Tíminn - 30.03.1962, Page 14

/
Fyrri hlutis Undanhald, eftir
Arthur Bryant Heimildir eru
STRIDSDAGBÆKUR
ALANBROOKE
Þann 11. september ílutti
tíhurehill útvarpsávarp til brezku
þjóðarinnar:
„Enginn skyldi loka augunum
fyririþeirri staðreynd," sagði hann
m. a. „að verið er að undirbúa
innrás á þess'ar eyjar, með allri
hinni venjulegu þýzku nákvæmni
og aðferð, og að hún kann að
verða gerð nú — á England, á
Skotland, eða á írland, eða öll
þrjú löndin ... Næsta vika hlýtur
óhjákvæmilega að verða örlaga
ríkur tími í sögu okkar, eigi síður
en dagarnir, þegar spánski flotinn
var að nálgast Sundið, eða þegar
Nelson stóð á jnilli okkar og
herliðs Napoleons við Boulogne."
En óvinurinn lét enn ekki til
skarar skríða. Þýzki utanríkismála
ráðherrann fullvissaði fylgismenn
sína í Berlín um það, að nú myndu
þeir greiða rothögjpð einhvern
næsta dag. Mussolini sagði Ciano,
að það Væru örugg vi'ssa og fyrir
skipaði hershöfðingja sínum í
Libyu að ráðast inn í Cario jafn-
skjótt og fyrsta innrásarsveitin
stigi í land á Englandi, meðan
Hitler tilkynnti heiminum:
„Ef fólk í Englandi spyr“:
„Hvers vegna kemur hann ekki?“
Þá get ég leyst úr þeirri spurn-
ingu þess: Hann er að koma!“
En enda þótt yfirmaður innrásar
aðilanna, von Rundstedt, byggist
við að ná Gravesend- Reigate-
Petersfield- Portsmouth línunni
strax á fyrstu viku landtökunnar
þá var samt yfirmaður flotans,
Reader aðmíráli, þeirrar trúar að
undirbúningsskilyrðunum hefði
ekki verið fullnægt.
„Það sáust engin merki,“ til
kynnti hann þann 10. september
— „um ósigur flughers óvinanna
yfir Suður-Englandi.“ Daginn eftir
frestaði Hitler öllum frekari inn
rásaraðgerðum til 24. september,
en hafði þá áður frestað þeim frá
15. til 21. s.m.
Þann 14. september ráðgaðist
Hitler við flotaforingja sinn og
þrátt fyrir hvatningu neitaði hann
algerlega að fresta jnnrásinni,
þangað til Luftwaffe hefði gert
enn eina tilraun til að ráða niður
lögum R.A.F. (brezka flughersins)
Dagi.nn eftir lét Goering gera
mestu loftárásina á London; sem
til þessa hafði verið gerð. Meira
en þúsund flugvélar voru sendar
til árásar á höfuðborgina, bæði
orrustuflugvélar og sprengjuflug
vélar. Reynt var að taka mann-
lega á móti og úrslitin urðu þau,
að Þjóðverjar misstu fimmtíu og
sex flugvélar, þar af þrjátíu og
fjórar sprengjuflugvélar en Bretar
aðeins tuttugu og fjórar.
„Enn engin innrás,“ skrifaði
Brooke í dagbók sína þann 16.
september. „En fréttir hafa bor
izt um það, að í nótt eigi hún að
byrja. Borðaði miðdegisverð með
Bertie í Orleans og gekk heim í
miðri loftárás, meðan bjarma sló
á himinhvolfið frá brennandi hús
um í nágrenni Charing Cross.“
17. september: Enn engin inn
rás og í dag er rok, sem ætti að
torvelda adar siglingar yfir Sund
ið. Nær stanzlausar loftárásir í
alla nótt og sprengjum varpað
á Burlington Arcade, Bond Street,
Berkeley Square, Park Lane
o.s.frv.
Kannaði 42, herdeild og stór-
fylki í Maidenhead Newbury og
Oxford. Kom aftur til skrifstof
unnar kl. 6,15 e.m. og var þar í
hálfa aðra klukkustund. Borðaði
miðdegisverð í klúbbnum. Sömu
loftárásirnar, sömu drunurnar i
þýzku flugvélunum, sömu spreng
ingarnar og sama geltið í loftvarn
arbyssunum. Það er erfitt að trúa
því, að þetta sé London ...
