Tíminn - 30.03.1961, Qupperneq 8

h
T í M I N N, fimmtudaginn 30. marz.1961.
[
Nashpinpinn sýnir sig á annan
BÆKUR OG HÖFUNDAR
Markverð bók
Þjóðleikhúsið frumsýnir Nashyrningana á annan í páskum. Æfingar hafa staðið yfir í langan tíma, því
lelkurinn er mjög seinæfður. Leiktjöldin, sem verða nýstárleg og eiga óefað eftir að vekja mikla athygli,
eru gerð af enska leiktjaldamálaranum Dlsley Jones. Leikstjóri er Benedikt Árnason, en^þýðingin er
gerð af Ernu Gelrdal. Lárus Pálsson leikur aðalhlutverkið, en aðrir, sem fara með stór hlutverk eru: Ró-
bert Arnfinnsson, Rúrik Haraldsson, Herdís Þorvaldsdóttir, Valur Gíslason, Baldvln Halldórsson, Harald-
ur Björnsson, Jón Aðils og fl. Þetta er fyrsta leikritið eftir lonesco, sem sýnt er hér á alndi, og má geta
þess, að það hefur nú verið sýnt I 60 leikhúsum í Þýzkalandi og á öllum Norðurlöndunum. — Á myndinni
eru: Baldvin — Bessl — Jón Aðils — Ævar og Lárus Pálsson.
rv frtjrrr'n
Orðið er frjálst
Ljósrayndir og listfræðsla
Við lifum á undarlegum tím-j
um umbrota og breytinga á af-j
stöðu manna til Iífs og lista. Nú|
er dægurlagasöngvarinn af alltofj
mörgum settur skör hærra, jafn-j
vel þótt raddlítill sé og lítt æfð-
ur, heldur en hljómlistarmaður-'
inn, sem varið hefur mörgum ár;
um ævinnar til að komast sem:
hæst í list sinni.
Dægurlagasmiðurinn sem varla
þekkir nóturnar og kann ekki aðj
búa verk sitt í sæmilegan búnhig
sjálfur, er talinn fremri tónskáld
inu, sem tekur köllun sína alvar
lega og hefur ef til vill lagt á sig
mikið nám og viunu, til þess að
verða fær um að skapa verk sem
er einhvers virði. /
Á þessum tímum yfirboðs-
mennskunnar, hraðans og tækn-
innar, heyrist varla til tónskáld-
anna okkar fyrir dægurlögum,
sem glymja í eyrum okkar í tima
og ótíma. Nú þykjast þeir mestir
listamenn, sem lengst hafa flúið
frá lífinu. Málarinn má helzt ekki
líkja eftir neinu úr lífinu sjálfu.
Mynd hans verður að vera
abstrakt, ef til vill symbólsk, eða
helst sem líkust því sem forfeður
okkar krotuðu með steini á stein
fyrir árþúsundum. Ljóðskáldið á
ekki að yrkja í bundnu máli. Því
sundurlausara og efnisminna, því
betra.
Öessu er haldið að fólkinu, jafn
vel aflnesta offorsi, af hinum ný-
tízkulegu listamönnum sjálfum,
einnig taka sumir listfræðingar
okkar undir í þeim kór.
Segja má að saga H.C. Ander
sens um nýju fötin keisarans sé
alltaf að endurtaka sig í þessum
efnum. Hver étur eftir öðrum, til
að leyna því hve lítið hann veit.
Okkur ljósmyndara gat ekki
órað fyrir því, að sýning okkar
í Listamannaskájanum á 35 ára
afmæli félags okkar myndi valda
slíkum hugaræsingi hjá sumum
starfsmönnum útvarps og blaða
og raun bar vitni.
Ég var að lesa í tímariti
sænskra atvinnuljósmyndara ný-
lega svar til blaðamanns, sem
hafði skrifað um sænska ljós-
myndara og lýst þeim sem léleg-;
um og tilþrifalausum í verkum
sínum. Þess má geta að Svíar eru
einmitt taldir meðal fremstu
þjóða í ljósmyndagerð, einmitt
atvinnuljósmyndararnir. Ritstjóri i
tímaritsins svaraði grein þessari
og sagði meðal annars að hart
væri að hlíta dómi blaðamanns,,
sem hvorki kynni háttvísi, né'
þekkti ljósmyndastarfið. Þessir lé
legu ljósmyndarar, að dómi
blaðamannsins, urðu þó að krefj-;
ast verndar á verkum sínum fyrir;
listmálurum og auglýsingateikn-;
urum, sem hafa notfært sér verkj
þeirra, í óleyfi, sem fyrirmyndir.
Danskir ljósmyndarar urðu einn-
ig að gera eins, af sömu ástæðum.
Hægt væri að benda á svipuð
dæ_mi hér, því þau eru til.
Ég vil nú, að dæmi þessa
sænska ri:srjóra og ljósmyndara
svara nokkrum orðum þeim sem
hafa látið Ijós sitt skína viðvíkj-
andi sýningu okkar.
