábyrgð
armaður kirkjueignanna
varð að sjá um viðhald oa
endurbyggingu kirkjunnar
Efnahagslegt sjálfstæð'
kirkjunnar beið stóra.n
hnek'ki. þegar biskupsstól •
arnir voru lagðir niður og
eignir stólanna seldar. And
virðið rann í konungssjóð.
Síðan vindur málum eindreg
ið til þeirrar áttar, að ríkið
tæki undir sig eignir kirkj
unnar. Þau lög, sem sett
voru á fyrsta tugi þessarar
aldar, launalög og lög um
sóknargjöld, miðuðu að því
að koma búskap kirkjunnar
á nýjan grundvöll. Rikissjóð
ur tók að sér lífeyri presta,
raunar með því skiíyrði, að
prestsembættum væri fækk
að stórlega. Prestar tóku að
vísu áfram nokkurn hluta
launa sinna í hlunnindum
af kirkjueign, en annan bein
an afrakstur af eignum sín
um hafði kirkjan engan. —
Kirkjuhúsin hverfa í umsjá
safnaðanna, eignalaus, en
lögákveðin, lág kirkjugjöld
áttu ein að standa undir öll-
um þörfum þeirra. öðrum en
prestsþj ónustunni.
Hér var illa séð fyrir kosti
safnaðanna, svo sem ræki-
lega er komið á daginn, og
miðað við þann hlut, sem
þjóðin hafði ætlað kirkj-
unni og veitt henni með
hinu eldra fyrirkomulagi,
sótti mjög í lakara horf um
fj árhagsaðstöðu hennar. —
Það, sem gerist er þetta:
Kirkjan verður efnalega ó-
myndug vegna þe*1- ríkið
tekur að sér öll umráð yfir
eigum hennar. Rikið tók í
staðinn að sér að greiða
prestum laun. Raunar var
stófnaður prestslaunasjóður
um sama leyti og launalög-
in voru sett 1907 og átti
hann að hafa tekjur af
kirkjueignum og lágum
skatti. En sú ráðstöfun varð
að engu vegna verðbreyt-
inga. En að frátöldum laun-
um prestanna tók rikið ekki
á sig neinar skyldur. Það tók
m.ö.o. á sig aðeins nokkuð
af þeirri ábyrgð á efnalegri
afkomu kirkiunnar, sem sá
hluti þjóðareigna, sem kirkj
unni hafði verið lagður. en
hvarf undir rikið, stóð fyrir.
Annað var lagt á herðar
safnaðanna, án bess að þeim
væri séð fvrir viðhlítandi
tekjustofnum.
Nærtæk og glögg dæmi
sýna lióslega. hversu mjög
kirkjan hefur samið af sér
í þessu. Garðakirkja á Akra
nesi átti mestan hluta þess
lands, sem Akraneskaupstað
ur stendur á. Hvers virði er
það^ land nú? Garðakirkja
á Álftanesi átti lönd, sem
nú eru ein hin verðmæt-
ustu á landinu — og verður
ekki endurbyggð nema með
samskotum, fórnum áhuga-
manna. Dæmin eru mörg
fleiri slík. (Niðurlag)