18. september: Enn einn dagur
án innrásar. Storminn hefur lægt
og veðrið er því miður betra.
Dvaldi mestan hluta dagsins á
skrifstofunni og ræddi við menn.
Fyrs't við Pope um stofnun nýrra
bryndrekasveitar, því næst við
Pownall um landvarnir og loks
við Noswarthy um gagn-árás með
4. herfylkinu.
Miklar loftárásir síðastliðna
nótt og talsverðar skemmdir á
Oxford Street. Enn virðist allt
benda fil þess, að búast megi við
innrás á hverri stundu.
19. september: Ós'kemmtileg
nótt með miklum sprengjuárásum
á West End ... Þegar við ætluðum
að fara til Hendon, reyndust flest
ir vegir lo'kaðir — Piccadilly
Regent Street, Bond Street, North
Audley Street, Park Lane. Fórum
loks frá Hendon kl. 10 e. m. og
komumst sjötíu mílur á tuttugu
mínútum, til Mildenhall. Var
mestan hluta dagsins að kanna
52. herdeild, sem reyndist í ágætu
lagi. Kom aftur til Hendon laust
fyrir klukkan 7 e. m. og fór til
St. Paul, þar sem ég dvaldi eina
klukkustund á skrifstofunni.
IClukkan 8 voru aftur gefin loft-
varnarmerki og hafa ekki hljóðn
að síðan. Þungar sprengjur hafa
fallið ískyggilega nálægt klúbbn
um, svo að húsið hefur allt leikið
á reiðiskjálfi.
21. september: Var allan daginn
á skrifstofunni. Fór um kvöldið
að finna Dill og talaði lengi við
hann. Þetta kvöld sendi forsætis
ráðherrann mér blað, sem komið
hafði frá Spáni, þar sem birt var
viðtal við greinargóðan Ameríku
I mann er var nýkominn frá Þýzka
landi. Þetta var ritað 7. septem-
ber og þá kvaðst hann þess full-
viss, að Hitlér myndi gera árás
innan hálfs mánaðar. í dag var
21. september, síðasti dagur þessa
hálfa mánaðar ...
22. september. Sunnudagur:
Eftir stanzlausar loftárásir alla
nóttina, fór ég til skrifstofunnar
og lauk í flýti því, sem þar þurfti
að gera. Fór síðan heim og kom
að konunni og börnunum, þar
sem þau voru að syngja sálma
inni í dagstofunni... Að koma
aftur til London um kvöldið var
líkast því, að maður væri að
nálgast helvíti Dantés, þar sem
umhverfis mann leiftruðu eldbloss
ar frá byssunum, glampandi sind
ur sprengjanna og logaskærir
geislar leitarljósanna ...
23. septdmber: Enn lætur inn
rásin bíða eftir sér. Vann á skrif
stofunnr frá klukkan 9 f. m. til
8 e. m. Skrapp þá til Hendon og
varg fyrir töfum á leiðinni vegna
skemmda á veginum eftir loftárás
irnar í nótt... Flugum til Old
Sarum, þar sem þeir Auchinleck
og Ritohie slógust í för með okkur
héldum svo áfram til St. Erol og
komum þangað kl. 10 e. m. Þar
hittum við þá Franklyn og Charles
Allfrey og fórum ásamt þeim til
Lands End til þess að athuga
varnarvirkin á St. Ives- og Penz
anee ströndinni. Því næst ókum
við aftur til St. Erol, lögðum af
s'tag þaðan til Hendon kl.5,30 e.m.
og komum þangað laust fyrir kl.
7 e. m. Til klúbbsins kom ég
klulrkan 7,30 og hafði þá farið
u. þ. b. sex hundruð mílur á þess
um tólf klukkustundum.
27. september: Fór úr klúbbnum
klukkan 8,30 f. m. og kom til
Hendon eftir margvíslegar hindr
anir, rétt þegar loftvarnarmerkin
byrjuðu að nýju. Þar var okkur
tjáð, að Þjóðverjar væru nú að
gera árás á Biggin HiU og að við
gætum áreiðanlega flogið norður.
16
ert. Nóttin er enn björt, sagði
sýslumaður.
Hann varð ekki tafinn. Nokkru
síðar þystu þeir feðgar áleiðis til
fjallsins.
