Tíminn - 04.04.1962, Side 14

Fyrri hluti: UndanhaU, eftir
Arthur Bryant. HeimiUir eru
STRIÐSDAGBÆKUR
ALANBROOKE
„og ák aftur til London, frem-
ur hugdapur vig tilhugsunina um
það að taka aftur á mig þunga
ábyrgðarinnar, kvíðans og efa-
semdanna, sem . . . er ekki alltaf
auðvelt að bæla niðri ... Hef ég
raunverulega gert þœr réttu ráð-
stafanir til varnar þessu landi?
Eru varnirnar nægilegar í suð-
austri? Get ég sent liðsauka þang-
að án þess að taka á mig áhættu
í norðri? Átti ég að fækka varnar
liði strandarinnar til þess að auka
varnir flugvallanna? Ef ég geri
það, er ég þá að gerí landið varn-
arlaust gegn innrás af hafi?
Þetta eru allt spurningar. þar sem
röng svör geta táknað endalok
lífsins, eins og við höfum þekkt
það í þessu landi og fall brezka
heimsveldisins.“
Eftir misheppnan sína haustið
1940, var Hitler í miklum vanda
staddur. Ef hann gerði tilraun til
að ráðast inn í England, og hún
mistækist, þá myndi hann ekki
aðeins glata miklu áliti og mest-
um hluta þýzka flotans. heidur
svipta sig öllum möguleika til að
gera aðra tilraun Hann var. eins
og hann sjálfur orðaði það, „í
sömu aðstöðu og maður, sem að-
eins á eftir eitt skot í riffli sín-
um; ef hann missti marks. yrði
aðstaðan verri en áðut.“
í austri var ráðstjórnarríkið
Rússland að leggja undir sig flat-
neskju Austur-Póllands, Ukraine
og olíusvæðin í Kákasus. sem
hann hafði sjálfur ætlað að her-
nema. Hann gerði sér fulla grein
fyrir því, að ef hann frestaði her-
för sinni í austur, þá yrði hann
fyrr eða síðar að verjast rúss-
neskri árás, — en hann hafði ver-
ið óþægilega minntur á þennan
möguleika um sumarið. þegar
Ráðstjórnarríkin lögðu undir sig
Eystrasaltsríkin óe rúmensku
Bessarabíu. Það virtist því nauð-
synlegt fyrir bvzka foringjann. ef
hann gat ekki fengið Bretland tii
að gera friðarsamning við sig. að
losa sig við það með skyndunnrás
eða binda flug- og iandher þess
hei.ma með innrásarógnun unz
snvézka ferlíkið hefði verið lagt
að velli.
Veturinn 1940—41 og ' vnrið
1941 hvöttu bæði Goering vfir-
maður þýzka flughersins, og Raed-
er, stjórnari þýzka flotans, Hitler
til að ganga í lið með ítölum við
að ráðast á hinar lítt vörðu her-
stöðvar Breta við Miðjarðarhaf og
í Mið-Austurlöndum, hernema Sú-
ez-skurðinn og Persíu og olíusvæð
in í Iraq, rjúfa síðustu tengsl
Balkanríkjanna og Tyrklands við
vesturálfuna og annaðhvort þvinga
þau til liðsinnis við Öxulríkin eða
nota þau sem leið til að umkringja
Svartahafið, gera flugstöðvar í
nánd við olíulindirnar í Kákasus
og umkringja Rússland að sunn-
an. Ein þýzk hersveit, undir stjórn
von Rundstedts .skyldi fara í £egn-
um Spán tii þess að hernema Gíbr
altar. Algier og Tunis: önnur her-
sveit. undir ctjórn vnn Rock. halda
þvert vfir ftalíp. inn í Tripoli-
tania tii hess ag hertaka Egypta-
land og sú þriðja undir stjórn von
Lizt í r,e"num Júgóslavíu ng Grikk
land t.íl Bnsnoru= og Anatolia
Það var einmitt þetta. sem þeir.
er ábýrgð bám á brezku herstjórn-
■inni. óttuðnst mest Qg þeir höfðu
þrátt fyrir óf'dlkom'nn herbúnað
og mikla áhættu gert allt. sem beir
gátu, til ag hindra það. Á þeim
tíma, sem brezki flotinn átt.i fullt í
fangi með að verja Bretland og
halda opnum siglingaleiðum þess,
höfðu þeir tvöfaldað flotastyrk
sinn á Mið.iarðarhafinu og sent
hluta af vélaher sínum til að verja
Nílar-deltuna og Súez-skurðinn —
tengiliðinn milli Asíu og Afríku.
