Tíminn - 15.06.1962, Page 8

ÞaS er mlkið om stokköndina eða grænhöfðann á Tjörninni við Reykjavík — alltof mikið segja
sumlr. En steggurinn er skrautlegur og setur svip á umhverfl sttt. — Hér eru stokkandarhjón
með unga nýkomna úr eggi — og stakur steggur á sveimi I kring.
Ný andatjörn sunn-
an Hringbrautar
Þessa dagana eru dún-
mjúkir hnoðrar andanna á
Tjðrninni sem óðast að
brjótast út úr skurninni,
sem hefur umlukt þá að
undanförnu og varið gegn
ytri áhrifum. Þeir leggja
út í heiminn — eða rétt-
ara sagt út á Tjörnina —
óvitandi um hætturnar,
sem hvarvetna liggja í
leyni. Þær eru sízt færri
við Reykjavíkurtjörn en
aðrar tjarnir, en að öllum
líkindum njóta fuglar og
afkvæmi þeirra óvíða betri
umönnunar manna en þar.
Þeir eru orðnir ærið margir,
sem ættu skilið að vera kallað-
ir „feður andanna" vegna starfs
síns við að koma upp og við-
halda þessu fjölbreytta fugla-
lífi, sem nú er orðið við Reykja
víkurtjörn. Þrír þeirra boðuðu
fréttamenn á sinn fund nýlega
og kynntu fyrir þeim lífið við
Tjörnina, eins og það er nú, auk
þess sem þeir skýrðu frá starfi
fyrri ára.
Þorfinnur og endurnar
Þessir menn voru þeir dr.
Finnur Guðmundsson, Hafliði
Jónsson, garðyrkjuráðunautur,
og Kristján Geirmundsson. Sá
síðastnefndi á heiðurinn af upp
eldi andanna, sem fluttar voru
á Tjörnin rrið 1956.
Það var um vorið 1956, að
bæjarstjórn Reykjavíkur sam-
þykkti, að gerð yrði tilraun til
að fjölga andartegundunum á
Tjörninni. Þá var stokköndin
þegar búin að hreiðra um sig í
hólmanum. Kristjáni Geir-
mundssyni var falið að annast
uppeldi andanna, sem taka
skyldu sér bólfestu við Tjörn-
ina, og strax um haustið sama
ár voru níu tegundir anda flutt-
ar þangað.
Þessir fuglar voru vængstýfð
’rgaacretnmmri mw
ir og fluttir á Þorfinnstjörn, en
bakkar hennar voru lagaðir, og
girðing reist umhverfis. Girð-
ingin er ekki til neinnar prýði,
enda er ætlunin, að hún hverfi,
þegar búið er að ala upp full-
fleygar endur, sem vanizt hafa
Tjörninni sem heimkynni. Þor-
finnur karlsefni vakir fránum
sjónum yfir lífi andanna, sem
hrærast í kringum hann í hólm
anum, en þótt styttan sé prýði
í sjálfu sér, hafa menn orðið
sammála um, að annar stað ir
muni henni hentari, og er heízt
í ráði að flytja hana að Sjó-
mannaskólanum, hvenær sem
af því verður.
Loftvarnarflauta
æðarfuglsins
Andategundirnar tíu, sem nú
verpa við Tjörnina, eru: stokk-
önd, grafönd, gargönd, urtönd,
skeiðönd, rauðhöfðaönd, hús-
önd, skúfönd, duggönd og æð-
arfugl.
Á veturna er Þorfinnstjörn
alltaf haldið opinni, og þar eru
allir fuglarnir hafðir. Á vorin
eru þeir skildir að. Á Þorfinns-
tjörn má segja, að æðarfuglinn
ráðj ríkjum; í hólmanum um-
hverfis Þorfinn karlsefni liggja
nú 20 kollur á hreiðrum sinum.
í sambýli við æðarfuglinn er
eitt húsandarpar, sem verpir
þar í kassa, en húsöndin er
þeirri sérvizku háð, að verpa
aldrei á opnu svæði. Húsönd
var áður ekki til annars staðar
en yið Mývatn, þar sem hún
verpti oft í fjárhúsum bænd-
anna.
Og þá má ekki gleyma krí-
unni, sem er eins konar loft-
varnarflauta æðarfuglsins, enda
semur þessum tveimur fuglateg
undum prýðilega. í hólmanum í
Þorfinnstjörn verpa nú 10 krí-
ur. Krían verpti áður mikið j
stóra hólmanum á yztu tjörn-
inni, en stokköndin og álftin
hafa að mestu úthýst henni það-
an.
Stríð með svönum
Stokköndin veldur „feðrum
andanna“ nokkrum áhyggjum,
en þessi tegund er ágeng og að-
gangshörð og fjölgar afar ört.
Stokköndin er nú um 90% allra
anda við Tjörnina, og er nauðug
ur einn kostur að reyna að
halda viðkomunni eitthvað í
skefjum, til þess að hún boli
ekki hinum tegundunum alger-
lega frá.
