Tíminn - 21.02.1963, Qupperneq 8

fVlagnús Óskarsson, Hvanneyri:
annsóknastofnun landbúna
aríns í verksmiðjuhverfl Rvík
Tvær stefnur
Nýlega kom fram á Alþingi frum
varp um rannsóknir í þágu atvinnu
veganna. Frumvarpið gerir ráð fyr
ir að stofnaðar verði fimm sjálf-
stœðar rannsóknarstofnanir, undir
yfirstjórn 17 manna nefndar, sem
nefnist Ranrisóknaráð ríkisins. Ein
þessara stofnanna er Rannsókna-
stofnun landbúnaðarins. Þetta á að
vera stór og voldug stofnun, sem
sljórna á öllum búnaðarrannsókn
um í landinu.
Landbúnaður er samskipti bónda
og náttúru, og því ekki hægt að
reka hann eins og iðnað, sem bygg
ist á samskiptum manna og véla.
Sama máli gegnir um skipulag
rannsóknamála landbúnaðarins,
þar hentar ekki sama kerfi og við
skipulagningu iðnaðarrannsókna.
í þessu frumvarpi hefir það hent,
að rannsóknarstarfsemi landbún-
aðarins er steypt í sama mót og
ramnsóknastarf.iemi annarra at>
vmnuvega. Því er lítið tekið tillit
ril, að náttúran er breytileg frá
síað til staðar og allir bændur lands
ins verð'a að eiga kost leiðbein-
inga frá rannsóknarstarfseminni.
Þegar rætt er um skipulag ákveð-
inna þátta þjóðlífsins, er löngum
deilt um hvort sé betra að hafa
sterka miðstjórn eða að dreifa vald
inu. í frumvarpinu er gert ráð fyr-
ir þriggja manna stjórn Rannsókna
siofnunar landbúnaðarins, hún á
að ráða hvaða rannsóknir eru gerð-
ar og hvar þær eru gerðar. Þetta
er stefna sterkrar miðstjórnar.
Núverandi skipan þessara mála
er þannig, að nokkrar rannsókna-
stofnanir stjórna starfseminni.
Hún er aðallega í höndum Búnaðar
deildar Atvinnudeildar Háskólans,
Tiiraunaráðs búfjárræktar og Verk
færanefndar ríkisins, en öll þessi
starfsemi fellur undir Landbúnað-
f rráðuneytið. Telja verður að þeir,
sem að' þessum málum vinna, hafi
ti'iuvert frelsi til að velja sér
verkefni. En flestir munu telja að
lannsóknastörf verði árangursrík-
ari, ef starfsmenn búa við nokk-
urt frelsi. Mest af fjármagni rann
sóknastarfseminnar kémur úr rík-
issjóði, eftir ákvörðun Alþingis.
Þetta er því stefna hins dreifða
valds i rannsóknamálum. Það má
aö sjálfsögðu færa sitthvað til
bctri vegar í skipan rannsókna-
málanna, en ríkjandi skipulag hef-
ir svo marga kosti, að rétt virðist
dö halda einkennum þess.
Það er einkum tvennt, sem há-
ir landbúnaðarrannsóknum. Annað
er fjárskortur. Ef t. d. hægt væri
að ráða 1—2 búfróða menn að til-
raunastöðvunum í jarðrækt auk
tilraunastjóra, þá kæmist starf-
semi þeirra á annað stig og kæmi
bændum í nálægum héruðum að
miklu betri notum en nú er. Hitt
atriðið er, að stærsta rannsóknar-
stofnun landbúnaðarins, Búnaðar-
deild Atvinnudeildar Háskólans,
er ekki staðsett í neinu hinna
stærri landnúnaðarhéraða lands-
ins, þar sem hún gæti stutt bú-
skap héraðsmanna, heldur í Reykja
vík.
Þessi tvþ atriði hefði þurft að
iagfæra í nýrri löggjöfr En ég er
þeirrar skoðunar, að rétt sé að
fylgja áfram stefnu hins dreifða
valds í rannsóknamálum landbún-
aðarins. Mun ég reyna að færa rök
íyrir þessum skoðunum mínum.
Staðsetning Rannsóknastofn-
unar landbúnaðarins
í 36. gr. frumvarpsins um rann-
sóknir í þágu atvinnuveganna
stendur: „Miðstöð rannsókna og
tilraunastarfsemi Rannsóknarstofn
unar landbúnaðarins skal vera í
Reykjavík eða nágrenni, enda skal
stofnu'nin fá þar hentugt jarðnæði
fyrir þær tannsóknir, sem þar er
nauðsynlegt að framkvæma.“ í
greinargerð stendur að Rannsókna
stofnunin verði að fá minnst 150
hr-ktara lands til tilrauna. Senni-
lega er þarna haft í huga túnið
á Korpúlfsstöðum, en það er 150
hektarar. Ekki eru nein ákvæði um
hvað gera skuli ef þetta lágmarks
iandsvæði fæst ekki í nágrenni
Reykjavíkur.
