Tíminn - 11.05.1960, Qupperneq 9

. maf lMO.
9
Hin þjóðlegu lögmál
Athugasemd eftir Jón Leifs.
gpterfftnm feeri fram, sem áfcveSin
var jafemörg stig fyrir aila. Ekki
fiSÉfcst saant nein leiðréttnig á
þessu aS fþví sinni. En flokfcsmenn
Morgttnblaðsins gáfe ytfirlýsingu
um, að jþeir myndu sjá um að lag-
fsering á þessu skyildi fást við verð-
lagttingu þá um hausitð. Þau heit
efedu þeir, sem fcunnugt er á þann
hátt, að styðja bráðabirgðalögin
wtt haustið um að allt verðlag
sfcyldi óbreytt standa á framleiðslu
vörum bæ-ndanna. Einnig þessa
aögu málsins ættu Morgunbiaðs-
menn að muna, og er varla oíæti-
uin að ætlast til ,slíks af slí'kum
átougamönnum um bændahag. All-
ir Mjóta nú að sjá, nema máske
Jbændavinir" Morgunhlaðsins, að
eittihvað hlýtur þetta að hatfa rask-
að Ktutfallinu miílli kostnaðar og
gireiðslu til bænda, því að jafn-
vel sú ríkisstjórn, sem ,svo grátt
heifer leikið bændur undanfarið,
hefer nú, eftir mikið þref, sam-
þýkkt að skila bændum aftur sem
svarar 9 au. á líter, fyrir 4 síðustu
máoraði liðins árs, og er það vitan-
lega efcki nema Íítið brot af því,
sem af þeim hefur verði haft, með
þjösnalegri valdibeitingu árið allt.
Og engum kemur til hugar að
halda það, að kostnaður hafi farið
1-ækkandi á þessum tíma. Að
minnsta kosti ættu Morgunblaðs-
inwnn að skilja það, sem hækkað
haÆa blað sitt að ég held um helm-
ing eða 100% síðan 1956.
Svolítill samanburður
Hvar hefer svo óstjórnin verið
rnn þessi mál á sl. ári?
Ég sfcal gefa þeim Morgunblaðs-
mönnuim, efcki nokkurra daga
tfeest, heldur nokkurra nánaða. En
þá ætlast óg Mka til þess, að þeir
hafi ei-tthvað hresst upp á minnið
og sfcilninginn. Til þess mun þeim
vart veita af nokkrum mánuðum,
ef það er rétt hjá þeim, sem þeir
segja, að „þeir bafi en-gan áhuga
á að halla réttu máli.“
Um þá fullyrðingu „bændavin-
anna“, að óstjórn ríki um rekstur
Mjólkurbús Plóamanna og of mik-
ið fari í kostnað og flutninga, skal
aðeins bent á eftirfarandi atriði:
Samkvæmt skýrslum Fram-
leiðs'luráðs var rekstur,skos'tnaður
að meðal tali 'hjá öilum mjólkur-
búum á landinu árin 1957 og 1958
sem hér segir:
Meðaltal allra búanna 1957, 57,7
„Landleiðir h/f“ virðast því lak-
legast reknar, það sem það er, og
þurfa á rífiegastri hækkun að
halda. Þetta er því eftirtektarverð-
ara þar sem „Landleiðir h/f“ aka
aðeins malbikaðan veg frá Reykja-
vík til Hafnarfjarðar, en kaupfélög
in eiga yfir langa og misjafna vegi
að sækja, og heiðarveg, sem oft er
rnjög illfær yfiríerðar, í viðbót.
Reksturinn er þá ekki betri en
þetta hjá þessum „vönu og snjöllu“
mönnum, sem >air telja sig vera
um rekstur bifreiða. Endq mun
vera í ráði, að bjóða niður flutn-
Arið 1958 liggur enn efcki fyrir
uppgert hjá öllum búunum, en
mun væntanlega benda í sömu
átt, að því er séð verður. — Ein-
hvers staðar munu því illa rekin
tryppin ,ef það á að kallast hrein
óstjórn hjá Mjólkurbúi Plóa-
manna..
ingana hjá þeim sjálfum, þegar
samningstími er út runninn.
