Tíminn - 24.03.1962, Blaðsíða 14

Tíminn - 24.03.1962, Blaðsíða 14
Arthur Bryant komu á siglitigum, gat nú aðeins fuilnægt þeim þörfum sínum, meg því að eiga á hættu árásir kafbáta, herskipa og flugvéla, sem vegna sigurvinninga Hitlers höfðu bækistöðvar sínar í hverri höfn og á hverjum flugvelli á nær allri vesturströnd Evrópu. Og aðalsjóleiðin,. sem tengdi það við hjálendur þess og sambandsríki — Egyptaland, Persíu, írak, Ind- land, Malayalö'ndin og Ástralíu — lá á næstum fjögur þúsund mílna svæði fram hjá ströndum óvin- anna — í Biscayflóanum, Miðjarð- arhafinu og Rauðahafinu. Það herlið, sem Brooke hafði yfir að ráða, var ein herdeild úr fastahernum — sú fjórða — og tvær berdeildir úr landvarnalið- inu. Strandlengjan, sem hann áttj að verja, náði frá Vestur-Sussex til Wales. „Strax við komu mína hingað“, skrifaði hann fyrsta daginn sinn í Wilton, „vaknaði hjá mér sú spurning, hvað hefði verið að ger ast í þessU landi frá því er stríðið byrjaði. Síðan eru nú liðnir tíu mánuðir og enn er skorturinn á æfðum mönnum og útbúnaði til- finnanlegur... Það er fjöldinn allur af einkennisbúnum mönn- um, en þeir eru flestir óæfðir, þótt ég geti ekki skilið, hvernig á því stendur, eftir tíu mánaða styrjöld ...“ Næstu þrjár vi'kurnar vann Bro- oke að því öllum árum að treysta strandvarnirnar: — „Dagarnir fóru í það“, skrifaði hann, „að aka meðfram strandlínunni, heim sækja varnarvirki og herbúðir, víkja óhæfum liðsforingjum úr stöðum og velja aðra hæfari í þeirra stað og athuga hvert ein- asta strandvirki á allri suður- ströndinni frá Plymouth til Vest- ur-Wittering.“ Það var nefnilega yfir Sundið til Suður-Englands, en ekki yfir Norðursjóinn, sem Brooke bjóst við að árásin yrði gerð. Hvar- vetna var sami skorturinn á fram kvæmdum og viðbúnaði. Alltof víða varð hann var við seinlæti og hæfnisskort hinna gömlu hers- höfðingja: — „Hvers vegna leit- um við til allra gömlu mann- anna“? skrifar hann, „þegar við þörfnumst fyrst og fremst nýrra sjá'lfboðaliðssveita? Gamlir menn valda töfum og ringulreið. Eg er að velta því fyrir mér, bætir hann við, „hvort ég sé ekki orð- inn nógu gamall sjálfur, til að láta af störfum og víkja fyrir yngri mönnum.“ En það var einn Englendingur, sem hvorki sýndi hik né úrræða- leysi, þótt aldurinn færðist yfir hann. Winston Churchill var nú á sextugasta og sjötta aldursári. Enda þótt hann hefði oft bent á það, að Englandi væri lífsnauðsyu leg sem nánust samvinna við franska herinn, til að verjast hugsanlegri árás óvinanna yfir Norðursjóinn, þá hélt hann samt áfram að eggja ianda sína lög- eggjan, eftir að franski herinn hafði verið yfirbugaður. Röddin, sem talaði fyrir England á þeirri hættustud, var hvorki auðmjúk né iðrandi. Hún var reiðileg ögr- andi og ákveðin. Eftir fall Frakklands og missi nær alls hernaðarlegs útbúnaðar Bretlands, var aðeins eitt land, sem gat látið í té hjálp við að brúa bilið milli þess, er það þarfn aðist og hins, er verksmiðjur þess framleiddu. Eitt, og ekki það sið asta, sem Churchill gerði árið 1940, var að sannfæra forseta Bandaríkjanna um það, að vopn- um, sem send væru til Englands, væri ekki á glæ kastað. Þrátt fyr ir þá skoðun margra aðstoðar- manna sinna, að með