Tíminn - 23.03.1962, Blaðsíða 14

Fyrri hlutí: Undanhald, eftír
Arthur Bryant Heimildir eru
ALANBROOKE
Allt í einu var kyrrðin rofin
með nístandi ópi, sern barst ein-
hvers staðar neðan úr skipinu.
Hljóðin færðust nær, og loks kom
sá, sem gaf þau frá sér upp á
þilfarið. Það var einn af kyndur-
unum, ungur piltur, sem hafði
tekið það svo nærri sér ag sjá
mennina af Lancastria farast í
logandi olíunni, að hann tapaði
sór alveg. Hann hljóp aftur og
fram um þilfarið hrópandi: „Sjá-
ið þið ekki, að þeir eru allir að
drukkna? Hvers vegna gerið þið
ekki neitt? Guð minn góður, við
verðum að gera eit.thvað fyrir
þá.“
Við tókum liann og héldum hon-
um föstum, meðan aðrir Sóttu ein
hver róandi lyf, sem hann var
látinn taka saman við mjólk.
Hann róaðist smátt og smátt og
svaf í nokkrar klukkustundir, en
svo endurtók sami leikurinn sig
aftur.
Skipstjórinn sagði mér að
hann hefði staðið sig frábærlega
vel daginn áður og sjálfur bjarg
að mörgum mönnum. Svo hafði
hann gegnt starfi sínu við kynd
inguna nokkurn tíma á eftir, en
því næst farið að sofa. I-Iann hlýt
ur að hafa verið mjög viðkvæm-
ur að eðlisifari og því ekki þolað
að horfa á dauðastrið skipbrots-
mannanna. Sjálfur furða ég mig
alls ekkert á því, vegna þess að
samkvæmt öllum heimildum, var
það ólýsanlegur harmleikur, þeg-
ar Lancastria fórst og með því
þrjú þúsund menn. Togarinn
hafði vissulega unnið frábært af
rek að bjarga 900 mönnum, ná-
lega eins mörgum og hann gat
borið. Við sigldum á hægri ferð
— ekki nema sex hnúta á klukku
stund — og fylgdum skipalest,
sem í voru sex flutningaskip ...
Þann dag skrifaði ég í dagbók
mína:
„Það eru ólýsanleg umskipt.i,
að vera allt í einu staddur um
borð í skipi úti á sléttu, 'sólblik-
andi hafi, með enga flóttamenn
umhverfis sig, engar herdeiidir,
engin vandamál að glima við og
engar ákvarðanir að taka. Dásam-
leg, langþráð hvíld.“
Brooke lauk lýsingunni á ferða
lagi þessa síðasta dags — er byrj
aði í togaranum, þann 19. júní
— í miðnæturlestinni frá Plym-
óuth til London nóttina milli 19.
og 20. júní.
„í gærkvöldi varð sjórinn mjög
úfinn, einmitt þegar við vorum
að borða kvöldverðinn. Samt hélt
ég áfram að borða og mér tókst
að halda matnum niðri, sem er
meira en sagt verður um alla.
Frá Ushant fórum við í stóran
sveig til vesturs, til þess að
sneiða h.iá tundurduflabelti. Við
vorum illa staddir, ef skipið ræk
ist á tundurdufl, eða yrði fyrir
sprengju eða t.unduu keyti, þar
sem öll okkar björgunartæki fóru
vig björgun skipbrotsmannanna
af Lancastria. Við höfðúm enga
Hfbáta, fleka, bjarg'belti, fiotdufl
eða þ. h.
Það hefur vqrið mjög skemmti-
legt að férðast með þessum tog-
ara. Áhöfn hans er í alla staði ó-
aðfinnanleg. Hver maður kátur
og léttlyndur og allir hafa reynt
að gera okkur ferðina eins þægi-
lega og hugsazt getur. Þeir eru
frá Lewers, Lincoln og London, en
virðast alli.r eiga mjög vel sam-1
an. Kyndarinn, sem tapaði sér í
gær, er enn mjög illa á sig kom-
inn og þjáist af taugaáfalli og er
alltaf að hrópa eitthvað um log-
andi eldhaf og mannbjörg.
Kl. 6 e.h. komum við loks í
námunda við Plymouth og bátur
aðmírálsins (Dunbar Marsmith)
kom út á móti mér... Var flutt
ur um borg í hann, ásamt þeim
Eastwood og Ronnie ... Stigum
loks fæti á brezka jörð aftur og
þökkuðum guði fyrir að vera aft
ur komnir heim ... Fóruim heim
til aðmírálsins og fengum þar te,
'heitt bað og miðdegisverð........