Stúdentinn leit eftir heyþurrk
inum og sagði fyrir verkum, svo
veik hann afsíðis upp í hvamminn,
sem bærinn dró nafn af. Þar opn
aði hann bréf ástmeyjar sinnar
og það gaf honum umhugsunar
efni, sem entist fram á nótt.
XI.
Sumarið var liðið, og nýr vetur
genginn í garð, harður vetur, meg
smáblotum og hörkum á milli, sem
hleyptu öllu í gadd. Elztu menn
hristu kollana yfir tíðarfarinu.
Sauðirnir, þessar harðfengu dugn
aðarskepnur sem létu sér fátt
fyrir brjósti brenna, þutu um
hjarnig og leituðu þúfnakollanna,
sem yddu á og hömuðust á gadd
inum unz allt var uppurið.
Guðmundur yngri í Hvammi
hafði sauðagæzluna í hendi þenn
an vetur Hann fylgdi þeim fast
efti-r og leitaði haglendis. Fór
hann oft langt um á skíðum að
kanna beitarlandið. Og ef hann
sá blett þar sem líklegt var, að
einhver snöp fyndust, sak hann
sauðina þangað og hikaði aldrei,
þó að útlitið væri illt. Oft lenti
hann í hríð, en heim komst hann
hvert kvöld hvernig sem viðraði
og aldrei vantaði sauð. Það gerði
þó nokkurn blota í sólstöðurnar,
en ekki batnaði í haga við það.
Frosthríðin kom úr nýárinu og
hleyþti öllu í svell og brunagadd.
En sauðamaðurinn í Hvammi lét
sig ekki að heldur. Nú flutti hann
með sér pál og reku og barði á
gaddinum þar sem helzt var gras
von. Sauðirnir eltu fjármanninn
og allir fengu nokkra björg. Þó að
harðindin yrðu svo mikil að allar
skepnur kæmu á gjöf, þurfti bónd
inn í Hvammi engu að kvíða. Þar
voru stærri tóftir en nokkurs stað
ar í allri sveitinni.
En svo hélt dauðinn innreið
sína í Hvamm. Seint í janúar
lagðist ráðskonan í Hvammi.
Margrét Jónsdóttir. Það var svæs
in lungnabólga. Eftir tæpa viku
var hún liðið lík hún Margrét í
Hvammi. Það hafði hún verið
nefnd í allri sveitinni. Og Margrét
í Hvammi hafði sýnt það seint og
snemma, að hún var vandanum
vaxin. Hún kunni jafnt að fara
með'mikil efni og lítil. Hún var
mikilvirk og andvirk í senn.
Heimilisfólkinu þót.ti öllu vænt
um hana.
„Hvammur setur ofan við frá-
fall Margrétar," sögðu menn
almennt. Guðmundur yngri bar
harm sinn í hljóði. Hann vakti
yfir móður sinni alla vikuna. sem
hún lá, veik varla frá rúmi hennar
eitt augnabragð og sýndi þá mikla
umhyggju og nærfærni.
En er yfir lauk tók hann að
nýju til við sauðagæzluna og
rækti hana méð sams konar dugn
aði og trúmennsku sem vánalega.1
Tilfinningum sínum stó hann ekki
út, nema hvað hann var alvar-
legri en vanalega. Stúdentinn
bauð honum frí frá störfum fram
yfir jarðaför. En hann þá það
eklci. Er hann hafði lokið dags-
verkinu, tók hann skíði sín og
heimsótti prestinn og þá aðra, er
hann þurfti að hitta vegna jarðar
fararinnar og undirbjó hvað eina.
Stúdentinn kostaði útförina og var
hún öll hin virðulegasta.
Leið svo fram á út.mánuði að
ekkert bar til tíðinda. -Hláku gerði
í byrjun marzmánaðar svo jörð
kom upp neðra. En er aftur kóln
aði og færð batnaði, sást manna
ferð að nýju. En fáförult var þó.
