Tíminn - 23.06.1962, Blaðsíða 8

Fáar nafngiftir segja betur til
um persónuleika manna og mann-
gildi en nafngiftin brautryðjandi.
Þykir hún jafnan mikill heiður á
veraldlegum vettvangi, og þar eru
margir kallaðir og mar'gir útvald-
ir, en að ná þeirri nafngift á and-
legu brautinni er aðeins fært fá-
um.
Þegar litið er yfir þann flokk
manna, sem segja má, að rutt hafi
farveg nýri'a, andlegra strauma á
fslandi á fyrri hluta þessarar ald-
ar, ber tvímælalaust hæst braut-
rj’ðjendur 'SPRITITISMA og GUÐ-
SPEKI (THEOSO'PHY).
Þeir miklu andans menn, séra
Haraldur Níelsson og Einar Kvar-
an, munu þeir íslendingar, er öðr-
um fremur vöktu SPÍRITISMA-
HREYFINGUNA hér á landi, en
þeir, sem GUÐSPEKINNI unnu
farveg fyrstir, voru þeir Sigurður
Kristófer Pétursson, Jón Árnason,
séra Jakob Kristinsson o. fl. og þá
hinn ungi lögfræðikandidat, sem
gerði þó ekki lögfræði að lífsstarfi,
Gretar FeUp, er ég hef hugsað mér
að tileinka að mestu eftirfarandi
línur.
Þessar tvær hreyfingar urðu
samtímis virkar í andlegu lífi
fjölda fólks og gripu fyrst í stað
að einhverju leyti hvor inn í aðra
hjá mörgum, þar sem allir þessir
menn boðuðu vísindagreinar þess-
ar samtímis, enda þótt fljótt skipt-
ust leiðir, þar eð spíritistinn
kemst fljótlega á leiðarenda í leit
sinni að staðfestingu á framhalds-
lífinu, meðan guðspekineminn sér
óendanleg rannsóknaretfni.
Guðspekineminn þarf aldrei á
spíritisma að halda (hér er átt við
sálarrannsóknir með miðlum).
Hann getur tekið upp þráðinn frá
öllum hærri trijárbrögðum, þegar
spíritisttnn hefur ekki nág öðr-
um árangri en þeim, að fá stað-
festingu á því, sem trúarbrögðin
höfðu fullyrt áður — lífi eftir
dauðann.
Þannig getur sá, er leggur á
braut andlegra vísinda sleppt
sipíritisma, jafnvel er við því var-
að í dulspekinn'i, eins og í trúar-
brögðunum, að leita frétta af fram-
liðnum. En SPÍRITISMINN verður
aldrei skilinn rétt, án DULSPEK-
INNAR.
Ekki skal hér fullyrt, að aUar
miðils-sálar-rannsóknir séu til-
gangslausar og ámælisverðar, ef
þær eru framkvæmdar á vísinda-
legan hátt, og vel má sættast á,
að þær hafi á síðari tímum átt róti
að rekja til hinnar siðlausu útskúf-'
unarkenninga þröngsýnna trúar-;
bragða og trúflokka og skorts kirkj
unnar á heimspekilegri og vísinda-
legri fræðslu um framhaldslífið, og
mörg munu þess dæmi, að syrgj-|
endur hafa sótt til þessara rann-;
sókna huggun og frið — báðum;
megin grafar —, en á það skal
bent, að þessa er ekki þörf, þegar|
liærri sjónarsvið hafa opnazt, og
eykur Utið persónulegan þros'ka I
þeirra, er við þessar rannsóknir!
fást, því að allrar sannrar andlegr-j
ar þekkingar er aðeins að leita inn
á við, — til síns æðsta sjálfs, því|
að í djúpi hins innsta eðlis hvers
manns býr allur leyndardómur lífs-
ins, — að þekkja sjálfan sig er að
þekkja GUÐ og allífið. Dulspeki-
neminn, sem kynnzt hefur spíri-
tisma þekkir þetta fljótt, og slepp-
ir honum því venjulega á fyrstu
tröppum dulspekinnar.
Gretar Fells á því fljótt spíritis-
mann að baki sem staðreynd um
framhalds'lífið, en mjög takmark-j
aða fræðslu um hin torráðnu rök
lífsins. Hann leggur á hærri braut-
ir andlegra rannsókna til heima,
er trúarbrögðin segja frá, en segja
of lítið um.
