Tíminn - 14.10.1962, Blaðsíða 9

— Nei! Hið' fyrsta verulega
verk á þessu sviði er rit dr.
Valtýs Guðmundssonar, Piivat-
bðligen paa Island i Sagatiden
(1889) og Den islandske Bolig
i Fristatstiden (1894). En hvort
tveggja var, að þá var fátt um
nppgreftri fornra bæja við að
styðja'St, og dr. Valtýr einnig
lítið notfært sér máldaga eða
íslenzkt fornbréfasafn. Önnur
markverðasta ritgerð íslendings
um þetta efni var um húsagerð
á íslandi eftir Guðmund prófess
or Hannesson í Iðnsögu íslands.
Helztu rituðu heimildir, sem
ég hef notað, eru íslenzkt forn-
bréfasafn og svo óprentuð
skjöl frá 16. öld, auk íslend-
ingasagan og Sturlunga sögu.
En af bókum einstakra fræði-
manna hef ég haft einna mest
not af menningarsögulegum
ritum eftir Sigurd Erixson
prófessor í Stokkhólmi. —
Einkum hefir orðið mér að liði
rit hans Folklig möbelkultur í
svenska bygder. Eg lít ekki á
ritgerð mína sem merkilegt
framlag. En hun hefir verið
erfitt verk að fást við, þó að
ég hafi notið hjálpar margra
góðra manna. En ég sé hreint
ekki eftir tímanum, sem í þetta
fór, því að verkið er í sjálfu
sér heillandi. Mér gleymast
ekki kennslustundir dr. Jóns
heitins prófessors Jóhannesson
ar. Hann var sí og æ að benda
okkur nemendum sínum á
hina menningarsögulegu hlið
sögunnar og benti okkur oft á
verkefni af því tagi, Eg man
t. d. eftir því, að einu sinni
stóð til að ég semdi ritgerð
um ölhitu (ölgerð) á íslandi til
forna, en ég hafði ekki tíma
til að koma því í verk. Eg sá
það betur seinna, hve þetta
hlýtur að vera skemmtilegt
rannsóknarefni. Annars er satt
að segja aragrúi ónotaðra
verkefna í íslenzku fornbréfa-
safni:
Vantar fleiri fornminjar
— meira fé
— Þér segið, að þetta verk
hafi verið erfitt viðureignar.
Aff hvaffa leyti?
— Lýsingar á híbýlaháttum,
það eru mjög götóttar heimild-
ir um þetta frá fyrstu öldun-
um, effa fram á sextándu öld.
Strax þar á eftir verða heimild-
ir fjölskrúffugri, að ég ekki tali
um, þegar kemur fram á 18.
öld. Og það sem einkum skort-
ir til rannsókna á þessu efni,
eru áþreifanlegir hlutir, fleiri
fornminjar, meiri uppgreftir.
sem sýni almennari húsaskip-
an. Við þyrftum að vera rík-
ari fslendingar til að geta sinnt
þessu eins myndarlega og ná-
grannaþjóðir okkar. Það þarf
að verja mörgum sinnum meira
fé til aff gera fleiri vísindalega
uppgreftri. Þeir tiltölulega fáu.
sem gerffir hafa verið, eru
flestir héi sunnanlands og
fremur á afskekktum stöðum
Það vantar leifar af meiri efna-
bæjum, stórbýlum. Hinn fyrsti
verulegi vísindalegi uppgröft
ur hér er að Stöng í Þjórsár-
dal. Svo er t.d. á ísleifsstöðum
og á Hrunamannaafrétti, og nú
síðast stórmerkilegur uppgröft
ur að Gröf í Öræfum. Norðan
lands 'iefir aðeins einn bær
verið gr'afinn upp á vísindalag-
an hátt, Klaufanes í Svarfað-
ardal. Það er einmitt trúlega,
að einhver munur hafj snemma
verið á híbýlum eftir
landshlutum. Það er ómöguiegt
að segja, hvað jörðin geymir
af sögulegum heimildum,
En örugglega þarf að verja
til þess meira fé að grafa fleiri
leyndardóma fram í dagsljósið
til að tengja sögu okkar og
Rætt við Amheiði Sigurðardáttur
magister í íslenzkum (ræðum
Arnheiður Sigurðardóttir magister
sanna, hvernig fólkið hafi bú-
ið um sig á fyrstu öldum lands
byggffarinnar.
— Um hvaða efni önnur
skrifuðuð þér prófritgerðir en
híbýlahættina?
— Ritgerð til fyrrihlutaprófs
samdi ég um ritgerðasafn Hall-
gríms Schevings kennara við
Bessastaðaskóla.
„Jeg vil leve"
— Fannst yður vænt um að
fá fyrirlestraefnið Gröndal og
íslenzku fræðin?
