Tíminn - 17.02.1963, Page 14

WILLIAM L. SHIRER
að bæla niður fjrrir fullt og. allt,
eða a.m.k. hefta fyrir fullt og
*llt, þau öfl, sem stutt höfðu
Hohenzollern-einveldið, og vildu
ekki viðurkenna lýðræðislegt
Þýzkaland: Júnkherra-landeigend-
urna og annað úrkast yfirstétt-
anna, auðjöfrana, sem drottnuðu
yfir iðnhringunum miklu, óaldar-
lýðinn úr frelsingjasveitunum,
æðstu embættismenn ríkisins, sem
starfað höfðu í þágu einveldisins,
og svo fyrst og fremst yfirmenn
herslns og herráðið. Þeir hefðu
orðið að skipta mörgum hinna
geysistóru landeignum, sem voru
bæði fjárfrekar og óhagkvæmar
í rekstri, binda endi á iðnaðarein
okunina og kljúfa hringana, og
hreinsa burt úr embættismanna-
liðinu, dómarastéttinni, lögregl-
unni, háskólunum og tiemum alla
þá menn, sem ekki vildu þjóna
hinni nýju lýðræðisstjórn trúverð-
uglega og á heiðarlegan hátt.
Þetta gátu Sósíal-demókratarn-
ir ekki fengið sig til ag gera, því
þeir voru aðallega góðviljaðir
menn úr verkalýðsfélögunum, og
voru eins og aðrar stéttir Þýzka-
lands, gagnsýrðar af vananum af
að beygja sig undir yfirrág gam-
alla og rótgróinna valdhafa. í
staðinn byrjuðu þeir á því að af-
sala sér völdunum í hendur þess
afls, sem alltaf hafði ráðið yfir
Þýzkalandi síðari tíma, hersins.
Því herinn hafði enn von um að
halda völdum sínum heima fyrir
og brjóta á bak aftur byltinguna,
enda þótt hann hefði verið ofur-
liði borinn á vígvellinum. Og til
þess að þetta mætti takast, hófst
herinn handa af dirfsku og snar-
ræði.
Aðfaranótt 10. nóvember, 1918,
nokkrum klst. eftir að lýst
hafði verið yfir stofnun lýðveld-
isins, hringdi sími í vinnustofu
Eberts í Ríkiskanslarahöllinni
í Berlín. Þetta var aléeg sérstakur
sími, því haoa var tengdur við
aðalstöðvar hersins í Spa, með sér
stakri leynilegri línu. Ebert var
einn^ Hann tók upp heyrnartól-
ið. „Gröner hér“, sagði röddin. —
Söðlasmiðurinn fyrrverandi, sem
enn var ruglaður eftir atburði
dagsins, er skyndilega höfðu fært
honum ófúsum þau völd, sem eft-
ir voru í hinu hrynjandi Þýzka-
landi, varð upp með sér. Wilhelm
Gröner hershöfðingi var yfirmað-
ur Ludendorffs, og það var hann
sem snemma þennan sama dag í
Spa, þegar von Hindenburg mar-
skálkur hikaði, hafði afdráttalaust
skýrt keisaranum frá því, að hann
ætti ekki lengur fylgi að fagna
meðal hermanna sinna og yrði
því að flýja. Þetta var hugrekkis-
verk, og hermannastéttin fyrirgaf
honum það aldrei. Ebert og Grön-
er voru bundnir böndum gagn-
kvæmrar virðingar allt síðan 1916,
þegar hershöfðinginn, sem þá
hafði yfirumsjón meg hergagna-
framleiðslunni, hafði orðið að
vinna 1 nánum tengslum við Sósí-
alistaforingjann. Snemma í nóv-
ember, aðeins fáum dögum áður,
höfðu þeir ræðzt við í Berlín um
það, hvernig hægt væri að bjarga
einveldinu og föðurlandinu.
Nú tengdi leynileg símalína þá
saman, þegar föðurlandið var hvað
dýpst sokkið. Á þessu augnabliki
gerðu þeir með sér samning, Só-
síalistaforinginn og næst æðsti
maður hersins, sem átti eftir að
ráða örlögum landsins, enda þótt
hann yrði ekki almenningi kunn-
ur fyrr en mörgum árum síðar.
Ebert samþykkti að koma í veg
fyrir að stjórnleysi og bolsévi-
smi næðu tökum á ríkinu, og að
tryggja það að herinn mætti halda
sínum gömlu venjum í einu og
öllu. Um leig hét Gröner stjórn-
inni stuðningi hersins, til þess að
tryggia valdasess hennar og að-
stoða hana við að framkvæma á-
form hennar.
