Tíminn - 02.08.1962, Page 8

höfiL sem býr í námunda viS heim-
skautshauginn og stjórnar að
minnsta kosti 5 stórfyrirtækjum
í dag hittum við að máli Jón
á Raufarhöfn. Einhver kynni
að spyrja, hvort ekki-^væri
nema einn Jón á RaufarhÖfn.
Efalaust eru þeir jú fleiri, en
þegar flotinn talar um Jón á
Raufarhöfn, þá er það einn og
ákveðinn Jén, sem sé Jón Þ.|
Árnason, kaupfélagsstjóri.1
Þeir segja á Raufarhöfn, að
hann sofi lítið, og hvenær sól-
arhringsins sem er megi sjá
hann, þar sem eitthvað sé um
að vera. í höndum hans eru\
stjórnarþræðir hinna ólíkleg-
ustu fyrirtækja og líklega er
enginn á þessu annasama höf-
uðbóli síldarinnar, sem þarf
að taka fleiri og stærri ákvarð
anir, en einmitt þessi marg-
nefndi Jón á Raufarhöfn.
Fyrstu 20 mínúturnar, sem ég er
inni á skrifstofu Jóns talar hann
þrjú löng landssímasamtöl, hvert á
fætur öðru, og þau snúast öll um
atvinnulífið á Raufarhöfn þessa(
sólbjörtu sumardaga.
Efalaust er það, að þessi um-
svifamikli framkvæmdamaður á í
pokahominu ýmislegt fróðlegt
handa lesendum Tímans. Hitt er-
annað, að ótal ljón urðu á vegin-j
um, þar til búið var að lokka hann j
á afskekktan stað, þar sem hvorki \
voru sími eða aðrir ónáðendur til
að trufla okkur. Nú skulum við
vita hvað Jón Þ. Árnason hefur að
segja.
— Hvað um uppruna þinn, Jón?
— Eg er fæddur og upp’alinn
hér á Sléttu, fæddur á Ásmundar-
skyldfólk, því að Ásmundarstaðar
ættin er geysifjölmenn líka. Þar;
hafa menn átt mikið af börnum,
feikna ættbálkur.
Ungur til Raufarhafnar
— Fluttist þú ungur til Raufar- j
hafnar?
— Hingað fluttu foreldrar mín-
ir, þegar ég var líklega 9 ára gam-
all. Þá gerðist faðir minn símstjóri
hér.
— Og var ekki Raufarhöfn
þeirra daga ólík þeirri Raufarhöfn,
sem gefur að líta í dag?
— Jú. í þá tíð munu hafa verið j
tvö íbúðarhús, þar sem nú er allt |
athafnasvæðið hér „sunnan lækj-1
ar“ eins og við köllum það, sem1
hér búum. Á þessu svæði, þar sem
þá stóðu aðeins húsin tvö, búa nú
líklega 400 af 500 íbúum Raufar-
hafnar. Þá var sárafátækt hér á
Raufarhöfn, engin vinna nema tvo
mánuði af árinu, en þá var vinna
kringum Norðmennina, sem voru
hér með síldarverksmiðju og sölt-
un, hvort tveggja í smáum stíl.
Eg minnist þess, að eitt það
fyrsta, sem ég gerði til að afla
veraldlegra auðæfa, var ag ég
ásamt öðrum strákum dyntaðist
JÓN ÁRNASON, framkvæmdastjóri
stöðum á Sléttu 22. dag október-
mánaðar 1915, sama dag og Jón
Espolín sýslumaður, svo það er
ekki að furða, þótt ég sé sterkur.
Hefurðu heyrt, hvernig hann fór
með eikarborðið? Viltu fá að vita
nokkuð um foreldra mína? Nei,
andskotakorniíj, þetta eiga ekki að
fara að verða nein eftirmæli.
— Foreldrar?
— Nú, faðir minn var Arni
Stefán Jónsson frá Ásmundarstöð-
um á Sléttu og móðir mín Þórhild-
ur Guðnadóttir frá Hóli á Sléttu.