Sautján ára gamall mun Gretar
hafa kynnzt fyrstu bókinni um
GUÐSPEKI, — hún var í bóka-j
, safni föður hans, séra Ófeigs Vig-j
, fússonar, prófasts að Fellsmúla í
Landssveit. Þessi bók heillaði svo
huga hins unga manns, að á skóla-
árum sínum í Reykjavík las hann
samhliða náminu allar þær bækur
um iguðspeki og hvers konar dul-
speki, er hann gat hönd á fest. Og
brátt komst hinn gáfaði ungi
menntamaður í raðir þeirra manna
er ég hef nefnt hér að framan,
sem forgöngumenn GUÐSPEK-
j INNAR á íslandi.
Flestir hinna fyrstu guðspeki-
nema voru orðnir fullorðnir menn,
er þeir kynntus't GUÐSPEKINNI
fyrst. — Þeir eru nú flestir horfn-
! ir af sjónarsviðinu. Gretar var
þeii'ra langyngstur. Hann tók upp
! merkið og hefur borið það lengst
1 og hæst allra íslendinga.
! Hann varð forseti GUÐSPEKl-
j FÉLAGSINS 1935 og þar til 1956,
I eða 21 ár samfleytt. Áður voru
|forsetar félagsins, þau séra Jakob
: Iíristinsson og frú Itristín Matthí-
asson, en 1920 var GUÐSPEKIFE-
LAGIÐ stofnað.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður
tímarits GUÐSPEKIFÉLAGSINS,
GANGLERA, hefir Gretar verið
frá 1935. Fleiri trúnaðarstörfum í
félögum hefur hann gegnt. Umsjá
meg dýrmætu dulspeki-bókasafni,
— sem hann hefur með ærinni fyr-
irhöfn haldið saman og safnað til
handa GUÐSPEKIFÉLAGINU, hef-
1 ur hann haft um langt skeið. Safn
j þetta er meðlimum félagsins til
meiri og minni afnota.
Einhverjir kunna að spyrja:
Hvað er GUÐSPEKI? Þér neitið
því að hún sé trúarbrögð. Hver er
tilgangur hennar, og hver er hlut-
GRETAR FELLS
Hin jákvæða andlega þróun á
tslandi tuttugustn aldarinnar
og Gretar Fells
ur hennar í andlegri uppbyggingu
á íslandi tuttugustu aldarinnar? |
Til að svara þessu tæmandi þarf;
meira rúm en hér er. Eg vil þó
segja: Hún er fögur hugsjón, hún
er heimspeki og vísindi, tvinnuð
úr margþættum þráðum austrænn-
ar Yoga-heimspeki og annarra dul-
vísinda. Heimspeki sú, er hún er
reist á er sterkasta brjóstvörn gegn
hinum neikvæðu andlegu öflum,
er á öllum tímum knýja á huga
mannkynsins, en þó aldrei meira
en nú, og ein þess megnug, að
breyta þeim til jákvæðrar þróun-
ar. Leiðir hennar eru: .Sjálfsþekk- ;
sjálfsafneitun, 'umburðar-;

mg,
lyndi, fórnfýsi, bræðralag og sam-
vitund við allífið. En oft liggur
svarið við hinum erfiðustu spurn-
ingum í einfaldri setningu, jafn-
vel einu orði. Eg held að Gretar
hafi svarað kjarna þessara spurn-
inga — betur en hægt er ag gera
í langri greinagerð — með einu
orði, er hann notar oft í fræðslu-
erindum sínum: MANNRÆKT.
Tilkoma GUÐSPEKINNAR á ár-
unum kring um 1920, er sannköll-
uð dögun nýs dags í andlegum
málum á íslandi. Kirkjan var ekki
lengur fersk, lifandi uppspretta j
andlegra linda, heldur stöðuvatn,
er engir nýir straumar runnu að
né frá. Hún var þröngsýn, treg og
löt. Fylgdist ekki með auknum
þroska kynslóðanna og kröfum um
andleg verðmæti.
En GUÐSPEKIN kom, leiftur-
björt og hrífandi vængjuð háfleyg-
um hugsjónum — með GUÐ, sem
er voldugur — góður — sem brenn
ir ekki börnin sín, — GUÐ, sem
getur allt, — og KRIST, eins stór-
an eða stærri en kirkjan hefur
nokkru sinni kynnt hann. KRIST
„með alla heimsins konunga og
drottna fólgna í sér.“
<
Matthías Jochumsson lýsir dög-
un í þýðingu á einu Ijóði FRIÐ-
ÞJÓFS þannig:
„Skinfaxi skundar
skínandi um síðir
sunnan úr blíðheimi bjartari
en fyr“ ....