„Mun marskálkurinn (Hinden-
burg) fara áfram með yfirstjórn
hersins?" spurði Ebert.
Gröner hershöfðingi svaraði að
svo myndi verða.
„Flytjið marskálkinum þakkir
stjórnarinnar", svaraði Ebert.
Þýzka hernum var borgið, en
lýðveldið var glatað, daginn, sem
það sá fyrst dagsins Ijós. Að und-
anteknum Gröner sjálfum og ör-
fáum öðrum þjónuðu hershöfðingj
amir því aldrei tryggilega. Að
lokum sviku þeir það í hendur
nazistanna undir forystu Hinden-
burgs sjálfs.
Víst er um það, að á þessu
augnabliki gengu draugar atburð-
anna, sem gerzt höfðu í Sovétríkj-
unum nokkru áður, ljósum logum
í hugum Eberts og félaga hans
Sósíalistanna. Þeir vildu ekki
verða þýzkir Kerensky-ar. Þeir
vildu ekki láta bolsévikana bola
sér frá. Hermanna- og verka-
mannaráð voru farin að spretta
upp um allt Þýzkaland og taka
völdin í sínar hendur, eins og þau
höfðu gert í Sovétríkjunum. Það
voru þessi ráð, sem 10. nóvember
kusu fulltrúaráð fólksins undir
stjórn Eberts, og átti ráðið að
stjóma Þýzkalandi um stundar
sakir. í desember kom svo saman
fyrsta þing sovétanna þýzku í
Berlín. Þingið sóttu fulltrúar her-
manna- og verkamannaráðanna úr
öllu landinu, og krafðist það þess,
að Hindenburg léti af störfum,
fastaherinn yrði leystur upp og í
hans stað kærni borgaralegt gæzlu
lið, og yfirmenn þess yrðu kosnir
af mönnunum sjálfum, en gæzlu-
lig þetta væri annars undir stjórn
fulltrúaráðs fólksins.
Þetta fannst þeim Hindenburg
og Gröner of mikið af því góða.
Þeir neituðu að viðurkenna völd
sovétMþingsins, og Ebert sjálfur
gerði ekkert til þess ag fram-
kvæma kröfur þingsins. En herinn
sem barðist nú fyrir tilverurétti
sínum, heimtaði jákvæðari aðgerð
ir af hálfu þeirrar stjórnar, sem
hann hafði heitig ag styðja. Tveim
dögum fyrir jól hélt sveit undir
stjórn kommúnistísku Spartakist-
anna inn í Wilhelmstrasse, rudd-
ist inn { kanslarahöllina og skar
í sundur alla' ímalínur þar. —
Leynilínan til aðalstöðva hersins
var þó enn i lagi, og Ebert fór
fram á aðstoð. Herinn hét að
senda Potsdam-sctuliðið, til þess
23
að frelsa höllina úr höndum upp-
reisnarsveitarinnar, en áður en
setuliðið kæmist á vettvang höfðu
uppreisnarmennirnir dregið sig
til baka til keisarahallarinnar, þar
sem Spartakistarnir höfðu aðal-
bækistöðvar sínar.
Spartakistamir, undir stjórn
Karl Liebknecht og Rosa Luxem-
burg, tveggja áhrifamestu æsinga
manna Þýzkalands, héldu áfram
að reyna að koma á Sovétlýðveldi.
Herstyrkur þeirra í Berlín jókst
stöðugt. Á aðfangadagskvöld hafði
uppreisnarsveitinni fyrrnefndu
•tekizt auðveldlega að hrekja á
brott sveitir frá Potsdam, sem
reyndu að koma henni út úr bæki-
stöðinni í keisarahöllinni. Hinden-
burg og Gröner lögðu hart að Eb-
ert, að hann héldi samninginn,
sem gerður hafði verið þeirra í
milli. Sósíalistinn vildi ekkert frek
ar en halda þennan samning. —
Tveimur dögum eftir jól skipaði
hann Gustav Noske varnarmála-
ráðherra, og upp frá því gerðist
ekkert það, sem menn, sem þekktu
ráðherrana, hefðu ekki mátt bú-
ast við.