því að selja Bretlandi vopn úr hinu takmark- aða vopnabúri Bandaríkjanna, væri öryggi hins vestræna heims- hluta stefnt í hættu, fékk Frank- lin Roosvelt því framgengt, að til Bretlands væru send hálf milljón riffla, 80.000 vélbyssur, 900 75- mm. fallbyssur og nokkurra vikna birgðir af skotfærum. Þessí send ing barst til Englands í júlí. En Churchill útvegaði ekki ein- ungis vopn. Hann kom upp nýju borgaralegu varnarliði og vopn- aði það með haglabyssum, spjót- um og kylfum. Hann skoraði á landsmenn að gexast sjálfboðalið ar, og verja borgir, sveitaþorp sín og götur. Þeirri hálfu milljón manna, er svöruðu þegar í stað kalli hans, gaf hann heitið Land- varnarlið (Home Guard). Hann hét á samlanda sína í verksmiðj um og vinnustöðvum að vinna nú betur og méira en nokkru sinni fyrr, til þess að bæta úr hergagna skortinum, en lofaði þeim í stað- inn „blóði, crfiði, tárum og svita.“ Áskorun hans fékk það svar er hún verðskuldaði: „Þeir vildu heldur farast í sameiginlegri tor- tímingu", bað hann utanríkisráð- herrann að segja hlutleysingja nokkrum, er bauðst til að gerast sáttasemjari, „en hika eða bregð- ast skyldu sinni." Skylda þeirra var, að hans dómi, sú, að bjarga, ekki aðeins sjálfum sér, hcldur mannkyninu. Hann bauð þeim að hefja sókn- ina og varpa steini að Goliat. eins og Davíð forðum. Hann hikaði ekki við að tefla á tæpt vað, þeg- ar hin nýja stjórn FrakklandS neitaði að flytja flota sinn út fyrir umráðasvæði Þjóðverja, vildi Churchill ekki cigá það á hættu að hann yrði sameinaður flota möndulríkjanna og gaf því skipun um að ráðast á hann og afvopna í hans heimahöfnum. Þann 3. júlí sökkti brezk flota deild þremur frönskum orrustu- skipum rétt fyrir framan fall- byssukjafta Mers-el-Kebir í Al- giers. Fimm dögum síðar varð enn eitt orrustuskip fyrir árás og skemmdum í Dakar. Við slíkar mótaðgerðir hikaði þýzki sigurvegarinn. Hann hafði vænzt þess, að Bretar myndu fall ast á ósigur bandamanna sinna, fella stjórnina og ganga í lið með honum sem yngri ariskur hluttak- andi, við að stjórna heiminum. Hann kærði sig ekki um óvin- áttu þeirra, fyrr'en hann væri bú- inn að fást við Slavana og Banda- ríkjamenn, ef þess gerðist þörf. Hann þarfnaðist þeirra til að halda Austurlöndum niðri, þang að til hann væri tilbúinn að leggja þau undir sig. „Hann vildi komast að sam- komulagi við Stóra-Bretland“, sagði Ciano hinn ííalski. „Hann veit að styrjöld við Englendinga yrði hörð og blóðug.“ Og enda þótt hann hefði f^'rirskipað Luft- vaffe að gefa þeim forsmekk að því er biði þeirra, ef þeir reynd- ust þrjózkufullir og hefði sent ; næstum hundrað þýzkar flugvél- ar inn yfir England nóttina eftir fall Frakklands, þá beið hann þess enn, að þeir breyttu ákvörð- un sinni. í byrjun júlí urðu brezk skip fyrir endurteknum sprengjuárás- um á Sundinu og í höfnum á Suð ur-Englandi. f dagbók sinni getur Brooke um árás steypiflugvéla á Portland og Weymouth og loft- árásir á Bristol, Plymouth, Fal- mouth og Purbeack. Dagblöðin birtu stöðugt mynd- ir: af skriðdrekum og vopnuðum brynvögnum, fullum af drembi- legum ofstækisfullum ungum 11 í Ási að hann væri hverjum manni íljótari að átta sig á hlutunum. Og var snarræði hans og greiðvikni