Flestar bufræðilegar tilraunanið
j urstöður eru mjög staðbundnar.
I Niðurstöðurnar hafa því meira
giidi fyrir bændur, því líkari sem
búskaparskiiyrði hjá þeim eru að-
i stæðunum sem tilraunirnar voru
gerðar við. Staðsetning slíkrar
sfoínunar, sem Rannsóknastofnun
iardbúnaðaiins viiðist eiga að vera
ei sennilego áhrifamesti þátturinn
í því hvaða gagn verður að starf-
seminni, næst á eftir því hvernig
menn ráðasi að stofnuninni.
I 35. gr frumvarpsins eru talin
upp þau verkefni, sem ætlunin er
að Rannsóknastofnun landbúnaðar-
ins hafi með höndum. Eitt þessara,
verkefna er sehnilega betur komið
í Reykjavík eh annars staðar. það
er rannsóknir á framleiðsluvörum
’. mdbúnaðarins. í greinargerðinni
I stendur að þetta verkefni sé ná-
tengt verkefnum Rannsóknarstofn
unar iðnaðarins. Sennilega má að
ósckju færa verkefnið þangað. Það
kann að vera, að annað verkefni,
sem talað er um í frumvarpinu, sé
eins vel sett í Reykjavík og annars
staðar, en það eru rannsóknir á
sjúkdómum og meindýrum jurta-
gróðrar og varnir gegn þeim. Nú
skal reynt að færa rök fyrir því
að önnur verkefni, sem talað er
um í frumvarpinu, séu betur kom-
in annars staðar en í Reykjavík eða
næsta nágrenni. Verkefnin eru tal
•n upp í sömu röð og í fnimvarp
IIIU.
1. Jarðvegsrannsóknir, áburðar-
og jarðræktartilraunir þurfa mik-
ið land. Sem dæmi má nefna, að
1—3 menn ’nafa starfað að slíkum
tiiraunum a Hvanneyri síðastlið-
in 7 ár og þar hafa verið notaðir
yfir 20 hektarar fyrir tilraunirnar,
og á hverju ári er bætt við til-
raunalandið I—2 hekturum. í nánd
við stofnunma þyrfti helzt að vera
hægt að gera tilraunir á öllum
þremur aðaljarðvegstegundum
landsins, sandjarðvegi. mýrarjarð-
vegi og móajörð, því að bændur
þurfa að fa vitneskju um tilhög-
uri ræktunai á þeim öllum. Fram-
i-æslutilraunii eru mjög landfrek-
ar en þær mundu sennilega falla
undir þennan flokk.
z,. Jurtakynbætur, gróður og fræ-
rannsóknir burfa að hafa yfir tölu-
verðu landi að ráða af öllum að-
aljarðvegstegundunum Tilggngur-
inn með iurtakýnhótum er sa að
fá fratn áfbngði af jurtum, sem
nxfa ákveð.nm notkun, jarðvegi
jg veðurfari. Brezkur jarðræktar-
maður orðaði þetta einhvern veg-
nr, þannig, að helzt þyrfti hver
HEIMILISKVOLDVAKAN
EINS og skýrt hefur verið
frá í fréttum áður, hefur Æsku
lýðsráð Reykjavíkur ákveðið að
gangast fyrir og hvetja fólk til
að halda kvöldvökur á heimil
um sínum einu sinni í viku,
þar sem allt heimilisfólkið,
börn og fullorðmr, gæti unað
saman og þyrfti ekki út fyrir
húsið að leita til skemmtunar.
Stendur núna yfir fyrsta vika
þessarar tilraunar, en til er
ætlazt, að þetta verði reynt nú
um fjögurra vikna skeið.
Kvöldvökuhald á sér mikla
hefð í íslenzku þjóðlífi Öldum
saman voru haldnar kvöldvök-
ur í baðstofum gömlu sveita-
bæjanna, þar sem sagðar voru
sögur og kveðnar rímur og
fólki skemmt með öðrum tízku-
fyrirbrigðum þess tíma. Kvöld-
vökur í sömu mynd og þá, er
auðvitað ekki hægt að taka ó-
breyttar upp. Til þess hafa allt
of miklar breytingar orðið á
atvinnulífi þjóðarinnar og þjóð-
lífi öllu. En margt í sambandi
við gömlu kvöldvökurnar má
hafa til hliðsjónar, þegar ráð-
izt er til kvöldvaknaeflingar á
heimilum á því herrans ári
1963, og einhverjum kann að
minnsta kosti að þykja fróð-
leiksauki að heyra eitthvað um
framkvæmd heimilisvakna for-
feðra okkar fyrir meira en \
hundrað árum.
