Tíminn - 24.11.1962, Blaðsíða 8

Landsmót
. oq hrossarækt
Ritdómar um eitt og annað eru
r.ú á tímum taldir nauðsynlegir
þættir í framvindu hins breyti-
lega starfs, sem unnið er á hinum
ýmsu sviðum þjóðlífsins. Vissulega
er hér vandfarinn hinn gulLni
meðalvegur hófsemi og sanngirni,
en þó ber að' þræða hann eins vel1
og föng eru á, allt annað stefnir
ævinlega til öfugrar áttar.
Um fyrsta landsmót L.H. á Þing
völlum 1950 ritaði undirritaður
r.okkrar hugleiðingar í dagblaðið
Tímann, og var þar reynt að vekja
cfhygli á ýmsu, er vel fór úr hendi
og ekki heldur nein fjöður dregin
yfir það, er miður fór, því að svo
hezt er úrbóta að vænta, að allir
aðilar, er málið snertir, geri sér
grein fyrir því í tæka tíð. Það
rnætti kallast furðulegt, þegar um
jafnstór mót er að ræða og lands-
n.ót L. H. eru orðin, ef ekki færu
nokkur atriði á annan veg en til
var ætlazt, bæði í framkvæmdinni
sjálfri og eins í undirbúningsstarf-
inu.
Það er ekki nóg, að blaðamenn
segi frá mótunum, heldur þurfa
þeir, sem að meira eða minna leyti
standa í eldraun framkvæmda og
uf.dirbúnings, að segja eitthvað og
skrifa um það, sem fram fór og
hvemig mætti um bæta í þeim
greinum, er miður tókst til um,
það er hin jákvæða leið, sé hóflega
á málunum haldið.
Um landsmótin 1954 og 1958
var lítið eða ekkert skrifað, svo
að ég muni eftir, er til gagnrýni
gæti talizt eða ábendinga um þau
r.triði, er betur hefðu mátt fara
úr hendi. Fram til laugardagsins
22. sept. s.l. leit út fyrir, að enn
færi á sömu leið og um fyrri mótin j
tvö, að' enginn sæi ástæðu til að
birta á prenti neitt af því, sem
menn höfðu um mótið að segja í
heild, en þá mátti lesa í Morgun-i
blaðinu hugleiðingar Jóns Páls-i
sonar, dýralæknis, um Landsmót
L H. á síðastliðnu vori. Jón víkur
þar að nokkrum atriðum, er'hon-
um þóttu miður fara í framkvæmd
mótsins og benti á sitthvað, er gera
hefði mátt betur og auðveldað í
hefði alla framkvæmd mótsins;
í þeim línum, er hér fara á eft-
•r, verður reynt að koma nokkuð
&ð öðrum atrið'um en J. P. ræðir
um, svo að menn fái fleiri umhugs-
unarefni að glíma við og ráða bót
á, ef unnt er um að bæta á ann-
að borð.
Stóðhestadómar
Dómar um stóðhesta, eins og
þeim er háttað nú á ýmsa lund,
eru líklega vafasamastir og vanda
samastir allra þeirra vandasömu
og vafasömu dóma, sem upp eru
kveðnir á mótum L. H. og hesta-
mannafélaganna í landinu.
Afkvæmi stóðhestanna, þegar
árin líða, eru þeir „stórudómar",
sem allir aðrir fyrri dómar um
stóðhestana verða að víkja fyrir,
eí þeir fara í öfuga átt við það,
sem þess; eini rétti dómur sýnir
oss og sannar. Því er mörgum
þeim, er dæma unga og lítt reynda
stóðhesta, mikill vandi á höndum,
að hefja ekki eitthvað í dómum
sinum hátt til skýjanna án þess að
hafa jörð til að standa á sem styrk
an bakgrunn. Mörg feilspor hafa
verið stigin i þessu efni og glappa
skotin ganga sem ódrepandi aftur
göngur langar leiðir fram í tím-
ann, hrossaræktinni til stórtjóns.