Noske var slátrari, sem hafði
komizt í áhrifastöður innan verka-
lýðsfélaganna og síðan einnig inn-
an vébanda Sósíal-demókrata-
flokksins, og hafði orðið þingmað-
ur árið 1906. f þinginu var hann
viðurkenndur, sem sérfræðingur
flokksins í hermálum. Hann var
einnig viðurkenndur sterkur þjóð-
ernissinni og mikill maður. Max
prins af Baden hafði valið Noske
til þess að bæla niður uppreisn
sjóhersins í Kiel snemma í nóvem-
ber, og honum hafði tekizt það.
Þessi risavaxni, kjálkabreiði og
sterklegi maður, svo fullur af lík-
amsþrótti, en ekki ag sama skapi
gáfaður — óvinir hans sögðu það
vera táknrænt fyrir stétt hans —
lýsti því yfir, þegar hann tók við
34
Eg fann, að Nicholas tók um
hönd mína og þrýsti og ég dró
andann djúpt. — Eg er sVo glöð,
að ég fékk að koma til þín í dag,
en satt að segja vil ég helzt losna
við að fara í boðið.
— Við erum að hugsa um að
skrópa bæði tvö, sagði Nicholas.
— Eg má hvort eð er ekki
dansa vegna hjartans, skilurðu.
Við höfum það ágætt hérna.
— Það er sjálfsagt, Monica
brosti allt í einu. — Gott og vel,
Dan, kallaði hún. — Hvar ertu?
Gerirðu þér ljóst, að við höfum
gesti og þeir eru sjálfsagt þyrstir.
__ Þakka þér fyrir, Monica,
sagði ég.
5. KAFLl
Tíminn leið hratt meðan við
sátum við arininn og töluðum
saman. Nicholas vildi vita allt um
mig. Það var svo gott að tala við
hann, að ég sagði alltof mikið og
rétt þagnaði £ tæka tíð.
Hann sagði mér á móti, að hann
hefði numið í Cambridge, hefði
verið háskólakennari. Síðar hafði
hann unnið hjá öryggislögregl-
unni og svo hefði hann erft
nokkra fjárupphæð.
— Og hér er ég. Og ég er feg-
inn að ég kom hingað.
Það var að mér komið að segja:
— Eg líka. — En í stað þess sagði
ég: — Eruð þér kvæntur? Eg
skildi ekki, hvers vegna ég beið
áköf eftir svari hans.
Hann hagræddi sér í stólnum
og kumraði.
— Eg er fæddur piparsveinn.
Mamma hefur gefig upp alla von.
Ekki það, að ég vilji fara niðr-
andi orðum um hjónabandið. Þér
voruð hamingjusamlega giftar,
ekki satt. Hann hallaði sér fram
og kastaði á eldinn.
— Jú, ég var það, svaraði ég
ringluð.
— En þér elskuðuð ekki mann-
ANDLIT KONUNNAR

Clare Bretön Smith
inn yðar, sagði hann rólega.
Eg reisti mig upp, byrjaði að
segja eitthvað, en hann hélt á-
fram og horfði rannsakandi á
mig. — Ekki eins og Frances elsk
ar Guy. Ef eitthvað kæmi fyrir^
hann, myndi hún ekki lifa það af. j
— Eg elskaði Sylvester, and-
mælti ég, — ég er bara ólík
Frances.
— Mjög ólík, sagði hann rólega
og horfði stöðugt á mig. — Eg
veit, að þér elskuðuð manninn
yðar, en þér elskuðuð hann eins
og bróður. Hann horfði á mig og
ég fann, að ég fölnaði.
— Hvernig vissuð þér það?
hvíslaði ég.
— Hver gat hafa sagt honum
það? Eg var viss um að Sylvester
hefði aldrei talað um það? En
kannski hafði hann sagt móður
sinni það og hún aftur sagt frá
því? Eg roðnaði og vissi ekki,
hvert ég átti að líta.
— Enginn'sagði mér. Má bjóða
yður sígarettu? Hann kveikti í
tveimur sígareftum og rétti mér
aðra.
— Eg sá það á andliti yðar. Það
er eitthvað saklaust yfir yður,
eitthvað ósnortið. Það útskýrir
allt.
Hann lagði höndina á mína
andartak. Hún var svo hlý og
sefandi.
— Veslingurinn litli. Þér voruð
mjög ung, ekki satt?
Mér fannst ég geta sagt honum
það.
— Eg var svo veik eftir . . .
eftir þér vitið. Eg þoldi engan
annan hjá mér en Sylvester. Hann
var svo ljúfur og góður. Eg gat
treyst honum. En ég vildi ekki
eignast barn. Eg gat ekki afborið
þá tilhugsun, að barn yrði móður-
laust ...