Hringdi til Dills og sagði honum
að ég væri kominn heim og ákvað
að hitta hann klukkan 9 morgun-
inn eftir. Fórum loks með mið-
næturlestinni til London.'*
Jafnskjótt og Brooike kom til
London, þann 20. júní, hélt hann
rakleitt til hermálaráðuneytisins.
Þar var tekið á móti honum með
spurningum um það, hvers vegna
hann hefði ekki bjargag fleiri
flutningatækjum og öðrum útbún
aði. Það var aðeins ein vika síð-
an hann hafði lagt af stað frá
Cherbourg til deildarstöðva Wey-
gands. Á þessum sjö erfiðu og ógn
þrungnu dögum hafði hann bjarg
að þremur herdpildum, sem ekki
hefði tekizt, ef hann hefði fylgt
hinum upphaflegu fyrirmælum
stjórnarinnar. Framsýni hans, ein-
beitni og andlegur styrkur höfðu
gert brot.tflutning næstum 150.000
brezkra hermanna og 47000 her-
manna annarra þjóða mögulegan.
Þessi fjöldi hafði verið fluttur á
skipsfjöl í Oherbourg og St. Malo
— þeim hafnarborgum sem mest
mæddi á — og komizt heim, án
þess að þag kostaði mannslíf eða
skip. En svo miki.ð hafði þetta
reynt á de Fonblanque hershöfð-
ingja, að hann lézt örmagna á
sál Qg líkama, nokkrum dögum
eftir komu sína til Englands —
„Að mínum dómi“, skrifaði Bro-
oke — „stendur landið í mikilli
þakkarskuld við hann.“
3. KAFLI.
Eftir komu sína frá Frakk-
landi dvaldist Brooke eina viku á
heimili sínu í Hampshire og var
þá einn daginn boðinn til Down-
inj* Street. tjl að snæða hádegis-
verg 'með forsætisráðhe’;ranum:
„Þetta var fyrsta máltíðin af
mörgum, sem við áttum eftir að
snæða saman,“ segir Brooke í end
urrninningum sínum. — „Við borð
uðum saman við tveggja manna
borð og hann þaulspurði mig um
síðustu ferð mína til Frakklands,
hvernig Frakkar hefðu komið mér
fyrir sjónir og um ýmis atriði í
hinum endanlega brottflutningi
mínum.“ Svo þann 26. júní tók
hann aftur við hershöfðingjastöð-
unni, er hann hafði yfirgefið við
brottför sína haustig 1939. Á þeim
tíma hafði það vi.rzt ein g'læsileg
asta herforingjastaðan í bi>zka
hernum. En miðSumars 1940 yoru
viðhorfin breytt. Frá North Cape
til Pyreneafjalla og að hálfu um-
hverfis Bretlandseyjar, lá nær ó-
slitin strandlengja, sem óvinirn-
ir höfðu á valdi sínu, þar sem tvö
þúsund sprengjuflugvélar, þús-
und steypifhigvélar og fimmtán
hundruð orrustuflugvélar höfðu
bækistöðvar sinar. Til að mæta
þessum liðsstyrk voru einungis
þrettán eða fjórtán herdeildir,
sem fluttar höfðu verið frá Norð
ur- og Vestur-Frakklandi og voru
allar mjög illa vopnum búnar, þar
eð herinn hafði misst næstum
1200 fallbyssur, 1350 loftvarnar-
byssur, 11000 vélbys'sur, 6400
riffla, 75000 flutningatæki og nær
alla skriðdreka stna, auk mikils
maigns skotfæra. Við St. Marga-
rets-flóann, þar sem árásarhættan
var hvað mest, voru aðeins þrjár
skriðdreka og loftvarnarbyssur á
fimm mílna langri strandlengju.
Það var ekki aðeins innrásar-
hættan sem ógnaði Bretlandi. All
ar samgöngur á sjó voru stórlega
hindraðar. Hið fjölbyggða, iðn-
vædda eyland, sem svo mjög
þurfti að bytggja alla sína af-
10
og kvað við raust. sem yfirgnæfði
stormgnýinn. Á vaði þessu hvíldi
blessun Guðmundar biskups góða,
sem á að hafa vígt það. Eftir það
grandaði það engu l£fi, en var
áður hinn mesti vágestur. Brúnn
lagði ótrauður í ána. Þag fór hroll
ur um þann stálgráa er hann
steyptist niður í rennuna en von
bráðar rykkti hann sér upp úr
henni aftur. Hættan mikla lá að
baki.