Tvær álftategundir hafa setzt
að á Tjörninni, hnúðsvanurinn
og íslenzki svanurinn, og er sam
komulag þeirra með endemum,
en eins og kunnugt er, þá eru
það óskráð lög meðal álftanna,
að aðeins ein hjón eru um hvert
vatn, meðan á varptíma stendur.
Þetta ósamkomulag álftanna
veldur að sjálfsögðu dálitlum
truflunum.
Milli 20 og 30 gæsir eru við
Tjörnina. Eins og vitað er, eru
gæsir farfuglar, en gæsirnar
við Tjörnina eru þar allan árs-
ins hring, þótt fullfieygar séu.
Eitt gæsapar er með unga nú í
vor.
„Andafundir" í
morgunsárið
Þeir eru áreiðanlega ekki
margir, sem vita, að búið er að
koma upp einni tjörninni enn.
Er hún í sömu lægð og hinar,
en staðsett sunnan Hringbraut-
ar, og er þar nokkurn veginn
í hvarfi. Þessi tjörn, — sem
ekki hefur enn hlotið annað
heiti en Syðsta tjörn — var
ekki tekin í notkun fyrr en í
vor. Þar eru aðallega duggend
ur og skúfendur.
Dr. Finnur sagði, að forráða-
mönnum andanna léki mjög
hugur á því að fá að halda á-
fram að gera tjarnir suður af
þeim, sem þegar hafa verið
gerðar, og yrði þá þessi lægð
orðin eins konar tjarnabelti að
nokkrum árum liðnum.
Talsvert hefur borið á því, að
hreiður andanna séu- rænd, og
það jafnvei stundum svo
grimmilega. að ekki hefur ver-
ið skilið eftir eitt einasta egg ^
Framhald á 15 síðu
8

fyrir presta og söfnuði
tekin saman af síra Sigurði
Pálssyni.
Útgefendur: Kristján Jóh.
Kristjánsson og síra Sigmar
I. Torfason. 1961.
Þegar ég blaðaði í gegn um
þessa bók, þá fannst mér ég þeg-
ar hafa hitt aftur gamlan vin, sem
ég hafði saknað síðan leiðir skildu.
Eg geri ráð fyrir, að þeir. prest-
ar aðrir, sem þjónað hafa lútersk-
um kirkjum vestanhafs, eða þeir
leikmenn, sem tilheyrt hafa lút-
erskum söfnuðum þar, muni hafa
sömu sögu að segja þegar þeir
kynna sér innihald bókarinnar.
Öll uppbygging messunnar, sem
bókin er byggð utan um, er hin
sama og í „The Common Service“
því messuformi, sem notað hefur
verið í yfirgnæfandi meirihluta
lúterskra kirkna í Norður-Ame-
ríku; hér höfum vér aftur Intro-
itus og Gloria Patri, Kyrie og
Gloria in Excelsis, Salutatio og
Kollektu, Pistil og Graduale, Guð-
spjall og Trúarjátningu, Prédikun
og Offertorium og Almenna
kirkjubæn og siðan þætti kvöld-
máltíðarinnar, Prefaía, Sanctus,
Pax Vobiscum, Faðir Vor, Aguus
Dei, Lokabæn og blessun. Það er
greinilegt að skilningurinn á eðli
messunnar er hér nákvæmlega sá
sami í báðum tilfellum. Hér er um
lúterska messu að ræða. Því mið-
ur erum mér ekki kunn önnur
lútersk messuform en þau, sem
notuð eru í stærstu lútersku kirkj
unum í Norður Ameríku í dag, og
hægt er að finna í Messubókum
þeirra kirkna, þ.e.a.s. „The Com-
mon Service Book“ frá 1917, „The
Lutheran Hymnal" frá 1941, og
að lokum „Service Book and
Hymnal", sem gefin var út 1958 af
átta lúterskum kirkjudeildum í
Norður-Ameríku. Þau messuform,
sem þessar bækur hafa að geyma,
eiga það öll sammerkt að vera að
miklu leyti byggð á þýzk-lútersk-
um grundvelli, allt frá 16. öld. Því
miður er ég ókunnur þýzkum nú-
tíma messuformum, og þeim
messuformum, sem notuð eru í
dag á Norðurlöndum, en ég geri
ráð fyrir, að í þeim messuformum
séu þau hin sömu sjónarmið ráð-
andi og í lúterskum messum vest-
anhafs, og því messuformi, sem
þessi bók kynnir hér. Þegar vér
berum þessa messu saman við
hina almennu helgidagaguðsþjón-
ustu úr Helgisiðabókinni frá 1934,
þá sjáum vér, hvað kirkja vor
hefir farið á mis við um hálfrar
annarrar aldar skeið, á hvern hátt
henni hefur verið kippt úr sam-
hljóman við systurkirkjur sínar
lúterskar í öðrum hluta heimsins.
Messan, sem íslenzkri kirkju er
gefin í þessari bók flytur henni
það aftur, sem af henni var tekið
1801. Slíku ber að fagna af öllu
hjarta.