— En hvers vegna að hugsa
svona? Þér eruð ung og hraust.
Þér gætuð eignazt tólf börn án
þess að nokkuð yrði aö yður.
— En það hvílir einhver bölv-
un yfir mér. Eg hikaði við.
Kannski myndi hann hlæja að
mér, en hann leit aðeins spyrj-
anai á mig. — Þeir deyja allir,
sem mér þykir vænt um. Fyrst var
það . . . Hálsinn á mér herptist
saman.
— Hvers vegna getið þér ekki
takað um afa yðar? spurði hann
hreinskilnislega.
Mér fannst ég vera að kafna.
Eg ýtti frá mér stólnum og reis
upp. — Eg . . . ég get það ekki.
— Vegna þess að það gerðist
eitthvað voðalegt? Sem þér þorið
ekki að muna?
Eg starði á hann.
— Eg held það . hvíslaði ég.
— En ég man ekkert, flýtti ég
mér að segja. — Eg vil ekkert
muna . . . gerið það fyrir mig,
talið ekki meira um það.
— Fyrirgefið mér, sagði hann
einlæglega, tók um hönd mína og
lét mig setjast aftur.
— Eg ætlaði ekki að vera for-
vitinn. En ég held að þér verðið
að reyna að muna einhvern
tíma. Hann horfði beint i augu
mér.
— En ekki núna, hvíslaði ég
frávita.
Hann brosti. — Allt í lagi. Ekki
núna. Hann stóð upp og opnaði
dyrnar út á svalirnar. — Yndis-
legt kvöld. Komið og sjáið.
Við stóðum á svölunum. Him-
inninn var eins og blátt flauel
og stjörnurnar tindruðu.
— Ætlið þér að dvelja lengi
hér? spurði ég.
— Það er undir ýmsu komið.
Hann leit á mig. — Þér hafið
fallegt hár, Elisabeth.
— Er það? Eg gladdist, en fann
samtímis til feimni.
1 — Og fallega húð, hélt han.n
j áfram. — Þér hafið líka falleg
augu — ef þau væru ekki alltaf
svona ertnisleg. Eg héld að innst
inni séuð þér mjög indæl, litil
kona.
Eg var á báðum áttum, hvernig
ég átti að skilja orð hans. — Eg
veit ekki, stamaði ég.
— Frances segir það. Og Franc-
es er indæl og góð.
— Ó, já hún er það. Eg sneri
mér að honum. — Eg vildi óska
að hún gæti orðið hamingjusöm.
— Haldið þér ekki að hún sé
! það?
— Guy er svo eigingjarn
og sjálfselskur. Frances er hundr-
að sinnum of góð fyrir hann.
| — Fellur yður ekki við Guy
jHann virtist undrandi — Flest-
um konum lízt vel á hann.
— Tjo, hann er ágætur, sagði
i ég hirðuleysislega.
— Var Sylvester myndarlegur?
spurði hann.
Eg reyndi að muna, hvort hann
hafði verið það.
— Eg veit það eiginlega ekki
. . . hann var svo ósköp vinaleg-
ur. Hann var svo góður . . hann
sagði upp góðri stöðu í London
aðeins mín vegna. Við fluttum
hingað aðeins vegna heilsu minn-
ar . . . þér skiljið. . . Eg sneri
mér aftur að honum. —- Það er
satt, það hvílir einhver bölvun
yfir mér. Ef ég hefði ekki orðið
svona veik þá, hefði Sylvester
aldrei verið myrtur. Ef ég hefði
ekki sent eftir ungfrú Abby, væri
hún á lífi núna?
— En hvað með afa yðar? Ekki
áttuð þér neina sök á dauða hans?
Aftur fannst mér sem ég væri
að kafna. Eg pataði með höndun-
um og fann, að hann tók um þær
i— Gerið það fyrir mig . . .
— Fyrirgefið. Eg skal einskis
I spyrja. Nú verð ég að fara^ Eg
! bý hjá Blandford.hjónunum. Á ép
|að skila kveðju til Frances?
—- Já, gerið það. Mig langar
j að koma og heimsækja hana á
morgun — ef hún vill þá taka á
móti mér
— Og því ekki það . hún þarf
að hitta rétta fólkið.
— Monica hélt að hún viidi
ekki tala við mig.
— Monicu skjátlast gersam
lega, sagði hann ákveðinn. Eg
veit, að Frances þætti vænt um
að sjá yður.
Hann gekk til dyra og leit síðan
14
T f M I N N, sunnudagur 17. febriiar 1963. —