Jónas Jónasson frá Hrafna-
gili segir svo m. a. um skemmt
anir á heimilum í riti sínu um
íslenzka þjóðhætti:
„Lítið var um skemmtanir á
daginn: þá voru karlmenn við
útiverk og gegningar, konur
við frammiverk, og vinnukonur
sátu við tóvinnu sina. En þegar
rökkva tók, komu piltarnir inn
frá útiverkunum, fóru úr snjó
plöggunum og settu upp kvöld-
skóna sína og fóru að prjóna
Kvenfólkið prjónaði þá líka,
svo að ekki var skvaldur eða
skarkali í baðstofunni. Þar sem
það var siður að sofa í rökkr-
inu, var lítið um líf og fjör.
eins og geta má nærri, en þar
sem það var ekki gert, var
reynt að gera svo gott úr rökkr
inu, sem hægt var. Aðalskemmt
unin var nú sú, að spjalla sam-
an, segja sögur, kveða vísur
og rímur og skanderast Það
var alveg óskiljanlegt, hvað
fólkið kunni af sögum, einkum
útilegumannasögum og ævintýr
um um kóng og drottningu í
ríki sínu og karl og kerlingu í
koti; svo flutu og drauga- og
huldufólkssögur með, en af hin
um var til svo óbotnandi sæg-
ur, að það tæmdist aldrei. Einn
karl hefi ég þekkt, sem entist
til að segja þrjár sögur á kvöldi
alla vetrarvertíðina, frá því 2
febrúar til 12. maí, og var þó
ekki þurrausinn — (Hann-
es Hannesson, auknefndur roð-
auga, var um sjötugt 1885). —
Sumir kunnu heilar rímur
spjaldanna á milli og auk þess
sand af kvæðum, t. d Vina-
spegil, Tólfsonakvæði, Veró-
niíkukvæði, Ekkjukvæði, Bar-
barossakvæði, Kötludraum o. s.
frv., auk alls þess óbotnandi
fjölda af andlegum kvæðum og
ljóðum, sem þá lifðu á vörum
manna. Þeir, sem mikið kunnu
af slíku, áttu ekki óhægt með
að skanderast, þ. e. kveðast á
þannig, að einhver byrjaði á
vísu og kvað hana til enda, en
annar tók við og kvað aðra.
sem átti að byrja á sama staf,
sem hin fyrri vísan endaði á.
Skanderingar þessar gátu geng
ið mörg kvöld hvert eftir ann-
að, þangað til loksins annar-
hvor þeirra, sem áttust við, var
kveðinn í kútinn eða með öðr-
um orðum var þrotinn og varð
að gefast upp. Verstar þóttu
þær vísur viðfangs. er enduðu
á x, enda var ortur heill bálk-
ur af þeim, bæði til þess að
reyna þolrifin í þeim, sem við
var átt, og svo til að losast.
Ekki mátti nota aðrar vísur
til skanderinga en með rímna-
Iagi . . .
Þegar búið var að kveikja og
t'ólkið var setzt við vinnu sína
var algerigt að lesa sögur eða
kveða rímur a kvöldin, að
minnsta kosti á fleiri bæjum.
I Að vísu var á fyrri öldum. 17
og 18. öld, allmikili misbrestur
á því að fólk væri læst. en víð-
ast hvar mun þó hafa verið ein
hver læs á hverjum bæ, til þess
að húslestrum gæti orðið hald
ið uppi. En fyrstu öldina eftir
siðaskiptin var það ekki í góðu
lagi. Mest voru lesnar fornsög-
urnar, bæði Íslendíngasögur og
Noregskonungasögur, Fornald-
arsögur Norðurlanda og svo
riddarasögurnar, sem þessi
feikna sægur var til af. Svo
voru kveðnar rímur á milli .
Við sögulesturínn og einkum
rímnakveðskapinn styttist tím
inn, vinnan gekk liðugra úr
hendi, og menn fræddust, var
því mikið fyrlr þetta gefandi
Eftir að biblían fór að verða
fáanleg, bæði Wavsenhúsbiblí-
an, eftir að hún breiddist út til
kirknanna fyrir gjafmildi Stie-
strups, og einkum eftir að
enska biblíufélagið gaf út biblí-
una 1813 (grútarbiblíuna) og
breiddi hana hér út bæði gef-
ins og við litlu verði, var hún
sums staðar lesin eins og sög-
ur á kvöldin, einkum sögubæk-
urnar í henni en sumum þótti
hún nú bragðdaufari en sögurn
ar, enda mun það hafa verið
frá þeim tímum, sem haft er
eftir kerlingarsauðnum: „Ekki
er gaman að guðspjöllunum
enginn er í þeim bardaginn”
sem síðan er orðið að orðtaki
um lands allt.