viðbrugðið. Átti það sinn góða þátt í því að halda saman Ásbúinu. Og hjúin sögðust mörg fara þaðan, ef hans nyti ekki við. Stúdentinn þakkaði Guðmundi fyrir ferðina. Og ekki fór hann í nýársboð sýslumannsins. Sat hann nú heima um hríð. VII. Seint í janúar kom sendisveinn í Hvamm með bréf frá sýslumanni. Daginn eftir bjóst Guðmundur stúdent að heiman. Reið hann Brún, en lét sendisvein sýslu- manns ríða ljósbleika hestinum. Var hann nú um tima í Ási, skrif aði bréf embættisins og fæ^ði reikninga. Auk þess tók hann nú að kenna fóstursyni sýslumanns- ins undir skóla. Var það fimmtán ára piltur sem sumir töldu son sýslumannsins. Eins og áður getur áttu sýslumanns'hjónin engin börn. Eitt hafði þeim fæðzt, en það kom andvana. Þegar sýslumaður embættaði í umdærni sínu gisti hann á ýmsum bæjum. Og oft hinum sömu ár eftir ár. Á einum slíkum bæ bjuggu öldruð hjón með börnum sínum, sém öll voru úr æsku. Hafði hús bóndinn um langt árabil stundað sjó með lapdbúnaðinum. Það gerðjU synir hans einnig þegar þeir tóku við. Liðu svo mörg ár að ekkert hinna sjö systkina flutti burtu eða giftist. Loks var yngsta dóttirin þunguð. Og spunnust um það sögur í nágrenninu og ekki allar sem vingjarnlegastar. En j sjálf losnaði móðirin við ag feðra barnið. Hún lézt um leið og dreng urinn fæddist. En sveinninn lifði og þegar hann var sjö vetra og elztu bræðurnir tveir teknir við jörð og búi. Annaf nýkvæntur en hinn bjó með systur sinni sem ráðskonu, bauð sýslumaður gömlu hjónunum að taka drenginn í fóst ur og hét að arfleiða hann ef sveinninn kæmist til þess þroska, sem hann vænti. Frá þeim degi ólst drengurinn upp á sýslumanns setrinu. Var hann efnispiltur. Og nú var stúdentinn beðinn að búa hann undir skóla. Vorið sem drengurinn fermdist hafði sýs'lu- maður arfleitt hann til jafns við fósturdóttur sína Guðrúnu og gef ið honum nafn sitt sem föðurnafn, án þess þó að viðurkenna hann sinn son. Héldu það sumir að hann þyrði þag ekki fyrir frúnni. Áður hafði drengurinn verið kenndur vig móður sína og borið þann veg með sér huldu þá er fylgdi faðerni hans frá fyrsta degi. Báðum þótti sýslumannshjón unum vænt um drenginn. Og gerðu sér hinar beztu vonir um hann. Sama var og um fósturdótt urina, Guðrúnu. En hún var eftir^ látari fósturforeldsum sínum en drengurinn. Hann fór sínu fram Sýslumaður mat kjark hans og taldi hann mannsefni, sem hann og var. En það mæltu hjúin í Ási; að ef ráðsmannsins nyti ekki við, yrði drengurinn erfiður heimil- inu. En ráðsmaðurinn lét hann sem aðra hlýða sér og það sem meira var, vann hug hans svo hann hlýddi með fúsum vilja. Um leið og stúdentinn gerðist kennari drengsins komst hann í kynni við heimasætuna. En því naf^ii var fósturdóttir sýslumanns hjónanna almennt nefnd. Fór t BJARNI ÚR FIRÐé Stúdentinn í Hvammi hann nú að gefa henni nánari gætur og sá fljótt að þessi fallega hlédræga kornunga mær bjó yfir miklum kvenlegum yndisþokka, var líkleg til alls hins bezta, ef hún aðeins fengi að veifa vængj unum í fullu frelsi. Frúin vildi henni vel, en beitti hana alltof miklum strangleika. Unga mærin átti að vera óblettuð fyrir mynd og helgidómur í senn, sem allir litu upp til með varúð. Var flest í þeirri ströngu uppeldisað- ferð