Tíminn - 23.10.1962, Blaðsíða 9

Ri-iiati
Þessi stofa og lega staðarins
réðu því að Sambandsfundurinn
fyrsti var haldinn hér í Yzta-
felli.
— Og svo rann upp Þessi
miMi dagur?
— Já, bjartur og heiðskír en
alsnjóa. Fundarmenn höfðu
komið kvöldið áður og gistu
allir. Var þá margt skrafað út
um alla heima og geima. í stof-
unni var ferhyrnt borð, mjög
fernfálegt og gátu tveir menn
setið við hvora hlið borðsins.
Fjalirnar í plötunni voru orðn-
ir svo slitnar af margra ára-
tuga þvotti, að sums staðar var
eytt orðið ofan í grópin. Þarna í
þessari stofu við þetta borð,
fæddist Samband íslenzkra sam
vinnui élaga.
— Stóð fundurinn lengi
dags?
— Hann stóð allan daginn
og er mér enn í ljósu minni.
— Það má í rauninni segja,
að þú hefir alizt upp með sam-
vinnuhreyfingunni.
— Það hlaut mikið að vera
rætt um þessi mál á heimilinu
jafn virkur þátttakandi og fað-
ir minn var í starfinu. Hann
tók að sér ritstjórn Tímarits
kaupfélaganna árið 1907, sem
síðan varð Samvinnan. í raun-
inni var faðir minn ekki bú-
maður, en hann var atorkumað-
ur og vann að framkvæmd
hugsjóna sinna af dugnaði og
kappi.
Ævintýri
Það má segja, að verk þess-
ara þingeysku bænda séu í raun
inni eitt ævintýri, En slík ævin
týr geta ekki gerzt nema þar
sem fyrir er gróin menning. f
þessu tilfelli langgróin heim-
ilismenning.
— Já, hér var um heimilis-
mennihgu að ræða. Tökum til
dæmis Gautlandaheimilið. Það
verður að teljast stórmerkilegt,
að í 60 ár skyldi höfuðstaður
sýslunnar í rauninni vera á hálf
gerðu heiðarbýli. En það'heið-
arbýli geymdi bæði myndar-
heimili og gámalgróna menn-
ingu.
Þegar aldamótakynslóðin
var ung
— Nú skulum við Jón, vinda
okkur aðerns frá þessum mál-
um, og skyggnast um í heimi
unga fólksins hér í sveitinni,
þegar þú varst að alast upp?
— Þá var minna um skóla-
göngur en nú orðið.
— Hvert sóttir þú þína
menntun, Jón?
— Menntun? Ja, ég las. MLn
menntun hefur mest verið af
bókalestri. Bókavalið og þá
um leið árangurinn á ég mest
Benedikt Jónssyni frá Auðn-
um að þakka.
Hvað mína eigin skólagöngu
áhrærir, þá var ég fyrst í skóla
hjá séra Sigtryggi, sem síðar
varð skólastjóri á Núpi, í tvo
mánuði, og aðra tvo hjá Jónasi
Jónssyni. Þetta var í Ljósa-
vatnsskóla.
— Þá hefur Jónas verið að
hefja sinn kennaraferil?
— Já, þó var hann búinn að
vera heimiliskennari á Landa-
mótsseli fyrri hluta þessa sama
vetrar. Þar kenndi hann meðal
annars Helgu konu minni.
— Eg var óskaplega hrifin
af honum. segir Helga hús-
freyja, sem einmitt kemur inn
í stofuna rétt í þessu. — Hann
lék sér með okkur krökkunum.
Þarna kenndi hann meðal ann
ars grasafræði. Fékk hann nem
endur flesta hverja til að kaupa
sér Flóru íslands og safna jurt-
um.
— Og hvaða námsgrein
þótti ykkur Jónasi bezt að
kenna?
Yzta fell.
— Náttúrufræði, svarar Jón.
Húsfreyja tekur undir það og
bætir við: Það er mikill hug-
sjónaeldur í honum og við hrif
umst með. Greinarnar hans í
Skinfaxa frá þessum árum
lýsa honum vel.
Þá hófst alda ungmenna-
félaganna
— Var ekki mikið líf í ung-
mennafélaginu hér á ykkar
ungu dögum?
— Jú, það er mjög vel starf
andi. Jónas Jónsson stofnaði
það, líklega mánuði áður en
Umf. Akureyrar var stofnað.
Það heitir Gaman og alvara,
eftir skemmtifélagi, sem starf-
aði hér áður en þetta var stofn
að.
— Ungmennafélögin létu sig
marga hluti varða á þessum
árum?
— Já, þau gerðu það. Þannig
var með Laugaskóla. Jónas
braut fyrstur upp á því rnáli
og þegar Samband ungmenna-
félaganna í Þingeyjarsýslu var
stofnað áxið 1915 tók Það skóla-
stofnunina á sína stefnuskrá
og stóð fyrir stofnun La-uga-
skóla.
— En segðu mér annað Jón.
Hvernig var hinu félagslega
starfi í ungmennafélögunum
háttað?
:7rTo?g m\ eþki hvernig ég á
að svarat-þy-í L,fáum orðum, en
það var fjörugt skemmtanalíf.