Er mann bar að garði var jafnan
spurt um það, hvort heyrzt hefði
um ráðningu nýrrar ráðskonu í
Hvamm. .Enginn gat leyst þá gátu
Stúdentinn var alltaf heima, og
enga vinnukonu sína hafði hann
beðið að taka við ráðskonustarf
inu, enda töldu kunnugir að engin
þeirra væri vandanum vaxin. Sjálf
ur gekk hann um og sagði fyrir
um öll inniverk. Þótt vandlátur
og leit eftir öllu og gekk um
hirzlur þær er ráðskonan hafði
umsjón yfir, stóð við búrborðið
við máltíðar og skammtaði hverj
um einum. Þótti griðkonum hagur
sinn sízt betri en áður var. En
öllum bar saman um, að snyrti
mennska og hreinlæti væri sízt
minna nú en áður. Sérstaklega
þótti hann kröfuharður um með-
ferð mjólkur. Höfðu griðkonur
orð á því í sinn hóp, að þær
hefðu illu heilli ráðið sig of
snemma til næstu ársvistar ef þær
ættu að hlíta fyrirskipan hús-
bóndans í ei.nu og öllu. «,
Aldrei spurði stúdentinn um
það, hvernig þetta verk eða hitt
hefði verið leyst af hendi áður,
sagði aðeins að svona skyldi það
gert. Og við það sat.
XII.
Nú víkur sögunni í Ás. Eitt
kvöld á miðri vöku var drepið á
dyr heldur harkalega. Sá er fór
fram, sagði að kominn væri flakk
ari og bæðist gistingar.
Sýslumaður var ekki heima, en
frúin bauð að vísa honum í Skons
una. Svo nefndist lítill afkimi í
frambænum. Var það súðarher-
bergi dimmt og saggafullt. Þar
var flökkurum flestum boðið gist
BJARNI ÚR FfRÐI:
Stúdentinn
í Hvammi
EanaanRHnBBWBnni
ing, og var slagbrandur mikill
fyrir hurðinni. Var það almæli
að sýslumaður hefði látig byggja
þennan afkima fyrir sakamenn.
Er þeir biðu dóms Ási sváfu þeir
flestir í kompu þessari. Hún var
því illræmd. Og var talið að henn
ar vegna sneiddu flakkarar mjög
hjá sýslumannssetrinu.
Förumaður sá sem kominn var,
var forneskjulegur, hár, grannur
og lotinn með mikið hár og skegg,
svart var það og lítið ei.tt hæru-
skotið. Kvikur var hann í hreyf-
ingum, en rómurinn dimmur og
með útlendum hreim, var söngur
í framsetningu málsins, að öðru
leyti var málið venjulegt.
Er gestinum var vísað í Skons
una greip hann slagbrandinn, og
settist með hann.
„Er sýslumaður heima?“ spurði
komumaður. Pilturinn svaraði sem
var að hann væri fjarverandi. Bað
hann förumann að fá sér slag-
brandinn, en því var neitað. Föru
maðurinn renndi augunum u,m
skonsuna. Týran lýsti illa, en þó
sá hann nokkurn veginn útlit
herbergisins.
„Eg er ekki sakamaður drengur
minn.“ sagði hann. ,,Eg er spámað
ur.“ Hann greip niður í brjóst-
œ?3
vasa úlpunnar, sem hann bar yzt
klæða og dró upp kerti og kveikti
á því. Við það birti í herberginu.
Enn fór hann niður í úlpuvasann
og kom nú með litla glerkúlu,
stöðvaði hana í rúmstokknum og
tók að rýna í hana.
„Eg sé líkfylgd,“ sönglaði hann
„stálpaður piltur leiðir gamla
konu. Þau eru syrgjendurnir. í
kistunni er faðir piltsins. Þarna
sé ég bæinn þeirra, lítið kot. Þar
hefur gamla konan annað heimilis
störfum. Móðir piltsins dó við
barnsburð. Þá var hann örlítill
snáði, tveggja til þriggja ára. Nú
er faðir hans fluttur til grafar
og heimili þeirra lagt í rúst. Þetta
harmar gamla konan. Pilturinn
ber einnig þungan harm eftir föð
ur sinn. En hann gerði sér ekki
sömu grein fyrir framtíðarhorfun
um, sem gamla konan. Hún sér
ekkert nema brostnar framtíðar-
vonir og dauða. Hann skynjar
harminn en framtíðarviðhorf hans
er annað en hennar. Hann er ör-
uggari þrátt fyrir allt.
„Sérðu þetta allt? spyr piltur-
inn.
„Já, og ég sé meira. Mér birt
ist ungur sveinn á sýslumanns-
setrinu. Nú dreymir hann stóra
14
T í M I N N, föstudagur 30. marz 1962.