byggt á litlum skilningi og enn iminni þekkingu á sálarlífi viðkvæms ungmennis. Unga stúlkan bjó yfir glaðværð þnáði féllagsiiif, sem henni var meinað með öllu, var því um skeið meyr í skapi. Óviss og hik- andi, að hverju sem hún gekk. ICátína var henni í blóð borin. En hún fékk ákúrur í hvert sinn er ■ hún gerði að gamni sínu, að hætti glaðværra ungmenna. Hún var tág grönn, hafði mjúkar og fagran liimaburð, var fluglétt í hverju spori. Þegar hún mátti hreyfa sig að eigin vild, var því líkt sem hún stigi dans. En frúin krafðist þess að hún gengi um hæg og sett. En það gervi fór henni ekki sem skyldi. Það sá frúin og fann stöðugt að, en lét sér ekki skilj- ast, að það sem hún krafðist af fósturdóttur sinni, var auðfengið, aðeins í öðru formi, sem hæfði eðli hinnar ungu meyjar. Stúdentinn gat ekki stillt sig um að bera blak af hinni ungu mey, er honum fannst frúin harð leikin um of. En þótt hann tæki! á rökum og þeirri málsnilli, semj hann átti til, tókst honum ekki, að sannfæra frúna og fékk yfirj sig fyrirlitningu hennar og hat- ur. Hann hafði heldur ekki tam- ið sér það að slá úr þótt meiri menn ættu i hlut. Og útkoman varð sú, að frúin fjarlægðist hann að sama skapi sem þau deildu oft ar og meira um viðhorf lffsins. Og svo fór að hún taldi hann sið- lausan dóna. Minna mátti ekki gagn gera. Ekki var heldur gott samkomulag með stúdentinum og sýslumanni. Sýslumaður komst smám saman á þá skoðun að stúd entinn hefði leikið á sig, þegar hann gerði upp reikningana. Allt hefði í raun og veru verið í lagi. En stúdentinn hefði hrætt sig til að halda annað og líklega féflett sig í ofanálag. Ekki lét hann þetta uppi við stúdentinn En það gaf hann oft í skyn við gesti. En frúin sem hlustaði á dylgjur sýslumanns, gleypti við þeim, og við það magnaðist óvild hennar á stúdentinum. Hefði hún helzt vilj að vísa honum af heimilinu. En sýslumaður taldi hann ómissandi. „Ilann er að kenna börnum okkar, heillin," sagði sýslumað- ur. „Þegar því er lokið, má hann sigla sinn sjó. Við sýslumenn verðum jafnan að taka hlutina réttum tökum. Nú vinnur stúd- entinn nauðsynjastarf fyrir heim- ili okkar. Þess vegna líð ég liannJ Þess vegna held ég hann, þó að ég hafi reynt hann að því að vera viðsjálsgrip. Starfsorkuna á mað- ur að hagnýta, þegar þörf er fyr- ir hana. Maður veit agnúann og varar sig á 'honum. En lætur hann ekki koma í veg fyrir það, að þörf inni sé fullnægt/ Treystu mér heillin. Og svo ræðum við þetta ekki meira.“ Féll svo talið niður. Frúin var ekki ánægð. En hún sá sér ekki fært að tala um fyrir manni sín- um. Hún bar í senn þungan hug til stúdentsins og óttaðist hann. Henni fannst það liggja í loft- inu, að meira illt hlytist af þar- veru stúdentsins en sá hagnaður, sem kennslan veitti. Enda var nú skammt að bíða nýrra átaka á sýslumanrissetrinu. Nú kom að því ag stúdentinn fór fyrir alvöru aö hyggja á kvon- bænir. Hann leitaði fyrst til heimasætunnar. Þar var málið auðsótt. Hún játaðist honum, þó með þeim fyrirvara, að hann fengi samþykki fósturforeldranna. En er stúdentinn bar upp bón- orðið við sýslumann, svaraði hann hiklaust: T I M I N N," laugardagur 34. marz 1963.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.