Mistökin stafa einkum af því, að
grunnurinn, sem byggt er á, reyn-
:'st ótraustur — óraunhæfur. Sá
háttur; sem nú er. mikil áherzla
lögð á, að þrauttemja stóðhest-
ana, sérstaklega þá er til sýning-
ar skulu ganga, er ekki nema að
takmörkuðu leyti raunhæfur. Dug-
’egur hestamaður getur ef til vill
gert sæmilegan reiðhest úr skap-
vondum hrekkjahundi, en slíkir
skapbrestahestar ættu allra sízt
að notast til framræktunar. Tak-
ast má líka að fá einn og einn
sæmilegan r'eiðhest — og kannski
góðan — úr truntukynjum, en slík-
ir eru ekki líklegir til að gefa
margt gott. Einnig geta komið
lélegir reiðhestar úr góðum kynj-
um, en á þá verður að líta öðium
augum en hina, vegna þess að
síyrkur ættarinnar er stórum lík-
legur til að ráða fleiru til góðs
en á hinn veginn fari nema í fáum
tiifellum. Stóðhestana þarf ekki
cg á ekki að þrauttemja, góðir
hestamenn finna strax í fyrstu
tamningu, ef folinn býr yfir rudda-
legri skapgerð litlum ganghæfi-
leikum eða öðru því, er til stór-
ókosta getur talizt. Á sama hátt
er auðvelt að átta sig á hinu, er
vel horfir, og hvað tamningamenn-
irnir segja um þetta, er vissulega
ekki minna virði en það, að ásamt
góðum og areiðanlegum ættartöl-
um væri það nægur dómur til að
binda góðar eða slæmar vonir við,
og bæri þá að haga aðgerðum eft-
m*
SUMARAUKIIII
„Landið okkar“ og fólkið,
sem þar býr, atvinnulíf þess,
framtak og dugnaður, er sann-
arlega verðugt lesefni, þegar
um það birtast greinar í dag.
blöðum, skrifaðar af velvild og
skilningi. Þær vekja athygli á
þeirri staðreynd, að lífsbarátta
fólksins, hvar sem er á land-
inu, varðar miklu fyrir þjóð-"
ina alla, og ísland er stærra en
nokkrar auglýsingasíðúr dag-
blaða og þjóðin fjölmennari en
fáeinir misvitrir stjórnmála-
menn.
Svo margslungið er líf fólks-
ins í landinu og ekkert sam-
félag þess svo lítið, eða fá-
breytt, að því verði viðhlítandi
skil gerð í einni lítilli blaða-
grein. Til þess ætlast enginn.
En 'nokkrir þættir í hinni
margbreyttu lífsbaráttu eru þó
svo sterkir og þýðingarmiklir,
að án þess að á þá sé drepið
verður sú mynd, af sveit, sjáv-
arþorpi, kauptúni eða kaup-
stað, sem lesendum er ætlað að
sjá, ekki aðeins ófulkomin held
ur einnig röng. Þannig væri
það í síldarverstöðvunum aust-
anlands og norðan, ef ekki,
væri minnzt á síld. Þannjg
væri það í sveitum Árnessýslu,
ef ekki væri minnzt á mjólkur
framleiðslu og þannig væri það
í Vestmannaeyjum, ef ekki
væri talað um útgerð.
Og þannig er það til sjávar
og sveita allt í kring um land-
ið, ef ekki er minnzt á þátt
samvinnufélaganna í lífsbar-
áttu fólksins.
í áttatíu ár hafa kaupfélögin
haft ómetanlega þýðingu fyrir
landsfólkið. Og löngu fyrir
þann tíma hafði andi samvinnu
stefnunnar átt drjúgan þátt í
því, að glæða og efla sjálfstæð
isbaráttu þjóðarinnar. Vegna
eðlis síns og tilgangs, hafa
samvinnufélögin ofið saman ör
lög fólksins í sveitum landsins
og þeirra er byggja sjávarþorp
og kauptún. Á nokkrum stöðum
má með sanni segja, að þessi
samvinna sé grundvöllur fyrir
tilveru þéttbýlisins á strönd-
inni. Annars staðar skapa kaup
félögin, vig hlið fyrirtækja í
einkaeign, eða hlutafélaga,
þennan grundvöll.
