Tíminn - 10.08.1961, Blaðsíða 5

T1M 1IN X\, nmmuinagmn xu. agusi xaox.
5
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
Framkvæmdastjóri: Tómas Arnason. Rit-
stjórar: Þórarinn Þórarinsson (áb.), Andrés
Kristjánsson, Jón Helgason Fulltrúi rit-
stjórnar: Tómas Karlsson Auglýsinga
stjóri: Egill Bjarnason — Skrifstofur
i Edduhúsinu. — Símar: 18300—18305
Auglýsingasími: 19523 Afgreiðslusími:
12323. — Prentsmiðjan Edda h.f.
I einræðisáttina
Með bráðabirgðalögunum um gengisskráninguna' er
stigið stórt spor í áttina til einræðisfullra stjórnarhátta.
Umrædd bráðabirgðalög eru einstæð að því leyti, að
þau taka hið mikilvægasta vald úr höndum Alþingis —
gengisskráningarvaldið — og færa það raunverulega
í hendur ríkisstjórnarinnar, þar sem Seðlabankinn er
ekki lengur annað og meira en verkfæri hennar eftir
bankalagabreytinguna, er gerð var á seinasta þingi. Það
hefur aldrei áður verið gert með bráðabirgðalögum að
taka þannig vald af Alþingi.
Þetta var enn meira ofbeldisverk en ella vegna þess,
að Alþingi hfur þrívegis sýnt á seinasta áratug að það
vildi ekki sleppa þessu valdi.
í stjórnarfrumvarpi, sem var lagt fram á þingi 1950,
var ákvæði um að taka þetta vald af Alþingi. Þingmenn
risu gegn því, og þetta ákvæði var því fellt mður.
Þegar bankalögunum var breytt á þingi 1957, kom
enn til athugunar að taka þetta vald af Alþingi. Enn risu
þingmenn gegn því.
Þegar lögin um Seðlabankann voru til meðferðar á
seinasta þingi, mun stjórnin hafa ymprað eitthvað á
þessu í flokkum sínum. Það fékk þá engan hljómgrunn
þar og enn síður hjá stjórnarandstöðunni.
Þannig hefur það hvað eftir annað sýnt sig — og
það seinast á þingi í vetur — að Alþingi hefur verið and-
vígt þessari breytingu.
Samt ræðst stjórnin í það að gera þessa breytingu
með bráðabirgðalögunum, eftir að hafa haft lokaðan
skyndifund með þingmönnum stjórnarflokkanna.
Með þessu er vissulega verið að gera þingræðið að
hreinni skrípamynd. Alþingi er svipt valdi eftir algerum
baktjaldaleiðum í stað þess, að slíkt bar að ræða fyrir
opnum tjöldum og láta málið fá þinglega meðferð, áður
en til framkvæmda kom.
Hvar endar þingræðið á íslandi, ef þannig verður
iialdið áfram að smáreyta valdið af þinginu með bráða-
birgðalögum, sem ríkisstjórnin neyðir þingmenn sína
til að fallast á á lokuðum skyndifundum?
Hve langt er til þess, að íslenzka þingið verður orðið
eftirmynd þinganna 1 Austur-Evrópu, ef þannig heldur
áfram?
Með seinustu aðgerðum ríkisstjórnarinnar hefur vissu
lega verið stefnt hættulega í einræðisátt á íslandi. Al-
þingi er svipt mikilsverðasta valdi með bráðabirgðalög-
um. Stjórnin neyðir þingmenn sína til að fallast á þetta
á lokuðum skyndifundi í stað þess að afgreiða málið á
þinglegan hátt fyrir opnum tjöldum. Síðan er ríkisút-
varpið tekið og notað til einhliða áróðurs, en neitað um
útvarpsumræður.
Hvar endar þetta, ef almenningsálitið tekur ekki nógu
fljótt og rösklega í taumana. Er þá orðið langt eftir yfir
í ríki Salazar, Ulbrichts og Francos?