Stúdentinn sagði síðar svo frá
að ef hettan hefði ekki verið harð
frosin, hefði hann rifig hana af
sér, að þessu sinni til vegs og
dýrðar þeim mætti, sem helgaði
hinn háskalega stað, gaf öryggi
og tiltrú þar sem áður rikti ótti
og geigur. Nú var skammt í
Hvamm og haldig viðstöðulaust á
fram.
Þótti flestum hinn ungi mennta
maður gera vel, að bjargast af
fjallinu í veðurofsa, blindhríð og
myrkri í háskammdeginu.
En sjálfur hafði stúdentinn
ekki orð á neinu, sem fyrir hann
bar í hríðinni, fyrr en mörgum
árum síðar og þá góðglaður.
VI.
Það var ekki óalgengt um ís
lenzkt veðurfar, að skjótt skipti
um veður. Morguninn eftii var
komið bezta veður og fátt, sem
minnti á undanfarinn óveðursdag.
Ár og lækir létu enn mikið yfir
sér, þótt hríðin hefði sefag þá til
stócra muna. Sums staðar lágu
snjóbrýr yfir þá og alls staðar
voru storkurendur með fram bökk
unum.
En veðrið hafði skipt um svip.
Himinninn var heiður og lofaði
sólskini, Ska'mmdegissól, sem
straukst við brúnimar um leið og
ihún fór hjá, brosti angurblít.t eins
og móðir sem varnag er þess að
vinna fyrir börnum sínum, en fær
að sjá þau í svip. Slíkt tillit getur
ebki gleymzt. Og börnin gleðjast
við tillitið. Skammdegið var tekið
að tapa. Nú var runninn upp 23.
desember. Messa hins heilaga Þor
láks.
Stúdentinn var snemma á fótum
Hann vitjaði hesta sinna, strauk
þá alla og bar vel á stallinn. Jós
vatni í drykkjarstokkana. Hann
þuklaði á vöðvabyggingu þeirra
hátt og láigt og strauk um fótleggi
þeirra og fætur. Að endingu klapp
aði hann hverjum og einum. Er
hann kom heim gekk hann að
hvílu nafna síns, sem var þá far
inn að klæðast og bag hann að
finna sig.
„Viltu fara fyrir mig í Ás?“
spurði hann er nafni hans mætti.
„Eg þarf að koma bréfi og mér
ríður á því, að þag berist fljótt
og vel. Það má ekki glatast. Þú
ferð á þeim stálgráa. Eg treysti
honum enda þótt hann sé að koma
úr ferð. Ár og lækir eru miklir
og skaraðir, þykist ég vita.“
Guðmundur lofaði ferðinni. „Ef
sýslumaður er ekki heima skilar
þú þessu bréfi. En ef hann er
heima færðu honum sjálfum þetta
bréf og biður hann uim kvittun.
Bréf þetta er mikils virði fyrir
okkur báða.“
Var það mikið skjal innsiglað.
„Afhendir þú sýslumanni innsigl
aða skjalið, kemur þú aftur með
minna bréfi.ð og lætur ekkert á
því bera á sýslumannssetrinu. Eg
tek við því aftur.“
Guðmundur bjó sig í skyndi.
Ferðin í Ás var erfig á þessum
tíma árs, vegur enginn nema slóð
ir og troðningar og oft. farið með
sjónum . Allar ár voru miklar og
bólgnar upp eftir hríðina. Fyrir
hríðina rigndi mikið svo allt var
í bleytu og vitlausum vexti er hrfð
in skall á. Mesta áin á leiðinni
var ófær nema á fjöru. En allt
um það var Guðmundur kominn
í Ás laust eftir hádegi.
Sýslumaður var heima. Guð-
mundur gekk fyrir hans og af-
henti honum skjalið mikla á skrif
stofu hans. Sýslumaður horfði um
stund á bréfig og athugaði innsigl
ið. Hann var sjáanlega óstyrkur
og kvíðablandinn Loks braut hann
upp bréfið með skjálfandi hendi.
