Tíminn - 15.06.1962, Page 9

Söguleg framvinda
ift á sig hraða vélaa
Við hér á íslandi höfum
mikla trú á aLþjóðlegri sam-
vinnu, en við höfum enga trú á
því að framselja alþjóðlegum
stofnunum vald yfir okkar mál
um. Þetta er ekki bara metnað-
armál. Það er einnig álit manna
hér, að íslenzk vandamál og við
fangsefni séu svo sérstæð, að á
þeim öðlist ekki aðrir fullan
skilning en þeir, sem lifa með
þeim.
Þessi skoðun hefur styrkzt
við þá reynslu, sem við á sein-
ustu árum höfum haft af slík-
um alþjóðastofnunum.
Okkur er sagt, að sú efnahags
stefna, sem hér hefur ráðið ríkj
um undanfarin ár, sé mótuð eft-
ir fyrirmyndum frá OEEC og
IMF. Eg vil gjarnan trúa því,
að þessar fyrirmyndir hafi rugl-
azt verulega í meðförum hér,
en eigi að síður hefur þetta orð
ið til þess að styrkja vantrú al-
mennings, launþega og bænda,
hérlendis á þeirri hugmynd, að
fela alþjóðlegum stofnunum
völd yfir okkar málum.
Við hér á íslandi höfum svo
til engan útflutningsiðnað, þó
við vonandi komum honum upp
áður en langt um líður. Útflutn
ingur okkar er nær allur mat-
vörur, afurðir sjávar og lands,
aðallega sjávar.
En það viðskiptafrelsi, sem
EBE gerir ráð fyrir, nær enn
sem komið er a.m.k., aðeins til
iðnaðarvara og allt of lítið er
vitað enn um það, hvernig hatt-
að verður viðskiptum með land-
búnaðarvörur, þ.á.m. sjávaraf-
urðir. Þannig þykjumst við fs-
lendingar sjá það, að stæðum
við algerlega utan við EBE,
myndu mæta okkar miklir erf-
iðleikar á mörkuðum í V-Ev-
rópu og þessir markaðir jafn-
vel glatast, en hins vegar vitum
við ekki enn að hve miklu leyti
þeir stæðu okkur opnir þó að
við gengum í eða tengdumst á
einhvern veg bandalaginu.
í þessu er fólgin mismunun
milli þjóða eftir framleiðslu-
háttum, sem erfitt er að sætta
sig við.
Það er m.a. þetta, sem gefur
Kaflar úr erindi Heiga Bergs, verkfræðings um
efnahagssamvinnu Evrópu á ráðstefnunni um vest
ræna samvinnu
þeirri skoðun vind í seglin, að
EBE sé fyrst og fremst mótað
af hagsmunum stóru iðnaðar-
þjóðanna og ýmsir vilja ganga
lengra og télja bandalagið mót-
að af hagsmunum hinna stóru
iðnaðarhringa.
Þrátt fyrir alla þá annmarka,
sem við þykjumst sjá á EBE,
verðum við samt að viðurkenna,
að það er staðreynd. Sex-veldin
hafa byggt það upp og aLlar lík
ur benda til þess að fleiri gerist
aðilar og bandalagið efiist.
En hvort sem það gerist í
þessum áfanga eða ekki, er hitt
víst, að ekki ber að líta á EBE
sem orsök þeirra umbyltinga,
sem eru að verða í viðskiptalífi
heimsins.
Orsökin er hin öra iðnaðarþró
un, sem sífellt heldur áfram, og
þau þjóðfélagslegu og efnahags
legu vandamál, sem hún skap-
ar. Hvernig sem afstaða okkar
er til EBE, þá komumst við
ekki hjá því að horfast í augu
við þessi vandamál. EBE er að-
eins tilraun til að leysa þessi
vandamál fyrir takmarkaðan
hluta heimsins. Takist hún ekki
verður önnur gerð, því að vanda
málin verður að leysa, og auð-
vitað verða þau leyst á einhvern
veg. Efnahagslífið og þjóðfé-
lagshættirnir hljóta auðvitað að
þróast í samræmi við tæknilega
framvindu. Það er af þessum á-
stæðum, sem við íslendingar
höfum lifandi áhuga á þeim at-
burðum, sem nú eru að gerast í
þessum efnum.
