Tíminn - 17.01.1963, Side 2

HAFA
LISTHÆFILEIKA?
Sjimpasninn Congo í dýra-
garðinum í London hefur
líklega verið umdeildasta
persónan í listaheiminum ár-
ið 1962. Mikið var um hann
rætt og ritað, en ekki var
verið að níða Congo sjálfan,
heldur voru listaverk hans
Það eiu ekki allar manneskj-
ur jafngáfaðar, og heldur ekki
allir sjimpasnar, en Congo i’eynd
ist vera svo félagslyndur í sam-
vinnu sinni, og jákvæður og vak-
andi, meðan á upptöku stóð, að
Morris fékk löngun til að gera á
honum nokkrar tilraunir, sem
ekki stæðu í sambandi við' sjón-
varpið. Ein spurning vakti aðal-
Congo teiknaði því aldrei, þeg-
ar hann ekki langaði til þess,
en sökkti sér djúpt niður í það,
þegar sá gállinn var á honum.
Hann varð' ævareiður, ef pappír-
inn eða blýánturinn var tekinn
af honum, áður en hann var bú-
inn eða or'ðinn þreyttur. Hann
lét ekki einu sinni trufla sig frá
teikningunni af uppáhaldsrétt-
„Symmetri"
Congo hafði greinilega til-
hneigingu til að fylla pappírs-
blaðið út með blýantinum eða
penslunum. En mjög athyglisvert
er, að setti Morris blett á papp-
írsblaðið, reyndi Congo að teikna
þannig, að samræmi væri í mynd
inni. Væri bletturinn á miðri
myndinni, reyndi Congo að
teikna ofan á hann, og væri blett
urinn til hliðar, reyndi Congo
að teikna á hina hliðina. Ef Morr
is teiknaði þrihyrning, fyllti
Congo hann út. Ef ekkert var á
blaðinu, sem hann fékk, teiknaði
hann gjarnan mynztur, sem
breiddi sig til allra hliða. Congo
fylgdist alltaf nákvæmlega með
augunum með' því, sem hann var
að teikna.
í fyrstu byrjaði hann að teikna
út við jaðar blaðsins og færði
sig svo inn eftir, en síðar sneii
hann því við. Einnig sýndi hann
mikin takt við teikunina. Tæki
Morris blaðið af honum, áður en
hann var orðinn þreyttur, hélt
apinn áfram að hreyfa handlegg-
ina á sama hátt og hann gerði,
I
I
1
notuð til sönnunar staðhæf-
ingum um fáránleika
abstraktlistar.
Congo átti 25 myndir á list-
sýningu í Institute of Contem-
porary Art í London og sýning-
ar gestir keyptu þær allar. Deilt
er um, hvort gestirnir hafi vit-
að um það fyrir fram, að þær
voru gerðar af apa, eða hvort
þeir hafi verið gabbaðir. Annars
virtist þeim öllum, að myndir
Oongo líktust öðrum myndum á
sýningunni eftir nútímalista-
menn, og voru þar m. a. málverk
eftir Paul. Klee.
Einnig hefur verið gefin út
bók með eftirprentunum af úr-
vali af listaverkum Congos, sem
í allt eru 400 myndir í litum á-
samt mörgum teikningum.
Hver er meiningin?
Hver var eiginlega meiningin
með jþessu öllu saman? Hún fórst
eiginlega fyrir í öllu umstanginu
út af þessu, en nú er bókin fyr-
ir hendi og ástæða til að réttlæta
gerðir Congos. Saga þessi er
forvitnilegri en nokkurn grun-
ar. Það hefur aldrei verið ætl-
unin að hafa fólk að ginningar-
fíflum, eða að gera árás á ab-
straktlistamenn. Ástæðan fyrir
þessu öllu saman var þaulhugs-
uð tilraun, og niðurstaða þessar-
ar tilraunar leiðir til þeirrar
spurningar, hvort dýr hafi fagur
fræðilegar tilfinningar.
Dýraíálfræðingar gera ekki,
eins og margir munu halda, sál-
greiningar í dýraríkinu, heldur
rannsaka þeir eingöngu, hvernig
dýrin haga sér. Desmond Morris,
er dýrasálfræðingur, sem starfar
í dýragarðinum í London, og var
hann beðinn um að koma viku-
lega fram í sjónvarpi ásamt
Congo.