Þegar við opnuðum sýningu á^
verkum okkar, hittist svo á að
fjórir áhugaljósmyndarar sýndu
myndir sínar á sama tíma. Þetta1
var vatn á myllu sumra áhuga-
ljósmyndara og blaðamanna.
Þarna voru myndir, sem hétu;
nöfnum, sem báru vott um mikl-i
ar gáfur og mikla list og opinber
uðu þeim dularheima abstrakt-
listarinnar, þó þær væru nú ekki1
allar í þeim dúr. Sumar voru
meira að segja þannig, að hvorki
myndavél né stækkunarvél hefur
þurft að koma þar nærri.
Þjóðviljinn opnaði dálka- sína
fyrir miklu orðaflóði, sem lítið
var sannfærandi og myndir, sem
birtar voru, því síður.
Andinn kom yfir Valtý Péturs-
son í Morgunblaðinu, svo mikil-
fenglegur, að mikið má vera, ef
hann kastar ekki penslinum og
fer að teikna veggfóðurmynztur
og stækkar þau í stækkunarvél.
Hann uppgötvaði sem sé að hér
var á ferðinni fullkomnasta mynd
sköpun sem kostur var á.
Þá gerðist það að okkar ágæti
og gáfaði listfræðingur Björn Th.
Björnsson, vaknaði við það að
hann var ekki hlutgengur í þessu
máli og olli það allmikilli geð-
vonzku hjá honum Hann Kom á
sýningu okkar og sá að hér voru
menn, sem sýndu vinnu sína,
raunhæfa vinnu, sem Ijósmynd-
i.vum bar. Hann sá ekki og vildi
ekki skilja, að atvinnuljósmynd-
arinn er talsvert háður persón-
unni, sem hann myndar og vinn-
ur fyrir. Sama gildir um mótív,
unnin fyrir aðra.
Hann skýrði frá því í hinu hlut
lausa Ríkisútvarpi, að myndir
okkar hefðu verið lélegar, á skít-
ugum og gulnuðum kartonum,
illa upplímdar c* illa uppraðað.
Samtímis því sem hann úthúðaði
þeim á allan hátt, hóf hann til
skýja sýningu fjórmenninganna
og hafði viðtal við þá í útvarpinu.
Ég vil ekki gera lítið úr til-
raunum þeirra á ljósmyndasvið-
inu og smá gamansemi í vinnu-
brögðum, sem hægt er að lesa
sér til um í spáleiðbeiningapésa,
(Framhald á 12. síðuj.
Sigfús M. Johnsen: Herleidda
stúlkan. — Saga frá
Tyrkjaráninu.
Ein hinna merkustu bóka, sem
út kom í bókakauptíðinni fyrir
s.l. jól, er Herleidda stúlkan, saga
frá Tyrkjaráninu, eftir Sigfús M.
Johnsen, fyrrverandi bæjarfógeta
ísafoldarprentsmiðja h.f. gaf út.
Bók þessi er um margt hið
merkilegasta rit. Hún skiptist í
tvo megin hluta. Fyrri hlutinn,
146 bls., er sannsöguleg þjóðlífs-
lýsing, og þá fyrst og fremst lýs-
ing á atvinnu- heimilis- og verzlun
arháttum byggðarlagsins í Vest-
mannaeyjum, þar sem óskapleg-
asti harmleikur íslandssögunnar
átti sér stað 1627, þ.e. Tyrkja-
ránið svokallaða.
Saga Tyrkjaránsins skýtur að
vísu styrkustu stoðunum undir
sannsögulega frásögn höfundar-
ins, en fram hjá því verður ekki
litið, að söguþekking hans er frá-
bær, og þá sérstaklega um allt
það, sem varðar sögu Vestmanna
eyja, bæði að fornu og nýju.
Þessi mikli harmleikur sló
felmtri á alla íslenzku þjóðina á
sinum tíma. Sögur um þá skelfi-
legu atburði lifðu í minnum og á
vörum kynslóðanna áratiií eftir
áratug og öld eftir öld.
Fá byggðarlög í landinu eiga
sér í heild merkilegri sögu en
Vestmannaeyjar. Þar hefur sjór-
inn alltaf verið gjöfull og fólkið
táþmikið. Og þaðan sótti til
jfanga kjarni bænda og búaliðs úr
r.álægustu sýslum Suðurlands-
ins. Hér var því gott til fjár fyrir
danska konungsvaldið og kaupa-
héðna þess. Sú aðstaða var líka
óspart notuð og Eyjarnar leigðar
hærra verði en nokkur annar
verzlunarstaður landsins. Þarna
börðust einnig erlendar þjóðir um
yfirráð og áhrifaaðstöðu til drottn
unar og fjáröflunar. Þessi sér-
staða byggðarlagsins m.ö. skapaði
og mótaði sögu, sem er alveg sér
stæð í landinu.