Manni leikur nokkur forvitni á
að vita, hvar ætluðu „Landleiðir"
að fá fé til kaupa á ölíum bifreið-
um M.B.F. og til að greiða niður
rekstur þeirra? — Var það hjá
bönkunum, sem engum vilja ann-
ars lána fé til bifreiðakaupa, eða
\ar máske einhver dulinn aðili í
bakhöndinni? Þetta er máske
nokkuð nærgöngul spurning, við
svo fína „forretningsmenn", en
eins ættum við að mega spyrja
(Framhald á 15. síðu).
f miðvikudagsgrein „Tímans“
birti Björn Th. Björnsson nýlega
hugleiðingar u-m þjóðlega list og
hélt því fram, ef orðrétt er skiíið,
að öll þjóðleg list væri léleg.
Furðulegt verður að teljast að
biað bændanna skuli birta slíka
grein. Er það tímanna tákn um
að íslendingar séu að tapa sínu
þjóðerni eða vilji e'kki lengur
halda því við? Ritstjórnin er beð-
in að svara því.
Hins vegar er tilgangur Björns
með greiriinni ef til vill ekki eins
mikil fjarstæða og virðist við
fyrsta lestur, heldur er frásögn
hans vi'Handi og orðalagið svo frá-
leitt, að ntenn munu ekfci skilja í
greininni þá hugsun um þjóðlega
list, sem kann að hafa nokkurt
isannleiksgildi.
Undirrituðum kemur í þessu
sam'bandi einkum í hug viðtal hans
við Sigurð skólameistara á Akur-
eyri haustið 1928:
Ég var á ferðalagi um Norður-
land með hijóðrita til að safna
þjóðlögum. Ég sagði einmitt í því
samhengi við Sigurð frænda minn:
„Það verður einhverntíma syndg-
að mikið í mínu nafni hér á landi
— og ef ti'l vill annars staðar Iíka.“
Hann hló mikið að þessu. — Ég
kom,st efcki að raun um hvort hon-
um var alveg Ijós hugsun sú, eri
fólst í mínum orðum, — en þaðl
átti ég við, að menn mundu nota I
þjóðlegiheitin sem vörumerki fyrir
fúsk og litlausa framleiðslu, — og
Björn Th. Björnsson virðist í grein
sinni einmitt vilja birta þessa
hugsun.
Vér þurfum að gera góðan grein
armun á listiðnaði og list, — en
listiðnaðurinn getur verið bæði al-
gerlega ólistrænn og óþjóðlegur.
Tóbakspontan þarf hvorki að vera
listrænt né þjóðlegt fyrirbrigði, —
en hún getur í einstökum tilfell-
um borið með sér einhvern þjóð-
legan og listrænan sköpunarmátt,
án þess að vera þó listaverk í
sjálfu sér.
Þjóðlagið er ekki list, — en oft
I efni í list. Það er þó miklu fremur
lögmálið, sem í laginu kann að
felast, heldur en lagið sjálft, sem
, getur birt hinn listræna sköpunar-
mátt. Þetta hef ég útskýrt ræki-
lega í bók minni á þýzku, sem
heitir: „Listhvöt fslands" og kom
út 1951.
Á mínuim ferðum í fjarlægari
sveitum íslands árið 1925 og 1928
og við hljóðritun þjóðlaga líka í
Reykjavík 1926 virtist mér einn
þriðjungur hinna svonefndu þjóð-
laga vera útlendur leirburður
seinni tíma. Annar þriðjungur
þjóðlaganna, sem ég heyrði, bar í
sér einhvern þátt af þjóðlegum
sköpunarmætti, stundum ekki
nema tvo eða þrjá tóna í einu lagi.
— Aðeins þriðjungur laganna virt-
ist mér vera hreinn þjóðborinn ís-
lenzkur öræfagróður, ef svo mætti
að orði kveða. Vitanlega éru þetta
mín persónulegu sjónarmið og ná-
tengd mínuim listrænu sköpunar-
viðhorfum, sem ég útskýrði í fyrr-
nefndri bók minni.
Ég vil jafnframt endurtaka það
hér sem greinilegast, að alþýðu-
lög og þjóðlög eru oftast hinar
mestu andstæður.
Hin þjóðlega list getur heldur
ebki orðið til eingöngu með eftir-
hermum þjóðlegra verðmæta,
heldur með listrænni framþróun
samkvæmt þeim lögmálum, sem
(FramhaJd á 13. síðu).
, au. a líter og 1958, 66,2 au á
líter.
Hjá Mjólkurbúi Flóamanna 1957
46,5 au. á líter og 1958, 56,1
eyrir á líter.