Jafnvel áður en orrustan um Bret-
land hafði unnizt og innrásarhætt-
unni var aflétt, hafði þeim skilizt,
að hernaðarleg viðfangsefni þeirra
voru ekki aðeins takmörkuð við
þeirra eigið land, heldur vörðuðu
allan heimi.nn. Hlutverk þeirra var
ekki einungis það, að verja sínar
eigin strendur, heldur frelsi allrar
Evrópu. Jafnframt því sem brezki
herinn gætti heimahafanna varð
hann að halda yfirráðunum yfir
siglingaleiðum á Atlantshafi, Gíbr
altar-sundi. aúðnum Egyptalands.
austurhluta Miðjarðarhafsins og
Mið-Austurlöndum. Svo lengi sem
það tækist, gátu þeir Hitler og
Mussolini ekki, þrátt fyrir yfirráð
sín í Evrópu. lagt undir sig heim-
inn. Þeir urðu ag gersigra og af-
má brezka herinn algerlega. áður
en þeir gætu laet Asíu og Afríku
undir sig.
En veturinn 1940—41 virtist
þetta þó ekki erfitt. Brezki herinn
var hættulepa veill og dreifður. en
herstyrkur ftnlíu og Þýzkalands
þeim mun öflugri. Fjögur orrustu-
skip á austanverðu Miðjarðarhafi
og tvö á vestursvæðinu, með bæki-
iföðvar i Alexandríu og Gíbraltar
os 05000 brezkir. indverskir og
lvðveldÞ-hermenn og tvö hundruð
flugvélar í Nílardalmim. var allt,
sem átti að hindra Öxul’úkin í að
ná takma~ki cínu. Og bað var ekki
einunets. a* ítala hetði ákiósanleg-
ustu pt'stöðu til að einangra og
vfirhuga b°nnan ófullkomna her-
styrk. heidur var þv^ka hernum.
sem vfirhugað hrföi Frakka.
frjálst að fara vfir Soán. til Gíbr-
alta”. loka Miðiarðarhafmu og
rvðjast inn í frönsku Norður-
Afríku Spænski einvaldsherrann
var yfirlýstur vinur Þjóðverja og
ítala og þeim mjög skuldbundinn.
Samt hafði hinn slægi harðstjóri,
sem vissi, að Bretar höfðu sigrað
Luftwaffe og héldu enn yfirráðun-
um á höfunum umhverfis Snán,
verið undarlega óákveðinn, þegar
Hitler mæltist til þess, að hann
gengi í lið með öxulríkjunum.
Franco hafði fullvissað hann um
órjúfanlega vináttu sína . . en
engu lofað. Og enda þótt Hitler
væri mjög reiður, þá taldi hann
það ekki borga sig að stofna til
nýrra óeirða á Pyreneaskagan-
um með því að ryðja sér braut í
gegnum lönd vinveitts fasistaríkis.
í stað þess lét hann bandamenn
sína, ítali, eina um að ráða málum
á Miðjarðarhafssvæðinu. En þarna
reyndist hann glámskyggn í meira
lagi. Nokkrum árum áður hafði
hann sagt við ítalska utanrikis-
ráðherrann. ■— vegna fullyrðinga
Breta, að Ítalíu og Þýzkalandi
væri stjómað af ævintýramönn-
um — að á þeim tíma, sem brezka
heimsveldið var að skapast, hefði
Englandi sjálfu verið stjórnað af
ævintýramönnum, en lyti nú
stjórn óhæfra manna. En, þegar
til styrjaldar kom, var þessu ein-
mitt alveg öfugt farið. Brezka
hernum á Miðjarðarhafinu og Mið-
Austurlöndum stjórnuðu nú þrír
frábærir hershöfðingjar, sem e.ig-
inn hefði dæmt óhæfa til starfs
síns og jafnvel ekki Hitler sjálf-
ur. Andrew Cunningham, flota-
foringi, stjórnaði Miðjarðarhafs-
flotanum, Archibald Wavell stjórn
aði brezku herdeildunum í
Mið-Austurlöndum og Richard O’
Connor. sem sjálfur laut stjórn
Wavells. var yfirmaður litla eyði-
merkurhersins. sem barðist ótrauð
ur gegn hinum miklu, ítölsku her-
skörum Grazianis hershöfðingja í
Libyu og Vestur-Egyptalandi. Sá
fyrstnefndi sýndi þegar í byrjun
svo mikla yfirburði yfir ítal'ska
flotann. að honum var algerlega
um mecn að hindra Breta í því að
halda Möltu og senda öðru hverju
20
'V. u.uua.'sw.'.i WU! 1..—
neitaði kröfu hans. En að hennar
hlutur yrði betri eftir þá neitun,
bjóst hann aldrei við. En svo
hafði þé farið, að því er honum
virtist. Hún hafði að síðustu hald
ið á betra spili. Hún hafði skorað
á hann að sigra sigri hetjunnar.