1
i
i
i
Þetta er bezta mynd Congos. —
Þessi hringur, sem hann hefur
útfyllt, er það sama og þriggja
ára barn getur gert, rétt áður
cn það lærir að teikna andlit.
lega fyrir honum og hún var sú,
hvort mögulegt væri, að komast
fyrir löngun mannanna til að
skapa list.
Elztu listaverk, sem þekkjast
og gerð eru af manneskjum, hafa
fundizt i ísaldarhellum. Þessi
listaverk eru það góð, að þau
geta varla verið frumskrefið í
listaþróun mannsins. Þess vegna
spurði Morris sjálfan sig: Getur
frujnstigið verið að finna hjá
því dýri, sem stendur mannver-
unni næst?
Tveggja ára tilraunir
Samvinna milli þeirra Morris
og Congo stóð í tvö ár, og á því
tímabili kenndi Morris Congo
ekkert annað en að halda á blý-
anti. Hann lukti hönd apans um
blýantinn, og apinn byrjaði að
teikna af sjálfum sér. Morris sá
Congo fyrir blýöntum og pappir
og seinna meir fyrir penslum og
litum. Enn fremur ýtti hann und-
ir Congo að teikna, þegar hann
var vel upplagður, en lét hann
í friði þegar hann vildi snúa sér
að einhverju öðru.
Sagt hefur verið, að Morris
hafi athugað að fjarlægja papp-
írinn frá Congo á því stigi, sem
strikin mynduðu mynd, en það
er ekki rétt. Það var aldrei neitt
tekið frá apanum svo lengi sem
hann óskaði að halda áfram sjálf-
ur. Stundum teiknaði^ hann í hálf-
tíma samfleytt og stundum í
klukkutíma. Það var sjaldan
meira en klukkutími, og
það kom fyrir, að hann gafst
upp eftir nokkrar minútur. Svo
byrjaði hann kannski aftur eft-
ir eins dags hlé eða eftir eina
viku.
unum sínum. Af því leiðir, að
Morris gat heldur ekki lokkað
hann til að teikna með því að
egna hann með mat. Hann teikn
aði aðeins, þegar hann sjálfur
vildi, og hætti er honum sýndist.
Ef Morris lét hann hafa teikn-
ingu, sem hann hafði gert dag-
inn áður, varð hann vondur.
Hann vildi aldrei sjá það aftur,
sem hann var búinn með.
Hann byrjaði eins og áður er
nefnt, að teikna með blýanti,
og fyrst krassaði hann að'eins
meðan hann var að ná valdi á
blýantinum, en svo fór hann að
geta teiknað hring og fyllt hann
út. Það er það sama og þriggja
ára barn getur gert.
í tilraunaskyni lét Morris
hann svo hafa pensla og olíuliti.
Og það fyrsta sem Congó gerði
var var að drekka litina og bita
í sundur penslana. En hann var
samt ekki lengi að uppgötva, til
hvers hægt væri að nota þessi
áhöld. Morris hafðj samt þann
sið á, að rétta honum penslana
m?ð litunum á, til að hann
freistaðist ekki til að drekka lit-
inn. Litaval Congos var þannig
ekki alveg frjálst, en hann bætti
fljótlega úr því me'ð því að rétta
út röndina eftir nýjum pensli, ef
liturinn hæfði honum ekki.
Stundum málaði hann þangað til
allur litur var úr penslinum, en
oft var mjög fljótlega beðið um
nýjan pensil.
Einn hlut varð Morris að forð-
ast, og það var að láta hann hafa
pensla msð mörgum litum í einu,
Ef hann gerði það,, blandaði
Congo þeim óhjákvæmilega sam-
an, þannig að úr varð grásvart-
ur litur.
þegar hann teiknaði.
Morris komst að þeirri niður-
stöðu, að Congo teiknaði ekki
aðeins þegar vel lá á honum, held
ur einnig vegna ánægjunnar, sem
hann hafði af því. Það lá enginn
annar tilgangur að baki gerðum
apans. Hann gerði allt eftir viss-
um takti, setti strik á vissa staði
Fyrsta teikning Congos. Línurn-
ar oru .ekki tilviljunarkenndar,
heldur niiðast þær allar við dcp-
il, scm var fyrir á blaðinu.
og myndaði ákveðið mynztur,,
sem síðan breyttist í meðferð.
