Tíminn - 12.05.1960, Blaðsíða 9

Málverk eftlr frú Karen Agnefe Þórarinsson
Hfaun, Mn oEumilverk, dýrleg
myod og stór. Yfir konunum,
sem fcoma úr guSshúsi, er lotn-
iag og tilbeiðsla, en sami hátiða-
töær á hinu fólkinu, er situr á
Sagurgrænu túni og er að hafa
skósfcipti. Ung kona hefur hvít-
vofhmg í kjöltunni, líklega ný-
sidrðam. Á sama hátt og kirkju-
fólksmyndirnar sýna helgihaldið,
svo eru og málverkin Rakstrar-
tonumar og Heyskaparfólk
vifnisburður um hversdagslíf
fyrri tíma: kvenfólk með skýlur
á höfði og hTÍfur í höndum, en
heysátur umhverfis'. Fólkið er
glátt og frjálsmanntegt. Af hey-
inu er sem leggi angan. Ein feg-
ursta mynd Sveins af þessu tagi
er Gangnamenn koma heim að
bœ um kvöld. Skemmtilegar and-
stæður eru í litum hestanna.
Yndistegust eru þó bæjarþilin
þrýú, vafin fagnaðarbjarma, eins
og þau bjóði menn og hesta vel-
komna heim. Ógleymanlegt er
Þorrakvöld: Kona leiðir lítinn
dreng í snjónum. Þetta er endur-
minning um ferðalag móður
Sveins og siálfs hans í bernsku.
Myndimar Lestaferð, f grasamó,
Réttardagur og Gangnamenn á
afrétt Ieiða hugann að rammís-
lenzku efni, sem öllum hlýtur
að vera kært. Á Lestaferð em
hestar með klyfjum við hól eða
hamraborg, sem gefur myndinni
svip og reisn. En í baksýn við
Gangnamenn og Réttardag era
beitilönd Kelduhverfis og
Reykýaheiðar með spmngum og
gjám. Listamanninum tekst að
gefa öHu raunsæjan, en þó ævin-
týrakenndan blæ minninganna.
Erfiðið gleymist, en gleðin, sem
tengd var sigrum þessarar bar-
áttu, varpar Ijóma á tilveruna
og gefur lífinu tilgang.
Engan veit ég hafa rnálað samn-
fegurri myndir af öllu þessu en
Svein Þórarirasson. Það er eins
og öran lífsins stígi ljóslifandi
fram. Alt er svo hagvant og
samræmt í myndum Sveins nm
þetta efni, að það er eragu líkara
en meran og dýr séu sprottin upp
úr jörðinni, alveg eins og lit-
prúður gróðurinn, hvað ema fellt
inn í landslagið. Þjóðlegri list er
ekki til. Hér hefur haran gert
þingeysku, og um Ieið íslenzku
sveitalífi hliðstæð skil í litum
sem Jón Trausti og Guðmundur
á Sandi í sögum og ljóðum.
Sveinn er alltaf sjálfum sér
samkvæmur. Þó má segja, að
málverk hans af dauðri náttúm,
sem svo er nefnd, séu nokkuð á
aðra lund en þjóðlífsmyndir
hans. Kunnastar af náttúmlýs-
ingum Sveins eru líklega myndir
hans af Dettifossi og úr Jökuls-
árgljúfrum. Hver skyldi hafa
málað fleiri myndir af þessum
einstöku náttúmfyrirbærum, né
heldur ríkari af tilbrigðum?
Stundum túlkar Sveinn Dettifoss
og björgin döpur og dimm að sjá,
endranær í mikilli litadýrð, eins
og þáu hlæi við áhorfanda.
Hljóðaklettar eru oftast fjólu-
bláir og minna á álfabyggð.
Mest heillandi af myndum
Sveins, þar sem mannlífið virð-
ist víðs fjarri, þykja mér þó þær,
er sýna skóga og kjarr Axar-
fjarðar og Kelduhverfis, jafnt í
grósku vorsins sem litfögrum
haustbúnmgi.
Þannig eru velflest fegurstu
verkSveins upprunnin í átthögum
hans. Þó eru ýmsar svipmestu
myndir hans annars staðar frá.