— Það er óneitanlega gaman
að lesa það sem Gröndal
skrifar, maðurinn var svo ljón
skemmtilegur. Á einum srtað í
sjálfsævisögunni Dægradvöi
segir hann -var þá í Kaup-
mannahöfn): „Þegar ég fékk
styrkinn, þá sagði ég upp græn
lenzka kontórinu, en þeir urðu
hundslegir við, og höfðu þó
alltaf verið að telja eftir að
halda mig, sögðust alls ekki
þurfa mín með. Kontórshafinn
sagði við mig, þegar ég sagði
upp: „Hvad vil De da göre?“
„Jeg vil leve“, sagði ég. Um
þetta leyti fór ég aftur að fást
meira við náttúrusögu en ég
lengi hafði gert, þar að auki
las ég ákaflega mikið áhrær-
andi þjóðmenningarsögu og
goðafræðj og ritaði upp úr
(Ljósm.: Tíminn—RE)
mörgum bókum. Hin málfræðis
lega stefna hinna seinni eða
yngri philologa hafði aldrei
fest rætur hjá, af því hún er
svo full af gerræðislegum til-
búningi og ímyndunum. Nýj-
ungasótt er eitt af teiknum
tímans, alltaf á að „uppgötva“
eitthvaff nýtt, en allt hið eldra
er álitið ónýtt, ýmsar gerræðis
setningar eru barðar fram með
prófessorsvaldi og margtuggn-
ar upp af hlýffnum lærisvein-
um, eins og t. a. m. sú skoðun,
aff fornmenn hafi aldrei getað
vikið frá vissum reglum, sem
málfræðingarnir þykjast hafa
fundið — svo allt er fyllt með
getgátur, ort upp aftur og um-
breytt, merkileg atriði felld úr
ig öllu umturnað, eins og sjá
má á meðferðinni á Völuspá,
Hárbarðsljóðum og mörgu
fleiru.“
Afskaplega fyndinn og
hugkvæmur
— Og hvernig hefir svo fræði
mennska hans komið yður fyrir
sjónir?
— Gröndal var geysilega víð-
lesinn maður, lét sér fátt mann
legt óviðkomandi, ef svo mætti
segja, og a. m. k. eitt íslenzkt
málfræðiverk hans stendur í
fullu gildi, Clavis poetica. Ann-
ars skrifaffi hann feiknin öll
um þetta efni, mest í Annaler
for nordisk Oldkyndighed og
Tímarit hins íslenzka bók-
menntafélags, einnig í sitt eig-
ið tímarit, Gefn, og hér og þar
í Dægradvöl drepur hann á ým-
is efni í íslenzkum fræðum og
er ómyrkur í máli. Fátt af
því mun nú standast visinda-
legt mat. Maðurinn kom svo
víða við, hafffi í svo mörg horn
að líta, var oft eins og ótemja.
þegar hann þurfti að halda sér
í skefjum við fræðileg efni. Það
er mjög persónulegt handbragð
á öllu því, sem Gröndal skrif
ar, íslenzkufræðum hans ekki
síður en ritgerðum um hvers
konar efni önnur. Hann á ekki
sinn líka. Það er að mörgu
lærdómsríkt að lesa ritgerðir
hans um fræðin, enda þótt það
sé ekki ýkja vísindalegt. En það
er fyrst og fremst andleg upp-
lyfting, hann var svo fyndinn
og hugkvæmur.
Útvarpssögur
— Taka nú við önnur eða
áframhaldandi verkefni í ís-
lenzkum fræðum, að meistara-
prófi loknu?
— Það er allt óákveffið. Að
vísu væri skemmtilegt að
geta haldið áfram athugun-
um á híbýlaháttunum. En það
vérffur víst hlé á því. En
fer að vinna á skrifstofu næstu
daga.
— En þér ætlið að fara að
lesa útvarpssögu að nýju, enn
eina eftir Karen Blixen. Fellur
yður vel að lesa sögu í útvarp?
— Nei, ekki geri ég það þess
vegna. Það hefir aðallega kom-
ið til af því, að þröngt hefir
um fjárhaginn. Sögurnar, sem
ég hef lesið, eru með svo sér-
stæðum stíl, að ég hef verið
hálffeimin að lesa þýðingar
mínar á þeim. Oft hefir mér
fundizt i lestrinum, að hér og
þar þyrftj ég að gera breyt-
ingar á stundinni. Fyrstu sög-
una las ég fyrsta veturinn, sem
ég var í háskólanum. Það var
Brotið úr. töfraspeglinum eftir
Sigrid Undset. Svo var það
víst haustið 1959, að ég las
tvær sögur úr Vetrarævintýr-
um eftir Karen Blixen. Þá kom
Vítahringur eftir Sigurd Hoel.
Það þótti mörgum ljót saga,
En hún var byggð
á raunverulegum atburðum.
Lífiff lét sig hafa það að setja
þetta á svið. Hún var hroðaleg
í. lokin. En margir voru mér
samt þakklátir fyrir að hafa
lesið hana. Eg fékk þakklæti
frá vegavinnumönnum úti á
landi og ungri sfúlku i mjólkur
búð hér í bænum og ólíkasta
fólki. Nú les ég aðeins stutta
sögu, Herragarðssöguna eftir
Karen Blixen, eina af eftirlætis-
sögum mínum.
Raunsæ — ekki rómantísk
— Þér dáizt mikið að Karen
Blixen. Hvaða bækur hennar
hafið þér þegar þýtt eftir hana?
— Eg get ekki neitað því,
að mér finnst hún eitt af merki
legustu skáldum á þess-ari öld,
og ég sakna hennar verulega,
að maður skuli ekki eiga von á
fleiri bókum frá hennar hendi.
Hún færði nefnilega alltaf eitt-
hvað nýtt. Og að lesa bók efíir
hana aftur og aftur, þaff var
eins og birtist ný og ný hlið á
sögunni við hvern lestur. Blix-
en leyfir lesandanum sjálfum
að ráða gáturnar í sögunni,
yrkja í eyðurnar. Þegar ég
ræði við kunningjana um ein-
hverja sögu eftir Blixen, kem-
Framh á 15 síðu
Eftlr uppgröftinn að Stöng ( Þjórsárdal: SéS eftir stofunni út tll dyra.
T 4 M I N N, sunnudagurinn 14. okt. 1962.
9