Hægt væri að líkja þessu við
„tema með variationum." Eftir
einhvern tíma fannst Congo
greinilega, að myndin væri bú-
in, og þá vildi hann ekki halda
áfram. Morris vill halda þvi fram,
að þetta sé einnig einkennandi
fyrir manneskjur, en þetta er
líka það eina, sem líkt er með
teikningum Congos og myndum
gerðum af manna höndum. Morr
is byrjaði að vinna með Congo,
þegar hann var eins og hálfs árs
og hætti, þegar hann var þriggja
og hálfs árs. Ástæðan var sú, að
Congo hafði ekki iengur áhuga
Framhald á 13. síðu.
STÓRFELLDUR
STUÐNINGUR VIÐ
LANDBÚNAÐINN
Þetta er fyrirsögn úr Mbl. og
táknræn um málflutniing þess
blaðs. Mbl. brigzlar Tímanum
æði oft um fréttafalsanir, og
að hann hagræði staðreyndum
til a'ð villa uin fyrir fólki. Þeir,
sem fylgjast með fréttum Tím-
ans og skrifuin vi'ta gerla, hve
hlægilegt þetta er, oig lesi þeir
jafnframt Mbl. allnáið, vita
þeir einnig, hvemig stendur á
þessum skrifum Mbl. um frétta
falsanir Tímans. Mbl. veit upp
á sig stórfelldar sakir í þvj að
búa til staðhæfulausar fréttir,
snúa við staðreyndum í frétta-
flutningi — eða stinga hreiu-
lega undir stó>l fréttum, sem
það telur óhagstæðar fyrir
blaðið eða flokkinn. Það er í
anda hinna nazístisku fræða,
að brigzla andstæðingunuin sí
og æ um þær ávirðingar og
klæki, sem þeir sjálfir stunda
sem mest. — í slíkum skrifum
er auðvitað einkum treyst á
það, að Iesendur Mbl. lesi ekki
Tímiann — en Mbl. skyldi var-
lega treysta því. Tímann lesa
nú æ fleiri með hverjum degi
sem Ifður oig einkum til að fá
glöggar og áreiðanlegar fréttir.
— Fyrirsögnin úr Mbl. er hins
vegar táknrænt dæmi um þann
málflutning, sem Mbl. telur sér
sæma að viðhafa. Þeir, sem til
mála þekkja viha gjörla, að
landbúnaðurinn stendur mjög
höllum fæti vegna aðgerða nú-
verandi rík.isstjórnar í efna-
hagsmálum. Því finnst Mbl. til
valið að snúa staðreyndinni
við. SI.ík skrif hljóta þó að vera
sem hnefahögg í andlit bændia.
Skattalagabreyt-
ingarnar
Annað dæmi um það, hvern-
ig málflutningur Mbl; stangast
algerlega á við staðreyndir og
það, sem staðfest er í opinber-
um skýrslum og gögnum, er
þetta úr ritstjómangrein Mbl.
í gær:
„Þúsundir einstaklinga og
fjöldi atvinnufyrirtækja um
land allt hefur orðið var við
hin jákvæðu og heillavænlegu
áhrif skattalagabreytinga Við-
reisnarstjórnarinnar, sem ekki
hafa hvað sízt orðið láglauna-
fólki til mikilla hagsbóta."
Eins og kunnugt er, voru
sloattstigar tekjuskatts lækkað-
ir nokkuð og í staðinn teknir
upp óbeinir skattar, söluskatt-
ar. Jafnhliða var krónan gerð
allt að því helmingi verðminni,
þannig að menn þurfa nú hclm
ingi fleiri krónur til að fram-
fleyta sér, en skattstigar hins
vegar stighækkandi og
bundnir við krónutölu. Skv.
hagtíðindum Hagstofu íslands
hefur verðgildisrýmun krón-
nnnar orðið meiri en nemur
lækkun á skattstigum beinna
skatta, þannig að beinir skattar
af tekjum þeim, sem vísitölu-
fjölskyldunni eru ætlaðar, hafa
hækkað. Fjölskyldufaðir meðal
fjölskyldunmar (4.2 menn),
sem liefur þær tekjur, sem Hag
stofan áætlar .naogar til að lifa
mannsæmandi lífi, verður sem
sagt nú að greiða stærri hluta
af tekjum sínum í beina skatta,
en hann þurft fyrir efnahags-
aðigerðir og sfeattabreytingar
ríkisstjórnarimnar. — Þar að
auki hefur hann fengið yfir sig
holskfeflu óbeinu skattanna,
Framhald á 13. síðu.
2
T f M I N N, fimmtudagur 17. jan. 1963. —