Fiétti hinum ýlmsu blöðuon og
létti við. Langt bréf frá stiftyfir-
valdinu las hann meg sjáanlegri
velþóknun. Hið háa yfirvald þakk
aði sýslumanni hve fljótt hann
hefði gert skil. Hinn fallegi og
skýri frágangur á hverjum reikn
ing hefði sannað, að hann tæki
réttilega á málunum. Fyrir það
kvaðst hann fús til að umbuna.
Þag hefði því samizt að lokaskil
yrðu 350 ríkisdalir gegn greiðslu
út í hönd, hefði sendimaður hans,
Guðmundur Guðmundsson stúdent
greitt téða upphæð. Væri því
sýslan hans skuldlaus við kassa
stiftyfirvaldsins þessi áramót,
fyrst allra sýslna umdæmisins.
Loks kvaddi hann sýslumann með
nýársóskum.
Þannig enduðu. þessi reiknings-
skil, sem höfðu farið svo í taugar
sýslumanns í seinni tíð. Sýslu-
maður fletti á ný hinum ýmsu
skjölum og sá með velþóknun
að öllu var borgið. Hann dró út
skrifborðsskúffu, tók upp gildan
s'jóð og taldi fram 350 ríkisdali.
Enn var drjúgur skildingur eftir.
Tveir reikningar voru þó enn ó-
greiddir, kaup stúdentsins og
ferðakostnaður Sýslumaður tók úr
sjóðnum mikla og greiddi þá. Og
BJARNI UR FIRÐI:
údentinn
vammi
var talsvert eftir. Fyrir nokkru
hafði hann haldig að hann yrði
krafinn um miklu meira fé, en
handbæran sjóð. Nú voru allar
skuldir greiddar og drjúgur s-kerf
ur eftir. Þannig tókst að greiða
úr flækjunni Allt klappað og klárt
og þakkarorð yfirvaldsins. Aldrei
hafði honum borizt slikt áður og
átti hann þó langan starfsferil að
baki.
„Jæja, piltur minn,“ sagði hann
og snéri sér að Guðmundi. „Þér
komið góðu heilli. Færið húsbónda
yðar kveðju mína, þessa fúlgu
og þá orðsendingu að ég bjóði
honum hingað ti.1 nýársfagnaðar
og þakki góð erindislok.“
Guðmundur tók við peningunum
stærri fjárhæð en hann hafði áður
haft handa á milli, gekk eins vel
frá sjóðnum og hann gat, þakkaði
sýslumanni og kvaddi.
Er hann hitti ráðsmanninn og
bag um hestinn, spurði ráðsmaður
hann, hvort hann hefði þegið góð
gjörðir. Og vildi ekki annað heyra
en hann gengi i bæinn.
Guðmundur leit til sjávar og
spurði=t fyrir um fjöruna og er
hann varð þess vís að sjór var
hálffallinn héldu honum engin
bönd. Dalsá væri lítt fær í flóði,
fyrir flóð yrði hann að ná til ár
innar. Því mætti engan tíma missa
Ráðsmaðurinn gerði þá allt í senn,
kallaði á vikapilt að ná í hest
Guðmundar og bað hann að bíða
sín skamma stund. Hann snaraðlst
í bæinn og kom að vörmu spori
með litla skjóðu, rétti gesti sínum
og bað hann að opna hana er hann
væri kominn af hættusvæðmu.
Guðmundur fann það á kkjóð-,
unni að hún geymdi eitthvað inat
arkyns. Hann þakkaði gestrisnina,
kvaddi og hraðaði förinni sem
mest hann mátti.
Það kom í ljós vi.g ána að ekki
mátti hann seinni vera. Vatnið
var hátt á síður. Og var þí %á
stálgrái með hæstu hestum. í'n
allt fór vel.
Er Guðmundur hafði riðið ár-
hrollinn úr hestinum fór hann
af baiki og skyggndist í skjóðuna
góðu. Kom þar upp vænn hangi
kjötsbiti, glóðvolgur, en varla fuJl
soðinn, laufabrauð, rúgbrauðsneið
með áleggi og lítill vínfleygur.
Sagði Guðmundur oft síðar, að
ekkert hefði sig undrað eins og
það hve fljótur ráðsmaðurinn var
að taka þetta til, því ag hann beið
hans aðeins örstutta stund
Það var alrnæli um ráðsmanninn
H4
T 1 M I N N, föstudagur 23. marz 1962.