Samtök gegn ölæðinu
Það eru ömurlegar fréttir, sem bloðin hafa flutt af
ofdrykkju og ölæði, sem hefur átt sér stað á skemmti-
stöðum víða um land á þessu sumri
Hér er. vissulega orðið um slíkt vandamál að ræða,
að ekki má lengur draga að taka það föstum tökum.
Ríkisstjórnin verður að taka þetta mál skelegglega
upp í samráði við flokka og almannasamtök. Um það á
að geta orðið þjóðareining að reyna að stöðva þennan
ófögnuð, hvað sem öðru líður.
Þegar núverandi ríkisstjórn
beitti sér fyrir hinni svo-
nefndu „viðreisnarlöggjöf" í
ársbyrjun 1960, byagði hún
rökstuðning sinn fyrst og
fremst á þeirri staShæfingu
Greinargerð Framsóknarflokksins
fyrir kröfunni um þingrof og
kosningar
sinni, að skuldir hicSarinnar
erlendis væru orSnar óviSráS-
anlegar, og að lánstraust henn
ar væri á þrotum. Hún k«aS
bað^„óhiákvæmileoa nauðsyn
aS gera þeaar í staS ráSstaf-
anir til aS bir:da enda á
^reiðsluhallann vdS útlönd".
Jafnframt kvaS hún þaS til-
aang „viSreisnarinnar" að
..koma atvinnulífi hió-Sarinnar
á traustan og heilbrioSan
f'rundvöll", auks snarifjár-
rHínun, gera '*przlun lands-
rianna sem friálsasta og
s*uS!a ^S sparnaöi á ríkisút-
•'iöldum.
Ráðstafanir þær, sem viðreísn-
srlöggjöfin hafði i för með sér,
voru í meginatriðum þessar: Verð
á erlendum gjaldeyri var yfirleitt
hækkað um ca. 50% og þó í ýms-
um tilfellum um 80% frá því, sem
það, að með töldu (55% og 30%)
yfirfærslugjaldi, áður var. Nú, eft-l
ir útgáfu bráðabirgðalaganna 1.
ágúst s. 1.-, er sú hækkun komin
upp í ca. 70% og 90%. Almennir
viðskiptavextir voru stórhækfkaðir
og sömuleiðis vextir af föstum
lánum til langs tíma. Lánstími
fastra lána var styttur og afborg-
anir þar með hækkaðar. Dregið
var úr lánveitingum Seðlabankans
út á afurðir landbúnaðar og sjáv-
arútvegs. Viðskiptabönkum, spari-
sjóðum og innlánsdeildum kaup-
félaga, var gert að afhenda Seðla-
bankanum hluta af innlánsfé sínu.
Bannað var að greiða kaupgjald
og laun samkvæmt vísitölu fram-
færslukostnaðar. Nýr almennur
söluskattur var lagður á innfluttar
vörur (8,8%) og vörusölu og þjón-
ustu innanlands (3%). Gagnráð-
stafanir þær, er ríkisstjórnin taldi
sig gera í þessu sambandi og geta
ber, voru í því fólgnar, að lækka
tekjuskatt, sem að vísu kom eink-
um tekjuháum gjaldendum til
góða, auka bótagreiðslur almanna-
trygginga og greiða sveitarsjóðum
20% af hinum nýja söluskatti.