Ef þú vilt vita meira um þetta,
þá var hún af Stöðvarættinni í
Stöðvarfirði. Eg á mikið af skyld-
fólki þar eystra. Eg á alls staðar
Athafnamaður
við yzta
kringum Norðmenn, sem voru að
benda með trésveigum tunnur. Ef j
sveigar brotnuðu, fengum við
strákarnir að hirða brotin, fórum!
með þau heim, hjuggum í kurl og
j geymdum sem eldivið til vetrarins.;
| í þá tíð fengu ekki smástrákar i
15 til 30 krónur á klukkutímann,!
j eins og strákurinn minn 10 ára og
: aðrir jafnaldrar hans gera í dag,
! ef þeir stökkva út á plan.
|
Lærði til lýsisbræðslu
— Fórstu ungur að vinna hér
hjá kaupfélaginu?
— Já, mitt fyrsta starf þar var
j að kaupfélagið sendi mig til Húsa-
! víkur til að læra lifrarbræðslu. Síð-
ÁSAH
A0HIY3
an var ég hjá þeim eitt sumar og
bræddi lifur. Það er í rauninni
einasta starfjð, sem ég hef lært um
dagana. — Síðan varð ég svo sím-
stöðvarstjóri hér á Raufarhöfn um
14 ára skeið, tók við af föður mín-
um.
Síðan lá leiðin til
kaupfélagsins aftur
— Og síðan lentirðu aftur til
kaupfélagsins?
— Já, það var árið 1950, að ég
gerðist útibússtjóri hér. Þetta var
þá útibú frá Kaupfélagi Norður-
Þingeyinga á Kópaskeii. Þannig
var það til 1960, að skipti fóru
Sildarsöltun í fullum gangi á Hafsilfursplaninu.
fram og Kaupfélag Raufarhafnar
var stofnað.
— Og þá varð lifrarbræðslumað-
urinn og simstjórinn einn góðan
veðurdag orðinn kaupfélagsstjóri.
— Eg hef nú ekki mikið setið
á skplabekk um dagana, enda tel
ég það ekki bráðnauðsynlegt til að
geta brasað eitthvað í veröldinni.
Eg var tvö ár á Laugarvatni, það
var nú allt og sumt. Eg sé eftir
öllum þeim árum, sem ungir strák-
ar sitja á skólabekk, án þess í raun
inni að hafa af þvi nokkurt gagn.
Ekki máttu samt láta koma fram,
að ég sé á móti menntun, því að
það er ég ekki. Hitt er annag mál,
að ég álít að í skólanám fari oft
miklu lengri tími en nauðsynlegt
og heppilegt sé. Menn eyða alltof
löngum tíma í þetta margir hverj-
ir.
Hefur hlustað og horft á
Raufarhöfn vaxa
— Þú hefur horft á Raufarhöfn
verða það, sem hún er í dag?
— Já, ég nef vaxið upp með
Raufarhöfn. Eg var að vísu ekk
hér unglingsárin, og þannig stóð
á því að ég var á ellefta árinu, þá
brann ofan af foreldrum mínum
hér. Þá fluttist ég til Leirhafnar
og var þar til tvítugsaldurs hjá
föðursystur minni og afabróður,
Andreu og Helga í Leirhöfn, sem
þar voru hjón. En þegar ég kom
aftur hingað til Raufarhafnar, var
hér kreppa og fátækt geysimikil.
Húsin voru alger hreysi, atvjnnu-
leysi gífurlegt og sárafátækt. Eg
minnist þess trá æsku minni. að
menn hér höfðu þá ekki kýr, held-
ur höfðu menn hér fjórfættar geit
ur. Faðir minn hafði sex slíkar.
Eg var geitnahirðir í æsku. Já, þú
gctur skrifað. að ég hef bæði hlust
að og horft á Raufarhöfn vaxa.
— Kaupfélagið hérna hefur auð-
sjáanlega mjög mikið umleikis?
— Já, já.
— Hvað heldurðu í rauninni, að
þú stjórnir mörgum fyrirtækjum?
— Andskotinn, það er ekki
neitt, maður. Þegar er komið út
í að ræða um dótturfyrirtæki og
hliðarfyrirtæki, þá vilja nú mörkin
stundum verða óglögg. Fyrirtækin
eru í sjálfu sér ekki nema kaup-
félagið og söltunarstöðvarnar tvær,
Hafsilfur og Borgir.