— Nú á dögum mundi „fjör-
ugt skemmtanalíf" í rauninni
þýða gott ball.
— Það voru haldnir skemmti
fundir, — skemmtifundir voru
þeir kallaðir, en ekki böll. Það
voru æfðir söngkórar — haldn
ar ræður, lesin upp kvæði, far
ið í íþróttir og dansað. En það
var aldrei dansað lengi í einu,
heldur einhver skemmtiatriði
felld inn í. Það var mikil
íþróttavakning hér á fyrstu ár-
ur ungmennafélaganna. Menn
æfðu glímu, stökk og alls kyns
íþróttir.
— Og komu fram snjallir
íþróttamenn?
— Já, til dæmis Kári Arn-
grímsson á Ljósavatni. Hann
var mjög fjölhæfur og góður
íþróttamaður.
Ungmennafélögin voru
skóli — fræðsla í bágu
samvinnuhreyfingarinnar
— Ungmennafélagið hefur
orðið þér skóli, Jón, sem og
öðru ungu fólki á þessum dög-
um?
— Já, vissulega var ung-
mennafélagið skól'i. Hins vegar
fór ég einn vetur í Hólaskóla
á þessum árum, lærði að vísu
lítið, en varð hrifinn af áhuga
og krafti Sigurðar búnaðarmála
stjóra. En eins og ég sagði
þér áðan, þá var það fyrst og
fremst lestur bókanna frá Bene
dikt á Auðnum, sem varð mér
að menntun. Og eftir Þann lest
ur og allt mitt uppeldi þá hlaut
samvinnustefnan að verða mín
hugsjón. Á vegum samvinnufé-
laganna ferðaðist ég um landið,
meira eða minna í 10 ár, eða
á árabilinu 1923 til 1933. Var
vanalega á ferðinni síðari Hluta
vetrar. Eg fór í allar sýslur,
mest fótgangandi, nema Aust-
ur-Skaftafellssýslu. Var að vísu
lagður af stað héðan að heim-
an, þegar Jón ívarsson hringdi
og sagði að ekkert myndi þýða
að koma í það sinn vegna ó-
færðar. Þannig varð Austur-
Skaftafellssýsla útundan.
Skólastjóri Reykjaskóla
— Ef ég man rétt, Jón, þá
lá.gu spor þín vestur í Reykja-
skóla í Hrútafirði.
— Jú, ég tók við skólastjórn
þar árið 1934 og hafði hana með
höndum til ársins 1937, eða í
3 skólaár.
— Þetta var alþýðuskóli?
— Já, alþýðuskóli og náms-
tilhögunin og skólabragurinn
sem mest miðaður við það, sem
var á gömlum íslenzkum menn
ingarheimilum.
Ég á margar góðar minning-
ar frá þessum árum, minning-
ar af samvistum við gott fólk
bæði frá sjó og úr sveit. Stund
ur voru send til okkar svoköll
uð vandræðabörn úr kaupstöð-
um, sem mér líkaði yfirleitt
prýðilega við, þegar ég fór að
kynnast þeim. Ég held að það
megi venjulega hjálpa slíku
fólki ef þeim kennara eða hjálp
armanni sem í hlut á, tekst að
vekja traust þess. Þá fær hann
tækifæri til að rækta hið góða.
Maður verður að leita að Því,
hlú að Því og gera það yfirsterk
ara hinu.
— En svo hættirðu eftir
3 ár?
— Já, mér Þótti að bezt
mundi að aka heilum vagni
heim. Það hafði gengið vel fyr
ir mér i þrjú ár. en ég hafði
enga tryggingu fyrir því, að
það héldi áfram. að ganga vel.
Svo var líka hitt, að mér fannst
ég hafa svo miklar rætur í
Þingeyjarsýslu, að ég gæti ekki
slitið mi,g þaðan lausan, að
fullu og öllu.
Aftur lá leiðin í Yztafell
— Og hélzt því aftur heim
í gamla Yztafell?
— Já, ég hafði leigt búið,
meðan ég var vestra, og flest-
ir héldu að ég væri farinn héð-
an fyrir fullt og allt. Hér hef
ég svo verið síðan og hér vil
ég vera. Við hjónin höfum eign
azt sex börn um ævina og í
eðli sínu er það allt rótgróið
sveitafólk. Tveir synir mínir
búa hér með mér, annar kvænt
ur reykvískri konu. Á jörðinni
búa líka dóttur mín og tengda-
sonur. Hann er vélvirki úr
Reykjavík. Einn sonur minn
átti að verða skólamaður, en
hann gat ekki hugsað sér að
leggja neitt fyrir sig nema bú-
fræði. Dætur á ég svo tvær,
búsettar í kaupstað, sem báðar
sækja í sveitina á sumrum. Þar
eru ræturnar.
Hugurinn reikar víSa
— Er ekki lítill tími frá bú-
verkum til skrifta og heila-
brota. Jón?
— Það er alltaf nægur tími
til að hugsa, þegar ég er við
bústörfin. Þau eru orðin vél-
ræn. Ég hef unnið þessi verk
frá barnsaldri, og Þau eru orð-
in að vana. Þvi er það að hug-
urinn er oft allt annars staðar.
Frarnhald a 13 síðu
I
T í M I N N, þriðjudagurinn 23. október 1962
9