Svo er t. d. um málverkið af
Dynjanda í Amarfirði, sem
stendur fám eða .engum Detti-
fossmyndum hans að baki, Þing-
vallamyndir og ýmis glæsileg
málverk úr Reykjavík, en þangað
lá leið þeixra hjóna frá Ábsyrgi.
Og við hófuðstaðinn eru ýmis
skemmtilsgustu ævintýri Sveins
oundin. Mig langar til að segja
hér eitt þeirra. Það gerðist á
stríðsárunum.
Sveinn hugðist mála mynd fyr-
ir bankastjóra í bænum og sá, að
hann fengi betri útsýn, ef hann
fæari upp á hú$>sk nokfcnrt. Á
efri hæðxnni mætti honum
ammoníakstæfcja, því að þeíta
var sápugerðairhús, og varð hann
að standa á öndinni, unz upp á
þakið kom. Þar byrjaði málarinn
að teikna. Þótt hann væri niður-
sokkinn í verk sitt, varð hann
allt í einu var við oddmjóa skugga
bak við sig, en skipti sér ekkert
af því. Þegar Sveinn faran, að
stungið var í bakið á honum, lag-
aði hann sig til í sætinu. En þeg-
ar pikkað var fastara, leit hann
við. Sá hanm þá, að komnir vora
nokkrir hermenn upp á þakið,
ráku byssustingi í bakið á hon-
um og spurðu, hvort hann hefði
leyfi til að vera þama. Því raeit-
aði Sveinn, en ætlaði að halda
áfram að leíkna. Tóku þeir þá af
honum blaðið, þrifu sinn undir
hvom handlegg og drógu hann
niðtu* í sáphúsið. Hóstuðu þeir í
sífeliu, en haran stóð á öndimrri
og varð á undan þeim út. Þar
tóku þeir haran aftur og ýttu hon-
um á undan sér að Þjóðleikhús-
inu og inn í það. Þar var alM
brotið og bramláð og ljótt um að
litast. Mikill rumur sló korða í
kriragum sig, sfcipaði að láta
Svein inm i bíl og aka honum
burt. Þeir lyftu honum svo upp
á háan bíl, settusf si-nn við hvora
hlið hams og beindu sfnu byssu-
hlaupi að hvom gagnanga. Þegar
hanm leit til hvorrar hliðar, sem
var, blöstu við bvssuhlaupin, kol-
svört og ógnanc!.. Svo var ekið
með hann af stað. Á samri stund
iaukst upp fýrir honum skilnirag-
ur á þeirri skelfingu, sem haran
var kominm í.
„Að þú sfculir ekki skammast
þín fyrir að láta sjá þig með
þeim,“ var þá kallað til hans. En
hamn svaraði: „Ég get ekkert að
því gert." Um leið sá hann ömur-
legt umkomuleysi sitt og varð
smám saman reiðubúinn að láta
skjóta sig. i— Allt í einu stanz-
aði bíllinn í braggahverfi á
Skólavörðuhæð. Sveini var þá
hrint ofan af bílnum, en fallegur
og góðlegur muður kom á móti
honum og fór að skipa eitthvað
fyrir. Hugðist SVeinm þá að
leggja á flótta, en Ijótir hundar
og hermenn með byssur allt í
kring ollu því, að hann hætti við
það.
Aftur var Sveinn látinn upp á
bílinn og ekið af sfað. Taldi hann
þá aftöku vísa og spurði: „Er
langt þangað?“ „Fimm kílómetr-
ar," sögðu þeir, en bættu svo
við: „Fallegar stúlkur í Reykja-
vík.“ Sveinn kvað já við því.
Eftir nokkurn tíma nam bíll-
fran stað.ir við háa og mikla
gaddavírsgirðingu. Voru þar
menn fyrir innan á rölti með
bundnar hendur.
Ofan af bílnum var hann tek-
inn, leiddur iran í stóran bragga
og látinm staðnæmast við borð
mikið. Sátu þar hermenm í tuga-
tali með skammbyssur fyrir
framan sig, en á veggjunum allt
í kring héngu stærri og minni
byssirr. Hófst nu yfirheyrslan.