Afstaða Framsóknar-
manna
Framsóknarflokkurinn var, sem
kunnugt er, andvígur því, að sú
gerbreyting yrði framkvæmd í
efnahags- og atvinnulífi þjóðarinn-
ar, sem hér var um að ræða. Hann
leit svo á, að hin svonefnda „við-
reisn“ — svo langt sem þar var
gengið — væri glæfralegt áhættu-
fyrirtæki í stjórnmálum, sem hlyti
— þrátt fyrir „gagnráðstafanirn-
ar“ — að hafa þau áhrif á hag al-,
mennings, sem þjóðin myndi ekki
una við og gæti orðið til þess að
hleypa af stað nýrri og geigvæn-
legri verðbólguöldu áður en langt
liði. Hann taldi jafnframt, að sam
dráttarstefna sú, er í löggjöfinni
fólst, hlyti að hafa lamandi áhrif
á nauðsynlega uppbyggingarstarf-j
semi í landii.u Og reynast atvinnu-
vegunum'fjötur um fót, og að það
i úrelt skoðun, að gengisbreyt-
ing, svo óhóflega mikil, sem hún
þó var, gæti leyst allan vanda út-
flutningsframleiðslunnar. Að ýmis
legt í þessum ráðstöfunum táknaði
afturför í löggjöf og væri til þess
fallið að auka óréttlæti í þjóðfé-
laginu, en hins vegar ekiki líkur
til, að með þeim tækist að ná þeim
æskilegu markmiðum, sem um var
rætt af formælendum þeirra.
Við umræður um þessi mál á
Alþingi voiu af flokksins hálfu
lagðir fram útreikningar, sem
sýndu, að helztu ráðstafanir stjórn
arinnar hækkuðu framkvæmda-
kostnað og verð á vörum, sem
þjóðin kaupir til persónulegra
þarfa, um 1100—1200 millj. króna,
eða ca. fimmtung þjóðarteknanna,
miðað við óbreytta viðskiptaveltu.
Gaf sú tala nokkra hugmynd um
eðli þessara ráðstafana, og hve
gífurlega röskun efnahagslífsins
hér var um að ræða.
Ahrif viðreisnarinnaí
Nú liggur það fyrir, að hægt er
að gera sér nokkra grein fyrir
áhrifum „viðreisnarinnar" á árinu
1960 og á sumum sviðum það sem
af er þessu ári. Gjaldeyrisstaða
bankanna batnaði að vísu um 239
milljónir króna, en á móti varð
skuldaaukning við útlönd um 546
milljónir króna. Auk þess var
! gengið á birgðir útflutningsvara,
1 sem nam rúmlega 200 milljónum
króna á árinu. Greiðsluhalli varð
j 704 milljónir reiknaður á sama
| hátt og ríkisstjórnin reiknaði
| greiðsluhalla fyrri ára í greinar-
gerð „viðreisnarinnar“. Gjaldeyris
staða bankanna segir hér aðeins
hálfa sögu, þar sem hún hefur að-
allega verið bætt með því að leyfa
einkaaðilum stórfellda skuldasöfn-
un erlendis til stutts tíma, sem
þeim kemur nú í koll. Afleiðing
samdráttarstefnunnar fyrir ríkis-
sjóð var sú, að greiðsluafgangur
hans var nær enginn á árinu, þrátt
fyrir hinar miklu skiattahækkanir.
Útgjöld fjárlaga eru áætluð 443
milljónum króna eða nálægt 40%
hærri á árinu 1961 en þau voru
áætluð á árinu 1959, og sparnaður
er enn á loforðastigi. A fyrra árs-
helmingi 1961 mun rekstraraf-
koma ríkissjóðs vera 150 millj. kr.
lakari en hún var á sama tíma í
fyrra. Enn fer því auðvitað fjarri,
að menn séu frjálsir að því að fá
erlendan gjaldeyri keyptan eftir
vild við afgreiðsluborð bankanna.
Það er nú staðfest, að gengisbreyt-
ingin nægði ekki til að leysa vanda
| útflutningsframleislunnar og koma
henni á „traustan“ grundvöll, svo
sem gleggst má sjá á togaraút-
gerðinni. Innlánsfé í viðskipta-1
bönkum og sparisjóðum (í spari-
sjóðs-, ávísana- og hlaupareikning-
um) jókst að vísu á árinu 1960, en
þó minna en á árunum 1958 og
1959. Samkvæmt Hagtíðindum í
apríl s.l. var aukningin árið 1958
15,8% og árið 1959 13,8%, en ár;ð
1960 12%, og þó ekki nema 9%,|
ef frá er dregin vaxtahækkun inn-!