Á Hvammstanga við Mið-
fjörð eru höfuðstöðvar Kaup-
félags Vestur-Húnvetninga og
búnar áð vera í meira en hálfa
öld. Órofa samband er á milli
þorpsins og hinna blómlegu
nágrannabyggða. Flestir bænd
ur sveitanna eru í kaupfélag-
inu. Flestir heimilisfeður af
340 íbúum Hvammstanga eru
þar félagsmenn. Byggingar
kaupfélagsins eru stórglæsileg-
ar. Mjólkursamlagið er stofnað
og rekið af kaupfélaginu í sam
vinnu við kaupfélagið á Borð
eyri.
Hvammstangi er fallegt og
blómlegt þorp. Velgengni þéss
verður ekki skýrð, nema vita
deili á Kaupfélagi Vestur-Hún
vetninga.
Upp frá Vopnafirði liggja
blómlegir dalir. Byggðin þar og
kauptúnið við fjörðinn hafa
alla tíð stutt hvað annað. Á
Vopnafirði er Kaupfélag Vopn-
firðinga búið að eiga heima í
44 ár. í því eru bændur héraðs
ins og af n.l. 360 íbúum kaup-
túnsins eru flestir heimilisfeð
ur félagsmenn. Mjólkurstöð og
væntanlegt mjólkursamlag er
samvinnufyrirtæki, eins og
annars staðar á landinu, báðum
til mikilla heilla, bændum og
íbúum kauptúnsins.
Við hliðina á vaxandi útgerð,
síldariðnaði og síldarsöltun, er
kaupfélagið undirstaða vel-
gengni kauptúnsins.
í Vík í Mýrdal hefur mynd-
azt fallegt þorp. Þar eru höfuð
stöðvar Kaupfélags Skaftfell-
inga, og hafa verið. Tilvera
þess þorps á hafnlausri strönd
Suðurlands verður ekki skilin
og metin, ef ekki er vitað um
meir en hálfrar aldar starf
kaupfélagsins. Byggingar þess
og fyrirtæki setja svjp sinn á
staðinn. Hin bláu þök á hús-
um félagsins eru í stíl við heið
blátt hafið, sem brotnar þar á
söndunum. Langflestir bændur
í Vestur-Skaftafellssýslu eru í
kauofélaginu og af n.l 350 íbú
um Víkur eru 123 félagsmenn
Hér era þessi þrjú dæmi.
tekin sitt af hverju landshorni.
til þess að sanna. að saga
„landsins okkar“ er ekki svo
mikið sem hálfsögð. ef hlaupið
er yfir þát.t samvinnufélaganna
í lífsbaráttu fólksins.
^ PHJ
ír þvi. Tamningu a stóðhestum
ætti ekki að hafa meiri en svo
að honum megj ríða prútt og hóg-
lega um sýnmgarsvæði, hvort held
ur væri einum eða í fylgd af-
kvæma sinna, annað er óþarft og
þýðingarlaust og aðeins til að
slíta hestinum of mikið og stund-
um fyrir aldur fram. Til sýningar
koma stóðhestar í margvíslegu á-
standi, sumir eru aldir í húsi og
lialdið í stöðugri þjálfun allt vorið
fí’am til sýningardaga, sem venju-
Ipgast eru um miðjan júlímanuð,
aðrir eru settir í girðingar á venju-
’egum gangmálstíma og látnir
drasla þar, mjög oft með alltof
mörgum hryssum. Þessir stóðhest-
ar koma þvi illa til hafðir á sýn-
ingarnar og eru þá gjarnan ófúsir
s'ö láta það í té, er þeir höfðu áð-
ur verið búmr að læra við vetrar-
tamningar. Þetta þekkja þeir, er
reynt hafa. ug því er von til þess,
að á ýmsu gangi um dómsniður-
stöður og lítt sé mark á þeim tak-
rndi.