En er hann gaf upp þann sigur,
þá leysti hún hann af öllum heit-
um við sig og kvaddi með árn-
aðarorðum. Og óviðjafnanleg var
fegurð hennar þá stund. Það
brenndi hug hans og svipti allri
ró. Hann hafði tekig á allri orku,
að halda jafnvægi þetta örlaga-
ríka kvöld. Feginn var hann er
honum var vísað til sængur. Það
var í litlu herbergi inn af stof-
unni. Þá sæng hafði hann aldrei
bælt. Er allir voru komnir í fasta
svefn, læddist hann burtu og
hraðaði för sinni heim. Þá nótt
gerði hann sér nokkra von um
það, að Guðrún gæfi upp nafn
hans, er hann var allur á bak og
burt. Hún ein vissi hver hann
var. Og hvað var líklegra en hún
reyndi að ná sér niðri á 'honum.
Enginn annar gat upplýst um
förumanninn. Honum fannst það
nokkur sárabót. Það sýndi inn-
ræti ,sem jafnaði metin, að hon-
um fannst. En Guðrún lét þess
aldrei getið. Ekki vaptaði það,
að mikið var spurzt fyrir um spá-
manninn. Og gengu von bráðar og
oft síðar um sveitina hinar fárán-
legustu sögur um hann. Loks
myndaðist sú trú, að spámaður-
inn hefði verið svipur dáins
manns. eða huldumaður og þótti
hvorugt gott. Þrír menn vissu þó
sannleikann, Guðrún í Ási og nafn
arnir. En ekkert þeirra upplýsti
neitt. Stúdentinn hafði gert nafna
sinn að trúnaðarmanni í þessari
tilraun sinni. Þeim nöfnunum
hafði tekizt að læðast að heiman.
Guðmundur yngri hafði komið nft-
ur að vörmu spori, farið inn i
herbergi nafna síns, og komið
þaðan með þau skilaboð að stú-
dentinn vildi engan inn til sín um
kvöldið. Hann sæti við skriftir.
Með morgunsárinu hafði stúdent-
inn komið heim og hitt nafna
sinn á tilteknum stað. Og með
aðstoð hans tókst honum að kom-
ast í herbergi sitt, án þess, að
nokkur yrði þess var. Það vakti
enga furðu þó að stúdentinn léti
ekki sjá sig þann dag fyrr en á
hádegi. Slíkt hafði þrásinnis hent
hann er hann vakti við skriftir.
Sú hlið málsins hafði tekizt eins
og til var stofnað. En allt annað
brugðizt, fannst stúdentinum.
Dagarnir, sem í hönd fóru,
voru hræðilegir dagar. Aðra stund
ina belgdi stúdentinn sig upp af
hefndarþrá. Þá voru hugsanir
hans myrkar sem skammdegis-
nóttin. Hina stundina ásakaði
hann sjálfan sig. Þá viðurkenndi
hann það. að hann hefði frá önd-
verðu farið öfugt að. Hann hafði
undirbúningslaust gengið út í bar-
áttuna. Búizt Við að ráða þar
meiru en raun var á orðin. En
skeð var skeð. Þegar öllu var á
botninn hvolft, sveið honum sár-
ast að hafa beðið ósigur. Hann,
sem hafði trúað því, að hann gæti
verið sinnar eigin gæfu smiður,
fann sig nú borinn af iHum örlög-
um út í ófæru. Ekki kenndi hann
sig mann til þess að taka upp
þráðinn að nýju Annaðhvort
varð hann að leita í aðra átt eða
farast. Farast. Nei. það skyldi
aldrei verða.
f páskavikunni bjóst stúdent-
inn ag heiman. Fór hann nú með
sömu hesta og um veturinn er
hann lenti í hríðinni á fjalli.au.