bóndi að fa sitt eigið afbrigði,
vegna þess hvað aðstæður bænda
væru breytilegar. Að sjálfsögðu
er þetta óframkvæmanlegt. En þeg-
ar þessi mái eru komin í gott horf,
verð'um við að hafa jurtakynbæt-
ui á fleirum en einum stað. Þess
ber að geta að jurtakynbótamenn
okkar vinna einmitt samkvæmt
þessum kenningum, t. d. hefir dr.
Björn Sigurbjörnsson umfangs-
miklar kornræktartilraunir og korn
kynbætur á mesta kornræktar-
svæði landsrns, Rangárvöllum. —
Eðlilegt virðist að rannsóknir á
lífeðlisfræði jurta verði á sama
stað og jurtakynbæturnar. En það
verkefni, sem brýnast er á þessu
sviði, er rannsókn á kali túna.
Hugsanlegt er að gera einhverjar
rannsóknir á kali í kæliskáp í
Reykjavík, en það yrði aðeins enn
ein af mörgum slíkum rannsókn-
um, sem búrð er að gera víða um
heim og hægt er að lesa um í
hundruðum vísindaritgerða. Bezt
er að rannsaka kal, þar sem kal er
Því væri æskilegt að ráða mann
að Tilraunastöðinni á Akureyri,
!il að vinnr. að þessu verkefni.
Mér er ekki Ijóst hvað átt er við,
þar sem talað er um frærannsókn-
ir í frumvarpinu. Ef átt er við
fræeftirlit á sölufræi, þá er það
stnnilega bezt komið í Reykjavík.
Ef hins vegar er átt við tilraunir
með fræræKt, þá er nauðsynlegt
að hafa nóg land og sennilega
fyrst og fremst sandjarðveg.
3. Rannsóknir á beitilöndum. —
Liklega er att við allar beitarrann-
sóknir á ræktuðu og óræktuðu
landi. Stofnunin þarf því að hafa
aðgang að afréttarlandi, óræktuðu
beitilandi í oyggð og síðast en ekki
sízt nóg af landi, af öllum aðaljarð-
vegstegundunum, sem hægt er að
rækta upp sem beitiland. Það er
nauðsynlegc að hafa þessa aðstöðu
tii að geta onnsakað samverkanir
jarðvegs, gróðrar og gripa. Þetta
•<i efst lands i byggð svo nemur
tugum eða fiundruðum hektara.
4 Hægt er að hafa ylræktarrann
sóknir alls staðar. þar sem nægur
iarðhiti er Líklega er æskilegt
að ráða yfir öllum aðaljarðvegs
tegundunum til að gera aðrar garð
yrkjutilraunir í frumvarpinu er
heimild til að hafa garðyrkjutil-
raunir við Garðyrkjuskólann í
Hveragerði, eí stjórn Rannsókna-
stcfnunar laudbúnaðarins þóknast
í núverandi tilraunalöggjöf er gert
ráð fyrir þvi að skólinn hafi þetta
verkefni Hugmyndin er sú að
nota starfsKrafta skólans við til-
raunirnar Qg kynna bær nemend-
um skólans Þessi rök eru enn í
fullu gildi og ástæðulaust að
breyta þeim lögum en meira fjár
er sjálfsagt pörf til starfseminnar
5. Vinnu og verktæknirannsókn-
ir eiga, samkvæmt frumvarpinu.
að vera við Rannsóknarstofnun
U.ndbúnaðarins í Reykjavík. Þó er
stjórn stofnunarinnar heimilt að
liafa einhvería s'.íka starfsemi við
oændaskólana Til að geta fram
kvæmt verkfæratilraunir er nauð-
synlegt að riala aðstöðu til að vinna
með vélunun: á slóru búi. Vélarn
ar eru ekki fullreyndar nema að
unnið hafi verið með þeim i nokk
urn tíma við venjulegar búskap-
araðstæður Slík aðstaða yrði auð-
vilað ekki « 150 hekturum Rann
sóbnastofnunar landbúnaðarins,
sem fljótlega yrðu fullnýttir til
annarrar tilraunastarfsemi. En
^jaldnast er hægt að vinna á til-
Framhald á 13. siðu
8
TÍMINN, fimmtudaginn 21. febrúar 1963