Af ástæðum, sem ég hef að
nokkru leyti rakið, getur fs-
land ekki gerzt aðili áð EBE
eins og það nú er formað. En
jafnóhugsandi er það, að við
getu i einangrað okkur og kom
izt hjá að taka þátt í þeirri sögu
legu þróun, sem hér á sér stað,
þrátt fyrir alla okkar sérstöðu
í margvíslegum efnum.
Hér er ekki tóm til að rekja
efnahagslegar og viðskiptalegar
ástæður til þess, að ísland má
til að halda viðskiptatengslum
sínum við Vestur-Evrópu. en ég
vil slá því föstu, að takist okk-
ur ekki að tíðka hér jafngóð lífs
kjör og gerast í löndunum í
kringum okkur, þá er þjóðlíf
okkar í hættu.
Þjóðlegt sjálfstæði verður
ekki varið með einangrun og
það verður því aðeins varið. að
okkur takist að ná efnahagsleg-
um árangri á borð við aðrar
þjóðir.
Skilningur okkar á efnisleg-
um, félagslegum og menningar-
legum hugtökum og verðmæt-
um er síbreytilegur og breytist
nú örar en áður með örari at-
burðarás. Á fáum áratugum
hafa framfarir í vísindum ger-
breytt þeim heimi, sem við lif-
um í, og um leið hafa skapazt
skilyrði fyrir mjög örri fram-
þróun á sviði stjórnmála og fé-
lagsmála. Hin sögulega fram-
vinda hefur tekið á sig þann
hraða, sem einkennir vélaöld nú
tímans.
Af þessum sökum er lítilli
þjóð meiri vandi á höndum að
gæta mikillar menningararf-
leifðar, en jafnframt verður
hún að gæta þess að fylgja kalli
hinnar sögulegu framvindu.
Eg hef hér að framan rakið
ýmsar ástæður til þess að við
íslendingar munum ekki ganga
í EBE. En ég hef einnig leitt
að því nokkur rök, að það er
alger nauðsyn að finna leiðir til
að koma í veg fyrir að fsland
slitni úr tengslum við efnahags-
þróun Evrópu.
Um þetta virðist vera víðtæk
samvinna í landinu, þó að sjálf-
sagt muni verða deilt um leiðir
að þessu marki.
Þó að við að sinni getum ekki
annað gert en sjá til og bíða,
þá er ástæða til að ætla, að
gangi England, Danmörk, Nor-
egur o.fl. lönd í EBE, þá mun-
um við íslendingar, þegar tími
þykir til kominn leita samninga
um tengsl eða tollasamninga á
grundvelli GATT við bandalag-
ið, með það fyrir augum að
tryggja sem bezt hagsmuni fs-
lands í þessu umróti.
Aðalefni þessarar ráðstefnu
er að ræða þróun næstu 10 ára.
í þeim efnum, sem ég hef fjall-
að hér um, er framtíðin of ó-
ráðin til að ég vilji nokkuð um
hana spá.
Fyrsta spurningin, sem vakn-
ar í þessu sambandi, er auðvit-
að, hver verða endalok þeirra
samninga, sem nú standa yfir
milli EBE annars vegar og Bret
lands, Danmerkur og Noregs
hins vegar.
Flestir gera ráð fyrir að samn
ingar takist. Geri þeir það ekki
tefst sú þróun, sem í gangi er,
en hún stöðvast ekki. Vanda-
málin, sem reka á eftir, hverfa
ekki og nýjar tilraunir verða
þá von bráðar gerðar til að
leysa þau, og þær lausnir hljóta
að verða byggjast samtökum
margra þjóða.
Eigi slík samtök, hvort sem
þau heita EBE eða annað, að
eiga bjarta framtíð og heilla-
drjúga, verða þau að afla sér
trausts og tiltrúar hins almenna
borgara og vinnandi fólks. Hags
munir hinna stóru iðjuhölda,
sem mörgum virðast setja um
of svip sinn á EBE, verða að
þoka fyrir hagsmunum hins al-
menna manns. íhaldsöflunum
má ekki takast að koma á í
bandalaginu þeim viðskiptalög-
málum frumskógarins, þar sem
sá sterki gleypir þann smærri.