Mjólkurbú 195
Mjól'kursaiml. kaupf. Borgf.: 318,'
Mjólkurbú Flóamanna: 327/
Mjólkurstöðin í Rvík: 345/
Er hér innifalið: flutningskostn
aður að búunum, sjóðatillög og
gjald til Búnaðarmálasjóðs. Sýnir
yfirlit þetta, að ekki hefur hlut-
fallið versnað hjá Mjólkurbúi
Flóamanna, ne,ma síður sé, og get-
ur því efcki bent til hrakandi rekst
urs. Hjá mjólkurbúunum utan
verðlagssvæðisins hefur hæfckun-
in orðið hlutfalislega nokkru
meiri, en þó hvergi fram ytfir það,
sem hér var greitt. Hækfcun þeirra
stafar, að mestu leyti a.m.k. af
því, að búin hér á .svæðinu hafa
greitt mjög aukið verðmiðlunar-
gjald til þeirra á þessu tímahili.
„Landleiðir h/f“ töldu s:
Kaupfj. Árnesinga — -
Kaupfj. Rangæinga — -
Meðaiverð á mjólfcurlíter til
bænda árin 1956 til 1959 hefur
verið som hér segir á verðjöfn-
unarsvæðinu:
! 1957 1958 1959
i 333 348 357
! 344 331 369,8
i 363,5 376 389
TilboS Landleiða
Um tilhoð „Landleiða h/f“ um
að taka að sér alla flutninga fyrir
Mjólkurbú Flóamanna með lækk-
uðu verði á þeim, held ég að „Land
leiðum“ sjálfem sé það fyrir
beztu að sem minnst verði rætt.
Umferðasfcrifstofan óskaði ný-
iega upplýsinga frá 3 sérileyfishöf-
um um það hversu mikia hækkun
iþeir teldu sig þurfa með á fargjöld
um sínum, vegna þeirra hækkana,
seim orðið hafa nú þegar, vegna
„viðreisnarinnar.
Sérleyfishafar þessir voru:
„Land'leiðir H/f“, Kaupfj. Ámes-
inga og Kaupfj. Rangæinga.
g þurfa 21,73 % hækkun
_ — 21 % — og
— 21 % —
Og svo tölum við, — tölum
og tölum um þá ógn og skelf
ingu, sem við höfum aðeins
óljóst hugboð um. En eftir
fyrstu viðbrögðin látum við
okkur það lynda, að ekki
hafi verið í okkar valdi að
gera neitt, sem máli skipti.
Hví skyldum við þá ergja okk
ur að óþörfu? Víst höfðu bor
izt tilmæli um náðun þessa
manns allsstaðar að úr heim
inum. En vanmættiskenndin
er enn hin sama. Og að vísu
getur hvorki þú né ég gert
neitt, sem raunhæft má kall
ast. Við sitjum eftir með
tómleikatilfinningu, sem
blandin er þörf til að aðhaf-
ast eitthvað — þrá eftir að
bæta fyrir verknað, sem ef
til vill var hið mesta rang-
læti.
En atburður eins og sag-
an um manninn og gasklef-
ann er ekki sá eini, sem vek'
ur þá tilfinningu, að við
hrærumst í of þröngum
hring, séum vanmáttug í þess
um volduga, litla heimi. —
Enda þótt það sé kallað sið-
leysi að sparka og berja,
voru mennimir samt sem
áður kannski hamingjusam
ari, meðan það viðgekkst,
áður en við flokkuðum okkur
sjálf og heiminn í vanhugs-
aðar stóreiningar, sem eng-
um koma við í nafnleysi
sínu. Við notum svo mörg
orð: vanþróuð lönd, siðmenn
ing, kommúnistar, kapítal-
istar. Áður fyrr létu menn
bræði sína og vanþóknun
í ljós með líkamlegri vald-
beitingu. í dag snúumst við
aðeins gegn svívirðingunum
með vitsmunalegum hrær-
ingum og birtum samstöðu
okkar og sannfæringu í
bænaskrám og ályktunum.
Fjarri sé mér að gera lítið úr
andlegri iðju — en án tilfinn
inga komumst við aldrei
hálfa leið.
Það er auðvelt að taka ör-
lög Caryl Chessmans sem
dæmi vegna þess, að við höf
um öll fylgst með því máli.
En hve margar eru ekki
þær mannlegu harmsögur,
sem dag hvern gerast meðal
hversdagsfólks — hjá fólki
eins og þér og mér. Við stjök
um þeim sögum frá okkur,
ad því að við þolum ekki og
orkum ekki að hugsa um
þær. Einhverjir unglingar
láta líf sitt í Suður-Afríku
og Alsir. Að vísu aðeins fáir
einstaklingar af þeim mikla
fiölda, sem heiminn byggja,
en þau voru ung með lífs-
trú æskunnar, drauma og
hugarflug — ef til vill áttu
þau þá einhliða sannfæringu
um fegurð lífsins, sem svo
mörgu æskufólki er gefin.