Aldrei hefur dagur — konungur
verið kynntur í meiri tign né
fegurra skrúði en í þessum Ijóð-
línum Matthíasar, og svo skýr og
myndræn er myndin, að blindir sjá
liti og ljós.
En hversu miklu fegurra glóir
þó ekki hið gullna fax morgunroð-
ans frá „blíðheimum" hærri ver-
alda, — við myrkan hadd mann-
lífsins.
Enginn íslendingur hefur kynnt
þennan morgunroða með meiri í
alúð og sannfæringu en Gretar j
Fells. Hann hefur boðað hann í
óteljandi erindum í GUÐSPEKI-j
FÉLAGINU o. fl. félögum i rík-1
isútvarpinu, — í bókum í bundnu
máli og óbundnu, — frumsömd-
um og þýddum — og fjölda Ht-
gerða. Öll þessi verk eru rík að
fegurð og dulúðgu djúpsæi dul-
spekinnar. — Hliðstæð hug-
tök og hrynjandi djúpsærra
ljóða hefi ég heyrt Gretar nefna
ljóðúð, mun hann höfundur þessa
orðs. En hvergi á þetta fagra hug-|
tak betur við en einmitt um hans
eigin verk, því að ekki aðeins ljpð
sín, heldur og einnig hin fjöl-
mörgu fræðsluerindi og ritgerðir
„úðar“ hann þessari gróðurdögg,
svo að þau anga ilmi ,,rósa“-lífs og
Ijóss. ,
Þegar þess er gætt, að allt hefur
þetta verið unnið eftir venjuleg-
an vinnudag brauðstritsins, verður
séð. hvílíkt afrek það er.
Eins og að líkum lætur, hefur
þessi langa þjónusta fyrir hárri
hugsjón borið ríkulegan ávöxt. i
Fullvíst má telja, að hvergi muni
jafnlítið gæta trúarlegs ofstækis
kristihnar kirkju eins og í þjóð-
kirkju íslands, og skal þag sagt
gestlegu-stéttinni hér til verðugs
lofs, að hún mun frjálslyndari í
þeim efnum en sú s'tétt er í ná-
lægum löndum. Mun hér tvennt
koma til. Ómetanlegt framlag hins
mikla kirkjuhöfðingja, séra Har-
aldar Níelssonar, til þessara þró-
unar og þrotlaus langvinn við-
leitni GUÐSPEKIHRE YFIN G AR-
INNAR að kynna dulvísindalegar
og heimspekilegar niðurstöðu.r um
margs konar torráðin rök lífsins,
með þeim ríka árangri, að andleg-
ur þroski fólksins — mat og kröf-
ur um andleg verðmæti — hefur
vaxið svo, að allt of mikil þröng-
sýni í trúarkenningum kirkjunnar
hefur orðið að þoka. En GUB-
SPEKIN er ekki andstæða trúar-
bragðanna, hún er félagi þeirra,
verndari þeirra og vinur — hún
kennir mönnum að skilja þau, hún
metur þau að verðleikum, hvern-
ig sem þau eru, hún þekkir til-
gang þeirra, nauðsyn þeirra og tak
markanir, jafhvel skurðgoðadýrk-
un veit hún, að hefur sinn góða
tilgang. Aðalsmerki GUÐSPEK-
INNAR er meðal annars það; /a5
hún rifur aldrei niður, hún byggir
alltaf upp. Hún veit að skurðgoða-
dýrkun er aðferð þeirra til að til-
biðja hinn eina sanna GUÐ, sem
ekki hafa náð á, hærri sjónarhól.
GUÐSPEKIN (áður hefi ég reynt
að gera grein fyrir, hver hennar
siðferðilegi, vísindalegi og heim-
spekilegi grundvöllur er) er þess
megnug, að lyfta öllum trúarbrögð-
um á stöðugt hæraa stig, því að
takmark hennar er óendanlegt á
óendanlegri þroskabraut mann-
anna í skauti allífsins.