Þær breytingar. sem nauðsyn-
legar eru í efnahagslífinu,
verða að ráðast af frjálslyndum
og mannlegum sjónarmiðum.
Mannhelgi og félagslegt öryggi
verður að tryggja, og stefna að
því marki fyrst og fremst að
bæta og jafna kjör allra starf-
andi manna.
Fjöldahreyfingar almennings
svo sem verkalýðsfélög og sam-
vinnufélög, verða að hafa tæki-
færi til að starfa innan þess-
rtek
HELGI BERGS
ara vébanda, og gegna þar hlut
verkum sínum.
Annars er stefnt út í stórfelid
ari stéttabaráttu en við höfum
áður séð, jarðvegur skapaður að
nýju fyrir kommúnismann, sem
þá mundi ógna þjóðunum ini>-
an frá jafnt sem utan frá.
En slík tiltrú almennings,
sem nauðsynleg er, skapast ekki
nemq samtökum þjóðanna sé
stjórnað eftir þeim meginregl-
um, sem okkur eru hjartfolgn-
astar, meginreglum frelsis og
lýðræðis. Embættismanna- cg
skrifstofuveldi leysir ekld þeita
hlutverk.
Þess vegna verða seinustu orð
mín hér, þegar ég tala til ykk-
ar, ungra stjórnmálaleiðcoga
vestrænna lýðræðisríkja:
Hér er ykkar hlutverk og
ykkar ábyrgð fólgin.
Þið eigið að tryggja hagsmuni
þess fóiks, sem þið eruð full-
trúar fyrir, í samfélagi þjóð
anna. Þið eigið að tryggja að
það frelsi og lýðræði nái einnig
út fyrir landamærin inn í samfé
lag þjóðanna. Þið eigið að
tryggja efnahagslegt öryggi
þess fólks, sem stendur í sinni
daglegu Þ'fsbaráttu í sinni
heimabyggð.
Þið eigið að tryggja frjáls-
lynda, mannúðlega og Ideallst-
iska pólitík í því samfélagi
þjóða, sem er að byrja að verða
til. Á því, hvernig vkkur tekst
að leysa þetta hlutverk, veltur
friður og farsæld nieðal þeirra
þjóða, sem þið eruð fulltrúar
fyrir.
speglaður boðskapur Pistilsins og
litið fram til Guðspjalls. Graduale
inniheldur þrefalt Halleluja, he-
brezku hvatninguna um að lofa
Guð. í kirkjum þeim, sem ég
kynntist var Graduale yfirleitt
sleppt, en þrefalt Halleluja ævin-
lega sungið. í þessari bók er einn-
ig gert ráð fyrir því að syngja
megi sálm úr sálmabók í stað'
Graduale. Eftir Graduale kemur
svo Guðspjallið í sinm vanalegu
umgerð. Þegar í stað eftir að Guð-
spjallið hefir verið lesið kemur
svo trúarjátningin, lesin sameig-
inlega af söfnuð'i og presti. Eftir
trúarjátninguna er svo gert ráð
fyrir því að söfnuðurinn syngi
sálmvers meðan presturinn af-
skrýðist og stígur í stól. Prédik-
unin og sá rammi, sem hún er í,
er að mestu óbreytt frá því. sem
nú er venja og endar með post-
ullegri blessan. Eftir prédikun
kemur svo fórnarsálmur, Offer-
torium. Þar er gert ráð fyrir að
söfnuð'ur beri fram fórn sína.
Einnig skal þá djákni bera fram
vín og brauð, ef um altarisgöngu
er að ræða. Sá skilningur er hér
á messunni, að hún sé í engu
fullkomin nema kvöldmáltíðarinn-
ar sé neytt, og er það réttur skiln-
ingur. Þess vegna eru hér engin
skil gerð á milli fyrri hluta mess-
unnar (liturgiu orðsins) og kvöld-
máltíðarinar (iturgiu loftsalar-
ins). Þessir eru liðir síðari hluta
messunnar: Prefazia (þakkarbæn),
Sanctus (Heilagur), Canon (Helg-
unarbæn). Pax Vobiscum (Frið-
arkveðja), Faðir vor, Agnus Dei
(Guðs lamb). útdeiling sakrament-
isins, Lokabæn og Blessan, og þar
með lýkur messunni. Allir þessir
liðir samsvara því, sem ég kynnt-
ist vestanhafs, nema Canon (Helg-
unarbænin), sem er í raun og
veru umgerð utan um innsetn-
ingarorðin. Þó er samsvarandi bæn
í „Service Book and Hymnal“,
nýjustu lútersku messubókinni,
og má þar velja á milli hennar og
innsetningarorðanna. Höfundur
Messubókarinanr bendir einnig á
þann möguleika. Mér er kunnugt
um að enska kirkjan og kalvínsk-
ar kirkjur hafa við sínar kvöldmál
tíðarguðsþjónustur bænir sama
eðlis (Prayer of Consecration).