En þegar þeir spurðu hann um
heimilisfang hans, var honum
lífsómöguiegt að muna það og
ekki heldur raafn neins manns,
sem hann þekkti, hvorfci í
Reykjavík né annars staðar. En
a-f því að listamannadeilan stóð
þá sem hæst, skaut einu nafni
upp í huga hkns, og hann nefndi
Jónas Jónsson frá Hriflu.
Síðan var haran rannsakaður
hátt og lágt, og að ranmsókn lok-
irani var honum fylgt út í bílinm
af mikilll kurteisi, ekið til
Reykjavíkur, byssurnar látnar
liggja á gólfinu, honum fylgt á
þann stað. sem hann var tekinn,
og kvaddur með vinsemd og
virktum.
Þetta er aðeins eitt ævintýri
af mörgum, sem Sveinn hefur
ratað í um dagana. Öll eru þau
nátengd list hans og lisfamanns-
eðli. Líf hans er list og listin líf.
Þegar Sveinn hefur skemmt mér
góða stund með bessu og fleiri
ævintýrum, fer hann út. Sný ég
mér þá að húsfreyjunni og bið
hana að segja mér eitthvað af
bónda sínum, en hún svarar:
„Alltaf á ferðalögum og hvar,
sem við dveljumsf, er eitthvað
óvenjulegt að koma fyrir Svein.“
Og hún segir mér sumt af því,
sem þegar hefur verið ritað í
þessari grein, en homum virðist
hafa gleymzt. Ótalmörgu mætti
við bæta. Sá, er þetta ritar, fór
einhverju sirani heim til Sveins,
en húsbóndinn var ekki viðstadd-
ur. Frú Karen Agnefe vísaði mér
til stofu og bauð mér að bíða
hans. Þá ég það með þökkum.
Og þegar Sveinm opnaði dyrnar
og hafði heils'að konu sinni, sagði
hún glaðlega: „Það er kominn
maður, sem þú hefur gaman af
að hitta." Mér hefur orðið þessi
málsgrein minnisstæð, af því að
hún fól í sér svo hlýlega gest-
risni, enda þótt ég hefði auðvitað
margfalt meira gagn og gaman
af að hitta Svein en hann mig.
Tæplega var Sveinn setztur, þeg-
ar hann tók að segja okkur ævin-
týri dagsins. Hafði hann verið að
gera frumdrög að mynd inn við
Klepp. Bar þá fundum hans og
nokkurra sjúklinga þar saman.
Frásögn Sveins af þeim og orða-
skiptum þeirra við haran reyndist
ærið hlátursefni, það sem eftir
var kvöldsiras.
Loks hefur mér gefizt lang-
þráð tækifæri til að spyrja frú
Karen Agnete um list hennar
sjálfrar. Sveinn hefur sagt, að
hún sé betri málari en hann. En
hún er svo hógvær og lítillát, að
fágætt má teljast, þegar lista-
maður á í hlut. Hún segist ekki
hafa gert nema þrjár myndir,
sem hún sé fyllilega ánægð með.
Ég fæ að sjá tvær þeirra, sem
em Gömul kona, dönsk, og
Hrafnaþing, haustmynd, byggð á
eridurminnmgu frá Valagilsá.
Annars' staðar hef ég skoðað aðr-
ar af myndum hennar. sem hrífa
mig ekkert síður. svo sem
Danskt landslag, Skógargöng
'líka dönsk), í baðstofu, Spila-
konurnar og Á berjamó í Ás-
heiði. Nöfnin sýna, að dönsk og
ístenzk efni skiptast á. Djúp al-
vara, mild og hörð í seran, sMn
úr' svip gömlu konunnar dönsku,
en Spilakonurnar bera vott um
glöggt auga, haga hönd og ótví-
ræða kímnigáfu málarans. Dönsku
landslagsmyndirnar eru gæddar
mýkt og yndisþokka. Þó vixðist
islenzkt þjóðlif og íslenzk þjóð-
trú mega sín meir í list frúar-
iranar. Myndirnar í baðstofu og
Á berjamó í Ásheiði sýna ást og
aðdáun listakonunnar á sveitalíf-
inu, eins og hún væntantega hef-
ur kynnzt því bezt norður í
Kelduhverfi. Og smekkvísi á
form og hófsemd í meðferð lita
bregzt he: ru aldrei. Karen Agn-
ete hefur því bætt mikilvægu
efni við framlag Sveins til þjóð-
lífslýsiraga og menningarsögu í
listrænu tilliti. Fegurst þykir
mér hún þó túlka þjóðsögumar.