Að enginn hefur boðað þessi
fræði jafnlengi, jafnoft og jafnvel,
né átt jafnmikinn þátt í áhrifum
þeirra og Gretai Fells, er alþjóð
kunnugt. Fyrir utan dýrmætar
bókmenntir frá eigin hendi og þýð-
ingar og söfnun guðspekilegra og
dulvísindalegra dýrgripa á erlend-
um tungum, hefur þessi siðfágaði
fulltrúi GUÐSPEKINNAR og
DULVÍSINDALEGRA fræða um
tugi ára „guðað á glugga“ hvers
einasta heimilis á fslandi, er það
menningartæki á, sem kallag er
útvarp, og gefið þar myndríkar
lýsingar á mikilvægi GUÐSPEKI
og DULVÍSINDA og túlkun þeirra
á tilgangi lífsins og fegurð þess
með öryggi þess manns, sem með
innra jafnvægi og hugrænni inn-
lifun hefir gert fræðin að persónu-
legri reynslu, er hann segir öðr-
um frá svo sannfærandi og lát-
laus't, ag hvert mannsbarn getur
skilið það. Svo oft hefur maður
heyrt um þessi útvarpserindi rætt,
að fullyrða má, að enginn fyrirles-
ari útvarpsins eigi slíkri þjóðar-
hylli ag fagna sem hann. — Þó
er alltaf svo hljótt úm hann. Það
er eins og hlustandinn verð'i fyrir
áhrifum frá þeirri kyrrð og virðu-
leik, sem er yfir flutningi þessara
erinda engu síður en fræðilegu
gildi þeirra.
Kannske er ég með þessum hug-
leiðingum að rjúfa hefðbundna
höfga kyrrð? Víst er um það, að
aðdáendum hans get ég ekkert
nýtt sagt um hann, og sjálfur hef-
ur hann hvor'ki gagn af þessum
hugleiðingum né ánægju, og ekki
er þetta skrifað í tilefni afmælis
eða útkomu bóka og hefur því
engan sjáanlegan tilgang, — en
þó. ef ég gæti gefið einhverjum
hugmynd um, hvers þeir fara á
mis, er ekki njóta þeirrar and-
legu uppbyggingar, er dulspekileg
fræði veita, en vegna þessara hug-
leiðinga leituðu inn á þau svið,
þá er myndin mótívsins verðug.
GUÐSP EKIHRE YFIN GIN hef-
rar markað dýpri spor í andlega
menningu á fslandi sl. 40 ár en
nokkug annað. Engum blandast
hugur um að Gretar FeUs er hinn
krýndi brautrygjandi hennar á
Islandi — hefur veitt henni
forystu lengst, og verig mik-
ilvirkastur allra. GUÐSPEKI-
FELAGIÐ hefur vaxið jafnt og
1 þétt og telur nú fleiri félaga
,en nokkru sinni fyrr. Kona hans,
frú Svava Fells, hefur verið hon-
um til ómetanlegrar aðstoðar og
stjórnað starfseminni með honum,
enda flestum færari til þess, gáfuð
og menntuð sem hún er og guð-
spekinemi um langt skeið. Jafn-
, farsællega og hann hefur stjórnað
i GUBSPEKIFÉLAGINU, sem for-
seti þess, hefur honum tekizt val
eftirmanns síns og þannig tryggt
félaginu örugga framtíð. Hinn at-
orkumikli, nýi forseti, Sigvaldi
Hjálmarsson, sem verið hefur for-
seti félagsins sl. 6 ár, hefur þeg-
ar unnið hylli og aðdáun allra fé-
lagsmanna fyrir frábæra hæfileika
sem foringi, fyrirlesari og óvenju
starfsorku. Undir forustu svo hæfs
manns er ekki að efa, að framtíð
félagsins er borgið. Það mun halda
áfram að vera ein mesta menning-
arstofnun þessa lands. Það mun
stöðugt vaxa og veita meiri og
rneiri þekkingu, öllum þeim, er
bera gæfu til að taka á móti henni.
— Því að GUÐSPEKIN er þekk-
ing, en ekki trú. —
Tugþúsundir íslendinga þakka
og meta þennan skerf Gretars
Fells til menningar og andlegs
vaxtar þjóðarinnar, þótt hinna ver-
aldlegu verðlauna hafi lítið gætt,
— sem ekki er vanzalaust, en sem
er þjóðarsiður, þegar beztu synir
hennar eiga í hlut.
„Leitið, og þér munuð finna.
Knýið á, og fyrir yður mun upp-
lokið verða“;
Gretar Fells hefur fundið flest
það, er hann hefur leitað að. Hann
hefur knúið dyra og þeim hefur
verið lokið upp. Hann hefur gef-
ið öðrum ríkulegan hlut af því
sem honuni hefur sjálfum hlotnazt
af fegurð lífsins Hann ber öðrum
fremur vitni um, hvað felst í hug-
takinu MANNRÆKT.
Reykjavík í júní 1962
Jóhann M. Kristjánsson
T í M I N N, Iaugardagurinn 23. júní 1963.