Síðari hluti bókarinnar, 152
bls., er talið vera skáldverk og
er það, en að ýmsu leyti mun
sú frásögn sannsöguleg. Það er
erfitt fyrir jafn sögufróðan mann
og Sigfús M. Johnsen að rita
skáldsgu um efni, sem á rætur
að rekja til Tyrkjaránsins og
sneiða hjá sögulegum staðreynd
um, enda þó hann láti ímyndun-
araflið leika lausum hala og
yrki skemmtilega í eyðurnar.
Söguhetjan í síðari hluta bók-
arinnar er stúlka úr Eyjum, er
Alsír menn rændu og fluttu til
Alsír í Afríku og seldu þar man
sali eins og annað fólk úr Eyjum,
töluvert á 3. hundrað manns. Feg
urð, og mér liggur við að' segja
tignarsvipur margra þessara nor
rænu kvenna, eldri og yngri, heill
aði hina vífnu, ástleitnu og öru
eignarmenn sólarlandanna, svo að
þessi ránsfengur ræningjanna
varð eftirsótt vara og seld við háu
verði.
Öll frásögn Sigfúsar M. Johns
en er merluð bliki samúðar og
hugarhlýju til þessa ógæfusama
og máttvana fólks gegn hinum
óskaplegu örlögum, sem beið þess
á suðurströnd Miðjarðarhafsins,
þar sem þau voru að miklu leyti
ráðin á þrælamarkaðstorgum.
Þegar ég hafði lokið lestri þess
arar merku bókar, varð mér á að
hugleiða hið mikla ritverk sama
höfundar, Sögu Vestmannaeyja í
tveim bindum, er ísafoldarprent-
smiðja gaf út 1946. Ég dreg það
í efa, að nokkur byggð í landinu
eigi skráða svo samfellda og ná-
kvæma sögu sína, eins og þar er
g.iört af sömu átthagaást og elju
sem aftur mætir okkur í bókinni
Herleiddu stúlkunni.
Bókin er víða skrifuð á kjarn-
yrtu máli og sums staðar bregður
fyrir listrænum stíl svo að unun
er að lesa.
Við Eyjabúar þökkum höfundi
alúðlega alla ræktarsemi hans
við fæðingarsveit sína, en hann
er sem kunnugt er fæddur og al-
inn upp í Vestmannaeyjum, sonur
hjónanna Jörgens J. Johnsen
veitigamanns, og k.h. Sigríðar
Árnadóttur bónda Þórarinssonar
á Oddstöðum, sem flutti úr Öræf
um til Eyja og gerðist þar jarðar
bóndi 1870.
Með því nú að þessi ágæti son-
ur Vestmannaeyja varð 75 ára 28.
þ.m., notum .við Eyjabúar þetta
tilefni til að færa honum miklar
þakkir byggðarlagsins í heild fyr
ir frábært starf í þág\í þess, rækt
arsemi hans við fólk og sögu, bú
og byggð. Við færum þeim hjón-
um báðum innilegar heillaóskir á
75 ára afmælinu og minnumst
með hlýju og virðingu þeirra ára,
er Sigfús M Johnsen var hér bæj
arfógeti, alúðlegur, réttsýnn og
vinsamlegur við alla, jafnt lága
sem háa.
Vestmannaeyjum ,25. marz 1961.
Þorsteinn Þ. Víglundsson.
Er gamla íslenzka nægju-
semin eitthvað aö dofna?
Sjálfsagt hefur mörgum hnykkt
við, ekk; slzt úti á landsbyggðinni,
þegar Reykjavíkurblöðin fræddu
okkur á þvi um bolludaginn síðasta,
að höfuðstaðarbúarnir einir hefðu
torgað einni tegund af kaffibrauði,
— bollum — fyrir meira en 1 mlllj-
ón króna á einum ejnasta degi,
enda töldu margir, að við hefðum
mátt verða fullsaddir af bollum
fyrir hálfa milljón! — í einum bæ á
íslandi.
Samt tel ég ekki ástæðu til að
rengja þessar ótrúlegu tölur, ein-
mitt af því, að þeir blaðamenn, sem
upplýsinga öfluðu, fóru sína lejð-
ina hvor, og bar eðlilega mikið á
milli, en ekki ótrúlega.
Vilja nú ekki þessir sömu marg-
fróðu blaðamenn, — eða aðrir, —
reikna út fyrir okkur „eyðslusegg-
jna’, hve miklu framleiðendur hnina
freistandi páskaeggja ætlast til að
við eyðum nú um næstu páska fyrir
páskaeggin þeirra. Skyldi önnur
milljónin ekki hverfa jafn greiðlega
úr pyngjum fátækra heimiljsfeðra
i þennan erlenda óþarfa elns og
fyrir bollurnar um daginn? Senni-
lega fer talsverður hluti Reykjavík-
ur-framleiðslunnar til annarra lands
hluta þá skaðar ekki að taka það
með svo við fáum „myndarlegri’
tölur!
Páskaeggin allar hillur fylla,
óteljandi tennum barna spilla.
Þessu mikla fé þarf ei að eyða,
illan danskan sið má gjarnan deyða.
/