Eg vii nú minnast lítið eitt á
þrjá fyrstu þætti bókarinnar. en
þeir eru: ,,Messuformið“. „Messur
á sunnudögum og hátíðum" og
..Messur á minningardögum"
Fyrsti hlutinn inniheldur að sjálf-
sögðu alla fasta liði messunnar,
og er kjarni bókarinnar. Sá hluti
hefst á undirbúningsþætti. í hon-
um eru bænir, sem ætlazt er til að
kirkjugestir biðji með sjálfum sér
meða forspil er leikið og þess beð-
ið að prestur gangi i kirkju. Bæn-
ir þessar koma í stað þeirra bæna,
sem meðhjálpari biður i kórdyr-
um fyrir hönd safnaðarins í þvi
messuformi. sem nú tíðkast í kirkj
um landsins Þar á eftir er svo
gefinn kostur á að hafa almenna
syndajátningu safnað'arins. Hún
hefst á því að prestur gengur inn
í kórdyr, snýr sér að altarinu og
segir „I nafni Guðs, Föður og
Sonar og Heilags Anda.“ Söfnuð-
ur svarar með „Amen.“ Síðan
snýr prestur sér að söfnuði og
hvetur hann til að játa sameigin-
lega syndir sínar. Að því búnu
snýr hann sér að altarinu aftur,
krýpur þar fyrir framan grátur
og mælir fram með söfnuðinum
syndajátninguna. Svo virðist vera,
að ekki sé gert ráð fyrir, að þessi
liður sé almennt notaður við Guðs-
þjónustuna, frekar en margir aðrir
liðir í messunni sjálfri, sem eru
nýlunda fyrir oss nútíma íslend-
inga, þó þeir hafi um aldaraðir
þótt sjálfsögð tjáningarform í
guðsþjónustugerð systurkirkja
vorra, heldur er prestum og söfn-
uðum það í sjálfsvald sett, hvort
þeir taki það með eða sleppi því,
án þess þó að jafnvægið í heild-
inni raskist. Syndajátning og
syndaaflausn voru ætíð hafðar í
hverri messu í þeim lútersku kirkj
um, sem ég kynntist vestan hafs.
Ekki veit ég þó hvort það atriði
er hrein lúterskt eða ekki, má vel
vera að hér sé um áhrif frá
ensku kirkjunni að ræða í þessum
enskumælandi löndum. Að
minnsta kosti hefur „The Book
of Common Prayer“ þennan lið á
líkum stað í morgunbænum sín-
um.
Að loknum þessum undirbúm-
ingi hefst svo messan á Introitus,
hinum fornu inngöngusálmum.
Introitus samanstendur af and-
stefi, völdum versum úr Davíðs-
sálmum, Gloria Patri (Dýrð sé
Guði, Föður etc.), og að lokum
aftur andstefinu. Introitus breyt-
ist eftir því hvernig á kirkjuári
stendur að sama skapi og aðrir
breytilegir liðir messunnar, svo
sem kollektur, pistlar og guð-
spjöll. í þeim kirkjum, sem ég
hafði kynni af var andstefið og
sálmversin annaðhvort lesin af
prestinum eða víxllesin af presti
og söfnuði, og Gloria svo sungið
af söfnuðinum á eftir, en and-
stefið ekki endurtekið. í reglum
fyrir helgisiði er þó gert ráð fyr-
ir hinum hættinum og mun hann
tvímælalaust vera réttari. I stað
Introitus gefur höfundur bókar-
innar kost á því að valinn sálmur
úr sálmabók vorri sé sunginn þess
í stað. Hér ræður sama sjónar-
mið og áðan var minnzt á, og eyk-
ur það mjög á gildi bókarinnar,
eins og öllum má-ljóst verða, sem
vilja nota hana við messugjörðir.
Á eftir Introitus kemur svo Kyrie.
Friðarbónin. Fólk, sem hefur sótt
æskulýðsmessur þjóðkirkjunnar
þekkir þennan lið. Hér er um að
ræða sameiginlegt ákall safnað-
arins til Drottins vors um misk-
unn. í þessu messuformi eru gefin
þrjú afbrigði á Kyrie, sem velja
má um. Þar næst kemur svo Gloria
in Excelsis, Dýrð •sé Guði í upp-
hæðum. Kyrie, Gloria in Excelsis
og trúarjátningin voru þeir liðir
messunnar, sem mér fannst mest-
ur sjónarsviptir af í almennu helgi
dagaguðsþjónustunni. í Kyrie og
trúarjátningunni tökum vér undir
bæn og játningu kristindóms allra
alda. í Gloria in Excelsis tökum
vér undir með öllum heilögum á
himni og jörðu. englum og mönn-
um. Eftir Gloria in Excelsis kem-
ur svo Heilsan Kollekta og Pist-
ill, þessa liði þarf ekki að kynna
nánar. Að loknum Pistli er svo
Graduale, sem er einn af breyti-
legu liðum messunnar. Eg hef séð
Graduale kallað brúna milli Pist-
ils og Guðspjalls, þar er endur-
T í MIN N , föstudaginn 15. júní 1962