Afkvæmadómar
Nú eru afkvæmadómar orðinn
! fastur liður, bæði á landsmótum
L. H. og fjórðungsmótum hesta-
mannafélaganna. Þar eru stóðhest
! ar leiddir tram með fáum af-
| kvæmum og einnig ber við, að
| fullorðnar nryssur mæti þar á
j sama hátt með afkvæmi. Þegar ég
| var ungur og hrossaræktarfélag
j starfaði í minni heimabyggð, eins
! og allvíða i sveitum landsins í
I þann tíð, vai afkvæmadómum hag-
að á annan og raunhæfarj veg en
nú tíðkast. Þá voru hryssurnar
sýndar með afkvæmum sínum
•jafnhliða stoðhestinum og höfðu
þá jafna aðstöðu vig hestinn, er
afkvæmin voru metin. Nú er ann-
ar háttur hafður á um afkvæma-
dóma að þessu leyti, ef afkvæmi
skal sýna með stóðhesti, er þess
leitað á stóru svæði — heilu hrossa
ræktarsambandssvæðj venjuleg-
ast nú orðið — og ef efnilegt af-
kvæmi hestsins finnast, er þvP
slegið föstu, að af því eigi hann
allan heiðurinn, en móður afkvæm
isins þar að engu getið. Á stóru
svæði ætti að vera auðvelt að i
finna fjögur sæmileg afkvæmi full
orðis stóðhests með þessu móti,
stundum tekst þetta sæmilega, en I
líka kemur tyrir, að uppskeran er
sorglega bágborin. Af þessarj að-
ferð má sjá, að afkvæmadómar
eru nú á tímum vægast sagt mjög
lítils virði og ófullkomin mynd af
kynbótagildi þess stóðhests, sem
sýndur er með afkvæmum völd-
inn með þessum hætti.
Á síðasta landsmóti L. H. fór
þetta fram með svipuðu móti og
áður, nokkrir stóðhestar voru sýnd
ir þar með afkvæmum fjórum, og
stóðu elztu hestarnir þar eðlilega
bezt að vígi vegna afkvæmafjölda
og fullkomnari tamningu þeirra,
sem voru mörg komin á miðjan
aldur og allt upp í 14 ár. Af þeim
ástæðum má sjá, að samanburður
inn milli stóðhestanna innbyrðis
er alveg óraunhæfur, og ætti því
að flokka stóðhestana með af-
k\æmum sínum eftir aldri hest-
arna sjálfra, eða öllu fremur þó
pftir aldri afkvæma þeirra
Pomar á kynbótahryssum
Um hryssudómana skulu ekki
höfð mörg orð. Greinilegt var, að
nú von,) fleiri og jafnari hryssur
svndar en a tyrr’ landsmótum Sú
-taðreynd oendir fyrst og fremst
til þess, að rú eru fleiri hryssur
liimdar með hverju árinu, sem lið-
ur en áður var, og á hestafólkið
| í þéttbýlustu stöðunum sinn stora
! batt í því Sumar aðrar þjóðir hafa
urn langt skeið lagt meiri rækt við !
tamningu hryssunnar en hestsins I
r _____
og tileinkað sér þá staðreynd að
býðleiki, mýkt og fínleiki hryss-
unnar er að jafnaði meiri en hests-
:iis. En vegna hjarðmennskunnar,
til skamms tíma í okkar hesta-
haldi, hefur hryssan aðallega gegnt
hlutverki móðurinnar og þótt
mest um vert, að hún dygði sem
bezt á þeim vettvangi. Sennilega
befur jöfnunartalan í heild yfir
Imyssudómana nú verið hærri en
á fyrri mótum, og er það vel, en
þó mun mörgum hafa þótt skorta
’iokkuð á skörungsskap hryssanna
i efstu sætunum nú miðað við það,
sem áður hefur mátt sjá í hliðstæð
um samanburði á landsmótum.