— Á ekki kaupfélagið frystihús-
ið?
— Jú, það á bæði frystihúsin.
annað algerlega, en 98 prósent I
hinu. Eg hugsa, að ég sé skráður
framkvæmdastjóri fyrir fjórum
fyrirtækjum, ef þú flettir upp í
Viðskiptaskránni. Það fimmta er
nú í rauninni til líka, söltunarstöð
á Vopnafirði, og það er það eina,
sem ég hef fram hjá mínu aðal-
starfi. Mér finnst ekki rétt að mað
ur haldi fram hjá heima hjá sér,
samanber gamla máltækið: „Sjald-
an bítur refur nærri greni sínu“,
og þess vegna hef ég mitt framhjá
hald á Vopnafirði.
Kaupfélagiö orðið stærsti
atvinnurekandinn
— Kaupfélagið er ekki svo lítill
atvinnurekandi hér á Raufarhöfn.
— Nei, ég hygg að nú sé einmitt
! svo komið, að kaupfélagið sé orðið
I langsamlega stærsti atvinnurekand
inn hér. Síldarverksmiðjurnar
! voru það, en nú hygg ég að svo
! sé komið, að við séum með lang-
| stærstu vinnulaunaútborganirnar
Eg mundi ekki hrökkva í kút, þótt
við þurfum að borga um átta
milljónir í vinnulaun, það sem af
er þessu ári, miðað við það, sem
hér hefur verið starfað.
Raufarhöfn og síldin —
síldin og Raufarhöfn
— Hvað viltu svo segja um Rauf
arhöfn og síldina?
— Eg mundi kannske byrja á
því að segja þér það, að frá því
ég kom hingað aftur árið 1935, þá
hefur mér verið ljóst, að Raufar-
höfn lægi be-zt allra staða við Norð
urlandssíldinni, og reynslan væri
þar ólygnust. Því til skýringar skal
sagt, að fyrirsvarsmenn rikisverk-
smiðjanna hafa sagt mér, að Rauf-
arhafnarverksmiðjan muni hafa
skilað reksturságóða öll árin frá
því er ríkisverksmiðjurnar keyptu
hana árið 1935, nema eitt. Já, og
meira en það, jafnvel haldið ríkis-
verksmiðjunum uppi. Eða svo hef-
ur einn af ráðamönnum ríkisverk-
I smiðjanna sagt.
Okkur er farið að langa í kaffi
og skreppum upp í matsal Hafsilf-
| urs. Og yfir bollunum rifjar Jón
| upp ýmislegt frá fyrri tíð. svona
utan dagskrár
— Já, ég skal segja þér, að ég
á eina minningu frá sumrinu 1935.
Hún sýnir prýðilega muninn á at-
vinnuöryggi verkamanna þá og nú.
Eg réð mig þá fyrir akkorð, sem
aðgerðarmann, átti að fá 5 krónur
og 50 á skippundið. Þar var ákveð-
ið, að ég skyldi taka fiskinn upp
úr bátunum, gera að honum og
verka hann til pökkunar. Þetta ár
var kreppa og útgerðarmennirnir
fóru í Skuldaskilasjóð vélbátaeig-
enda. Útkoman hjá mér varð svo
67 króna sumarhýra. Strá.karnir á
næstu bryggju fóru þð enn verr út
úr þessu, því að þeir fengu ekki
nema 2 prósent af sínu kaupi.
Og Jón segir meira. Hann segir
frá því, þegar hann og aðrir ungir
menn hér á Raufarhöfn unnu um
nætur við að lempa til í síldarþrón-
um. Vinnulaunin notuðu þeir svo
til að standa straum af böllum,
sem þeir héldu. og vanalega skil-
uðu engu nema tapi. „Þá var frítt
fyrir dömur og menn ungir og
fjörugir“, segir Jón.
En nú er kaffið búið, og hefst
nú aftur þráðurinn.
Skammsýni á skammsýni ofan
— Eg var að tala um Raufar-
Framhald á 13 síðu
8
TIMIN N , fimmtvida.gSnn 2. ágvrst 1962