Yfir mynd hennar af Ólafi lilju-
rós og fleirum er sanrakallaður
helgiblær. Votta þær, með hví-
líkri alúð og lotningu hún leggur
stund á verk sín. Karen Agnete
er sjálfsiæð og gagnmenntuð
listakona, bæði hvað viðvíkur
kunnáttu, litasmekk, formkennd
og hugkvæmni. Grunar mig, að
hún ger'i strangari kröfur til
sjálfrar sín en hollt má teljast
fyrir ákjósanleg afköst. Enginn
veit, hvers Hstavinir hafa farið á
mis, þar sem hennar ómáluðu
myndir eiga í hlut.
En Karen, Agnete óskar þess
víst ekki, að um sig sé ritað
nema sem minnst, enda er grein
þessi aðallega helguð manni
hennar. Skal því enn vikið nán-
ar að Svemi, list hans og lífi, og
verður það þó aldrei gert af full-
um skilningi, nema stöðugt sé
höfð í huga hlutdeild hennar í
bvor tveggja.
„Alltaf er ég óánægð og óró-
leg, þegar ég hef máííf" mynd,“
segir hún. Ég skil þaö sem vand-
látt viðhorf gagnvart eigin verk-
um. „Prúður er sá, sig prófar
rétt,“ segir máltækið. Ég dáist
að háttvísi hennar, þá er hún
ræður fram úr vanda, sem okkur
Sveimi ber að höndum við samn-
ingu mína á þessari grein. „Hún
karan sig betur en við báðir
xsegi ég. Og það verður Sveinn að
játa, þótt fótviss sé á umgengn-
innar og velsæmisins hálu leið-
um. En ég er enn þá hrifnari af
því, hve fundvís hann er á þann
mjóa stíg, sem liggur til gtettni
og gamans, og hve augu hans em
opin fyrir broslegu hliðunum á
lífin og tilverunni. Hann á til að
gera svo hárfínt gys að sjálfum
sér, að aHir viðstaddir veltast um
af hlátri. Eiga þessir dýrmætu
og sjaldgarfu hæfileikar drjúgan
þátt í að gera Svein flestum
skemmtilegri og fáum líkan.
Þannig bæta þessi hjón hvort
aranað upp, en era þó ákaflega
samhent.
Áður var miranzt á gestrisnina,
sem frú Karen Agnete á auðvitað
sízt minni þátt í en Sveinn. Og
þegar við allt þetta bætist fágæt
gjafmi'ldi, er ekki furða, þótt
bæði séu þau vinsæl með af-
brigðum. Ösjaldan gefur Sveinn
myndir eigi síður en hann selji
þær. Eitt sinn keypti ég af hon-
um málverk af Dettifossi fyrir
mjög lágt verð. Hann gaf mér í
kaupbæti vatnslitamynd úr Jök-
ulsárgljúfrum, og er óvist, að
hún sé miklu minna virði en hin,
þó að smærri sé, slíkur meistari
sem Sveinn er í meðferð vatns-
lita. En örlæti hans er ekki
bundið við vini og listaunnendur
eina. Öskukarlana má hann ekki
sjá, 'án þess að bjóða þeim vindla,
ftaup og kaffi. Sífellt er hann að
leiða börn af götunni og leik-
vanginum inn til sín. láta þau
sitjast til borðs og gefa þeim
alls konar góðgætr. Nýlega var
fagnandi nópur barna í nánd við
húsið hans kominn með gler-
augu, sem hann hafði gefið þeim.
Eömin elska Svein og hlýða hon-
um í öllu, þó að þau óhlýðnist
öðmm. Eitt sinn meiddi hann sig
í fingri við að lyfta mótorsláttu-
vel í gangi yfir g-irðingu til ná-
grannans. Þá sýndu börnin, hve
vænt þeim þótti um Svein, voru
óspör á að koma með gosdrykki
og aðra hressingu og spyrja um
líðan hans.
(Pramhald á 15 síðu).