Góðhestadómar
Svo langt aítur í tímann, að sög-
ur herma um ágæti íslenzka reið-
hcstsins, hefur hryssurnar og kosti
þeirra ekki borið hátt í samanburð-
inum við goðhestana. Sögnin um
Fiugu og hennar nafntogaða Flugu
skeið hefur þó verig og er enn
sem lýsandi stjarn'a á himni þessa
samanburðar, og í valdi hennar
geta allar síðari tíma góðhryssur
slaðið stoltar og borið höfuðið
hátt. Nú er þetta óðum ag breyt-
ast hryssunurr. í hag. beirra rétt-
ur er að ná hærra og hærra og
skal ósagt látið. hvað hestarnir
draga lengi undan í þeim viðskipt-
um'. Á síðasta landsmóti H.H lýsti
Guðmundur Pétursson dómum fyr-
ir hönd góðhestadómnefndar —
líæðu sína bvrjaði hann meg því
að láta í ljós hryggð sína yfir h-
aö mega ekki verðlauna fleirj góð-
besta en reglur þar um ákváðu.
þar eg nú ræri svo margt ágætis
hesta í sýningarhópnum. Eftjr
þessi ummæli G. P. biðu sennilega
margir fleirj en ég eftir óvæntu
spennandi augnabliki, nýjum glæsi
legum topphesti. sem einnig var
urðið sanngjarnt að fá frarr>
fíeiri en emni blið skoðað En
hvað' skeður ekkert nýtt var
hafa, Stjarm gamli enn leiddur til
efsta sætis og með því dómsorði
að vera fannn ag stirðna vegna
aldurs og að öðru leyti í lakara
lag; undirbúinn f svo stranga
keppni, sem góðhesta-
keppnin hlaut að hafa verið að
þessu sinni, óg G P. gat réttilega
um í upphafi ræðu sinnar. Sam-
kvæmt þessari niðurstöðu dóm-
nefndar verður að ætla. að Stjarni
hafi áður borið svo langt af öðr-
nm hestum, (að Blesa gamla á
Sauðárkróki þá undanskildum) að
hann þyldi nú vel að koma lakari
en áður til sýningar. efsta sætið
bæri honum eigi að síður nú eins
og 1954 Börkur Þorláks, Hrannar
Sólveigar jg máske fleiri, sem
ckki væru vkja langt frá Stjarna
á fyrri mótum héldu hvergi nærri
hlut sínum móti honum nú, og
enginn af beim hestum, sem fyr-
ir ofan þá stóðu höfðu þá næga
hæfileika til að skipa efsta sætið.
Nei, dómar. sém ekki byggjast
einvörðungu á skeiðklukku og mál-
bandi, verða mannj stundum nær
óskiljanlegir hrein krossgáta Það
var réttilega fram tekið hjá G P.
að margt ágætra og efnilegra hesta
kom þarna til leiks, en sennilega
þarf nánari athugun á því, hvað
heppilegt það er fyrir hestamanna-
félögin að senda til þátttöku sömu
góðhestana, kannski á þrjú eða
fleiri landsmót , röð. Sennilega
er það of hversdagslegt og dautt
fvrir áhorfe ídur og getur einnig
srtt veikgeðia dómnefndir í of mik
inn vanda im úrlausnarefnið
Sýning stóðhesta meg afkvæmum
Fyrsta sæ’ið skipaði Svipur Har-
aids Þórarinssonar S.-Laugalandi
S'ipur hefur áður verið sýndur
r.ieð afkvæmum, en aðs’aða hans
Framh. á 13 síðu
T I M I N N, laugardagurinn 24. nóv. 1962. —
8