Nú lá leiðin yfir hið sama fjali
Ferðinni var heitið aa Stóru-Völl-
um. Hann ætlaði að biðja fröken
Ragnheiði Torfadóttur að koma til
sín sem ráðskonu Hátt kaup
skyldi hann bjóða Engin ráðs-
kona á öllu landinu skyldi bera
meira úr býtum en hún. Með
kaupboði sínu vildi stúdentinn
tryggja allt í senn: Ráðskonuna,
sem var viðurkennd mannkosta-
maður. Fyrirbyggja það að hún,
eða nokkur annar byggist við því,
að hann ætlaði sér annað með
ráðningunni, en trúnaðarstarf á
heimili sínu. Trúnaðarstarf. sem
hann vandaði til. Og tryggja sér
og heimili sínu ró og öryggi. Svo
að hann gæti safnag kröftun1! eftir
það afhroð sem hann hafði beðið,
og endurheimt áræði sitt og sjálfs
traust, sem nú hefði fengið stórt
áfall. Lelðin yfir fjallið sóttist
fljótt. Nú var bjart veður og blítt,
ólíkt hríðinni um veturinn. Enda
birtust nú engar vofur, eins og þá.
Þó minntist hann þeirra. Hjá því
varð ekki komizt.
Stúdentinum var tekið tveim
höndum á Stóru-Völlum.
Undir eins um kvöldið færði
hann erindi sitt í tal vig prest-
inn. Prestur tók því seinlega.
Hann kvað systur sína ógjarnan
takast á hendur þann vanda. Ung
hefði hún neyðzt til að veita heim-
ili forsjá, er faðir þeirra missti
konu sína, og seinna er hann hóf
búskap. hafði fröken Ragnheiður
látið þau orð falla, að það gerði
hún ekki öðru sinni nema sem
eiginkona Ef stúdentinum væri
slíkt í huga, kvaðst prestur skyldi
fylgja máli hans fast
En stúdentinn kvaðst ekki
hyggja á kvonfang Hann nefndi
nú þá fjárhæð sem hann skyldi
BJARNI UR FIRÐI:
túdentinn
Hvammi
greiða fröken Ragnheiði. Prestur
hristi höfuðið. ,,Þetta kaup getur
ekert bændaheimili greitt." sagði
hann.
„Láttu mig um boð mitt, og
vertu mér innan handar. Eg kann
þér mikla þökk ,ef þú styður að
því, að för mín hingað beri góðan
árangur.
Prestur sat þögull um hríð, svo
sagði hann: „f kvöld eigum við
glaða stund saman og minnumst
ekki frekar á erindi þitt. En á
morgum tökum við það til yfir-
vegunar."
Stúdentinn samþykkti þá til-
lögu. Og allt kvöldið var gleðskap-
ur mikill á prestssetrinu. Um nótt
ina svaf stúdentinn í sama her-
bergi og skammdegisnóttina góðu.
En nú svaf hann draumlausl í
einum dúr. alla nóttina.
Daginn eftir sagði prestur- „Eg
hef talað við systur mína Hún
gefur kost á einu ári. En hafir
þú ekki staðfest ráð. þitt fyrir
þann tíma. fer hún frá þér. Og
það skaltu vita undir eins, að (
systir mín stendur við orð sín."
Stúdentinn þakkaði fvrir og bað
um að fá að tala einslega við
fröken Ragnheiði Hún staðfesti
allt, sem bróðir hennar hafði eftir
henni haft, að því viðbættu, að
hún væri laus úr vistinni hvenær
sem væri á árinu, er stúdentinn
kæmi heim með eiginkonu sína.
Og um kaup það, sem stúdentinn
hafði boðið, sagði hún að hún
tæki ekki við svo háu kaupi. Hún
lýsti nú kaupkröfu sinni og sagði
um leið, að ef hann gengi ekki
að henni, réðist hún ekki til hans.
Kaupkrafa hennar var drjúgum
lægri en hann hafði boðið. Eftir
stuttar athugasemdir samdist með
þeim. Gerðist nú stúdentinn glað-
ur mjög. Var hann um kyrrt á
Stóru-Völlum um páskana.
XIV.
Það þótti skipta um í Hvammi
vig komu fröken Ragnheiðar. All-
ur heimilisbragur færðist í nýtt
horf. Snyrtimennska og fáguð
framkoma einkenndi allt. Ekkert
lét ráðskonan sér óviðkomandi.
Ábreiðumar á rúmunum urðu að
fara vel. Ekkert mátti standa
framundan rúmunum. Jafnvei
hornhillurnar yfir rúmum vinnu-
fólksins urðu að líta vel út. Þar
mátti ekkert vera, sem benti á
losaralegan frágang né óprýddi á
nokkurn hátt. En það var ekki
14
T f M I N N miðvikudaginn 4. apríl 1962