Hið eina, sem ég sakna úr þess-
um hluta messunnar er Nunc
Dimittis, lofsöngur Simeons, sem
sunginn er að lokinni útdeilingu.
Eg hefi nú fjölyrt nokkuð um
fyrsta hluta þessarar bókar, sjálft
messuformið. Með þessari messu
hefir séra Sigurður unnið mikið
stórvirki og merkt brautryðjenda-
starf, hann hefir gefið íslenzkri
kirkju það aftur, sem af henni var
tekið á mestu niðurlægingartím-
um hennar og þjóðarinnar, og
hann hefur ekki látið sér nægja
neitt minna en að gefa henni allt
aftur. Tilgangi sínum lýsir hann
með þessum orðum: „Þrjú megin-
sjónarmið hafa ráðið við samn-
ingu þessarar bókar. Hið fyrsta er,
að færa aftur inn í messuna þá
liði. sem sameiginlegir eru mess-
um annarra Iútherskra kirkna.
Hið annað að gera þátttöku safn-
aðarins eðlilegri og fjörmeiri en
hún er í gildandi formi. Og hið
þriðja að gefa messunni meiri
fjölbreytni í framkvæmd en nú
er.“ Séra Sigurði hefur tekizt þetta
giftusamlega. Einu athugasemd-
irnar, sem ég geri við sjálft messu
formið eru þessar: ég hefði kosið
að hafa bæði Postullega trúarjátn-
ingu og Niceujátninguna í messu-
forminu, svo hægt væri að velja
á milli þeirra í messugjörð'inni.
Þó skil ég fyllilega rökin, sem
liggja á bak ‘við það val, að hafa
aðeins Niceujátninguna. Einnig
hefði ég viljað hafa Nunc Dimittis
með, eins og fyrr var á minnzt.
Þá vil ég snúa mér að öðrum
þætti bókarinnar, sem inniheldur
breytilega liði messunnar. Nokkuð
hefur verið minnzt á þessa lið'i,
þar sem þeir koma fyrir í sjálfu
messuforminu. Hér er þeim raðað
upp eftir kirkjuárinu. þ e. Intro-
itus, Kollektur. Pistlar, þrjár rað-
ir, Graduale. og Guðspjöll, þrjár
raðir. Einnig eru gefnir textar fyr-
ii miðvikudaga og föstudaga hverr
ar viku. Introitus, Kollektur og
Graduale eru hér þeir sömu og í
ilútersku messunni amerísku, sem
! ég vandist, „The Common Ser-
vice“, og finnst mér stórfenglegt
að kynnast þeim í íslenzkum bún-
ingi. Til að sýna hve þessir liðir
standa traustum fótum innan
kirkjunnar, vil ég tilgreina tilvitn-
un úr formála fyrir „The Common
Service“ frá 1911. Þar segir eitt-
hvað á þessa leið: „Þessi röð af
Introitus, Kollektum, Pistlum og
Guðspjöllum var fullkomnuð á
dögum Karlamagnúsar, eftir að
hafa verið í myndun um aldarað-
ir, þó að hún hafi í ýmsu verið
frábrugðin því, sem var í Róm-
versku Messusöngbókinni þá var
hún í stöðugri notkun í Þýzkalandi
allt fram til siðabótartímanna, eða
þar til hún var lögð til hliðar af
rómversku kirkjunni á kirkju-
fundinum í Trident. (1554—1563)“
(Church Book, Philadelphia 1911
bls. vi og vii). Um þessa sömu
hluti segir séra Sigurður, að hann
hafi tekið Introitus og Graduale
(Framhald á 13. síðu)
IPIMINN, föstudaginn 15. júní 1962
9