Hve mörg okkar geta svar
ið, að fregnir af striði, upp
reisnum, morðum og rán-
um fari ekki inn um annað
eyra okkar og út um hitt?
Eru þeir margir — er það
yfirleitt nokkur — sem láta
sig örlög þessa æskufólks
nokkru skipta, þrátt fyrir
að það átti sama rétt til lífs
ins og við hin? Jú, ef til vill
menn eins og Ralph Bunche
eða faðir Pire, en við hin .. ?
Er það meira að verða
fyrstur manna til tunglsins
en að forða manni frá gas-
klefanum — eða að koma
því til leiðar, að blökkubörn
fái að alast upp í vitundinni
um, að á þeim og hvítum
börnum sé enginn munur?
Flestum okkar var kennt í
bernsku, bæði í leikskólan-
um og heima fyrir, að við
mættum ekki rugla leikföng
unum, koma öllu á ringulreið
og hlaupast svo frá því og
skapa ringulreið á öðrum
stað, án þess að koma fyrst
öllu í röð og reglu á fyrri
staðnum. Við erum búin að
skapa slíka ringulreið á okk
ar gömlu jörð, að naumast
má kalla annað sæmilegt en
að við færum þar eitthvað
í réttar skorður, áður en við
förum að helga okkur annan
leikvang. Sá leikur, sem við
iðkum, er lítið betri en barna
leikur, en hann er miklu
hættulegri, því að tindát-
arnir okkar hafa lifandi lík
ami.
Einu sinni gat faðir og á
eftir honum sonur lagt sál
sína í að skreyta kirkjur,
mála drauma sína, trú og
hugarflug á glerglugga,
leggja stein við stein og
verja ævistarfinu í að
byggja fagurt minnismerki
um samtíð sína. >á skipti
engu máli hvað gerðist hinu
megin á hnettinum, ekki
einu sinni hvað gerðist
handan hafsins. Kannski
vissu þeir alls ekki að hnött
urinn átti fleiri fleti. í þá
daga þrýsti ekki snertingin
við umheiminn sér í vitund
manns gegn um síma, út-
varp, dagblöð og símskeyti.
Þá var það margra vikna ferð
að fara frá Reykjavík til
Kaupmannahafnar og ferð
frá Akureyri til Reykjavík-
ur var ekki síður í frásög-
ur færandi en ferð frá
Reykjavík til Tokío er í dag.
Þá var Ameríka hversdags
fólki eins fjarlæg og tungl-
ið er okkur nú — og það er
ekki svo ýkja langt síðan
þetta var. En þá, þegar mál
aðar voru glermyndirnar í
York Minster eða þegar
Shakespeare braut heilann
um „að vera eða vera ekki‘,
þá þurftu menn ekki að vera
virkir þátttakendur í lífinu
annars staðar en í sínu
þrönga samfélagi. Sá timi er
liðinn og við höfum sjálf
staðið að því að knýja fram
þá þróun, sem síðan hefur
orðið. Samfélag okkar í dag
er ekki aðeins þar sem við
vinnum og búum. Samfélag
okkar er allur heimurinn. —
Við getum harmað það og
óskað að svo væri ekki. En
framþróunina getum við
ekki og megum ekki
stöðva. En látum hana ekki
verða of einhliða. Við verð
um að geta fylgt henni til-
finningalega — ekki aðeins
vitsmunalega. Þá kemur
kannski sú tíð, að allt verður
svo stórt — eða smátt — að
við hversdagsfólkið get-
um fengið að fylgjast með
og taka virkan þátt í fram-
þróuninni, en losna við van-
sældina af hugsanasveimn-
um, sem nú lætur okkur ekki
í' f riði.
Þá gæti ef til vill komiö
sú tíð, að við yrðum á ný
aflögufær, svo að við gæt-
um eitthvað gert til hjáipar
hversdagsfólkinu í Suður-
Afríku, sem þjáist vegna
þess að það fæddist með
dekkra hörund en við, get-
um gert eitthvað fyrir þau
börn, sem ekki búa við ör-
yggi okkar barna — sú tíð,
að ekki aðeins lítill minni-
hluti verði starfandi í hinu
stóra samfélagi, heldur við öll.