lánsfjár, sem bókfærð var í des-;
ember Það er því ekki hægt að
segja, að „viðreisnin" hafi hafti
I jákvæð áhrif á þann hátt, sem ráð
var fyrir gert í þeim meginatrið-
um, sem hér er um að ræða. Hitt
er svo annað mál, að kauphækkan-
ir kunna að hafa í för með sér
meiri innlánsaukningu á árinu
1961. Um viðskiptajöfnuðinn við
útlönd á árinu 1961 er enn of
snemmt að ræða, m. a. vegna við-
skiptatruflana framan af árinu.
KjhTaskerðingin
En þó að jákvæJ áhrif „viðreisn-
arinnar" hafi brugðizt, eins og nú
hefur verið nefnt, eru hin nýju
neikvæðu áhrif þó miklu alvar-
legra eðlis. Hér skal ekki langt út
í það farið að ræða þá breytingu
á lífskjörum, sem varð á árinu
1960. „Viðreisnin“ hefur á því ári
rýrt kaupmátt tímakaups stórlega
frá því, sem hann var í október
1958 og þá um leið rýrt kaupmátt
annarra tekna. Hvort eða hvernig
meta skuli hækkun tryggingar-
bóta til frádráttar þessari rýrnun,
er álitamál. En þessi kaupmáttar-
rýrnun gefur þó ekki nema að
nokkru leyti hugmynd um erfið-
leika einstaklinganna, t. d. við það
að koma upp íbúðum eða styðja á
annan hátt afkomu heimilanna.
Hitt liggur svo ljóst fyrir og hef-
ur verið sýnt með skýrum tölum,
hve stórkostlegur munur er nú
frá því, sem áður var, á stofnkostn
aði við hvers konar framkvæmdir
og uppbyggingu atvinnulifs og á
verði véla og rekstrarvara, af völd-
um gengisbreytingar, tolla- og sölu
skattshækkunar og versnandi láns-
kjara, svo og nú síðast af völdum
kauphækkana, er hlutu að koma í
kjölfar „viðreisnarinnar". Bóndi,
sem byggði peningshús vorið 1961
og tók lán í Ræktunarsjóði til efn-
iskiaupa eingöngu, þarf nú að
j greiða 130% hærra árgjald af láni
sínu en sá, sem byggði sams kon-
ar hús árið 1959. Svipað er að
segja um þann, sem keypti fiski-
bát frá útlöndum og tók til þess
lán í Fiskveiðasjóði (109%). Þessi
dæmi sýna, hver fjarstæða það
var að leggja þannig samtímis
byrði á byrði ofan á þá, sem eru
að byggja upp landið og atvinnu-
I vegina, enda einsdæmi, að slíkt sé
gert hér, dregið hefði úr fjárfest-
ingu, þótt annað hefði ekki komið
til en gengisbreytingin ein. Um
miðjan maímánuð sl. var búið að
draga inn í Seðlabankann 150
milljónir króna af sparifé innláns-
stofnana, auk samdráttar afurða-
lána Seðlabankans. Almennir við-
skiptavextir voru lækkaðir nokkuð
um sl. áramót, en þó eru þeir enn
óbærilega háir m. a. fyrir þá, sem
lengi þurfa að bíða eftir greiðslu
á afurðum. Til skýringar má nefna,
að lækkun vaxtanna eins og þeir
voru á sl. vori niður í það, sem
þeir voru fyrir „viðreisn", hefði,
að því er virðist, svarað til 6—7%
kauphækkunar hjá hraðfrystihúsi.
Enginn vafi er á því, að hin mikla
verðhækkun efnis- og rekstrarvara
og véla, vaxtahækkunin og láns-
fjártakniörkunin hefur í ýmsum
tilfellum dregið úr framleiðslu og
stuðlað að því, að framleiðsla væri
(Framhald á 7 síðu).