Tíminn - 02.03.1963, Side 9

í DIMMUBORGUM: Guttormur heitlnn tengdapabbi (Valur Gislason) og Ögmundur Úlfdal
(Ævar Kvaran).
Þjó'ðleikhúsitS:
DIMMUBORGIR
Höfundur: Sigurtiur Róbertsson — Leikstjóri: Gunnar Eyjólfsson.
Hann er orðinn einn af helstu
„máttaxstólpum þjóðfélagsins",
hefur brotizt áfram úr allsleysi til
auðs og metorða svo flestir líta
upp til hans, en hvernig hefur
þetta gerzt?
Hann á fimmtugsafmæli í dag,
það á að halda honum samsæti
f stærsta samkvæmissal borgarinn
ar og háskólinn ætlar að sæma
hann, fjármálamanninn Ögmund
Úlfdal, doktorstitli í hagfræði.
Blaðamaður kemur frá Árdegis-
blaðinu til að eiga afmælisviðtal
við hann. Ögmundur gefur greið
svör fyrst í stað og lætur í ljós
mesti kvenskörungur. Sambúð
þeirra mágkvenna, Sigríðar og
Elínar Jónasdóttur, í tvíbýli og
þröngum húsakynnum, var með
þeim ágætum, að til fyrirmynd-
ar var. Á búskapartíma þeirra
upp úr aldamótum, var Sílalæk-
ur í þjóðbraut vetur hvern, er
Skjálfandafljót var ísi lagt frá
ósi innst inn í Bárðardal. Þá
gengu sleðaferðalestir Bárðdæl-
inga og Kinnunga um Fljótið,
austur um Sand, Silalæk og
Laxamýri til Húsavíkur, og allra
leið lá um Sílalækjarhlað. Þar
komu flestir við í eldhúsi eða
baðstofu og þágu beina og aðra
fyrirgreiðslu. Gistu þar þá tið-
um ferðamenn ýmist fáir eða
margir með hesta, stundum 10—
20 í einu, eða voru hríðtepptir
Skorti aldrei húsrými enda
mætti þar nægjusemi ferða-
manns fyrirgreiðslu húsráð-
enda, sem látin var í té af full-
um vilia, þótt efnin væru ekki
mikil- Hressilegar viðræður við
gest og gangandi voru Sigríði
mikið yndi. Hún var orðhvöt,
opinská, drenglynd, hispurslaus
og afar vel heima í öllu, sem á
dagskrá var, bæði að þvi er
snerti héraðsmál og landsmál,
og leit þá ekki ætíð sömu aug-
um á hlutina og meirihluti ná-
búa i héraði. Gat þá slegið í
brýnur, og skar hún þá sízt utan
af orðum sínum, við hvern sem
var við að eiga. Hún var rökfim
skoðanir sínar, gefur þau heilræði
til að komast áfram í heiminum að
eiga sér í fyrsta lagi takmark að
keppa að, og til að ná því, verði
maðurinn að trúa á sjálfan sig,
þora að standa einn og bjóða heim
inum byrginn Og stjórn þjóðarinn
ar telur hann bezt borgið í eins
manns höndum. Á hinn bóginn
er Ögmundur ekki jafnfús að
svara þeirri spurningu blaðamanns
ins, hvert var upphafið. hverjir
aðrir hafi átt þátt í velgengni
hans. Hann kveður liðna tímann
cngu skipta, aðeins nútímann og
framtíðina. „Fólk verður að sætta
sig við mig eins og ég er.“ Hann
og minnug og gaf sér furðu mik-
inn tíma til að lesa blöð og bæk-
ur, þrátt fyrir allt, sem hún
hafði á sinni könnu innan bæj-
ar.
Sílalækur var erfið jörð, eins
og fyrr segir. En hún hefur samt
mikla kosti, sem verða þó varla
í askana látnir. Silalækur er
nyrzti bær í Aðaldal. norðan
Aðaldalshrauns. stendur bærinn
á bakka Miklavatns, sem er
veiðivatn. Þar umhverfis morar
allt af lífi, fuglum og vatnadýr-
um, og mjög fjölbreyttur gróð-
ur er þar um tjarnir, sanda,
flóa, mýrar og hraungjótur Að-
aldalshrauns. Til norðurs er op-
inn Skjálfandaflói og Laxá og
Skjálfandafljót sitt til hvorrar
handar. Nyrztu bæir dalsins
voru þrír: Sandur Sílalækur og
Hraunkot. aðskildir frá aðal-
byggðinni. kallaðir Sandsbæir
Þetta er uppeldissvið Sigríðar
Friðjónsdóttur og vettvangur
ævistarfs.
Á Sandsbæjum var jafnan um
þessar mundir um 50 manns a
m.k. á 3 bæjum Nú eru bæirnir
helmingi fleiri Óx þarna upp
margt unglinga, sem nú eru
dreifðir víðs vegar um land.
meira og minna mótaðir af
mjög fjölskrýddu landslagi og
öðrum náttúrufyrirfærum. Sam-
búð milli þessara fjölmennu
heimila var miög góð og hjálp-
Framhald á 13. síðu.
skálaði við blaðamanninn og segist
vera tímabundinn, þeir kveðjast.
Síðan kallar Ögmundur á skrif-
stofustúlkuna til að hafa hana til
dægrastyttingar þangað til hann
fari í afmælishófið og doktors-
skírnina. en telpan dvelst þar
stutta stund. því að hún er að fara
á fund unnusta síns. Þegar Ög-
irundur er aftur orðinn einn í
skrifstofu sinni og hefur fengið
sér nokkra viskísopa, rennur hon-
um í brjóst sitjandi á stólnum og
hann fer að dreyma
Þannig hefst hið nýja leikrit
Sigurðar Róbertssonar, sem nú hef
ur verið frumsýnt í Þjóðleikhús-
inu. hið fyrsta leikrit hans á leik
sviði. en áður hafa verið prent-
uð tvö og gefin út Maðurinn og
búsið 1952 og Uppskera óttans
1955 En höfundur lætur okkur
ekki nægia hið slétta vfirborð og
þau svör. sem heiðursdoktors-
efnið gefur blaðamanninum, held-
ur er okkur í næstu átta atriðum
leiksins (af tíu) sýnt inn í draum-
heima undirvitund og fortíð manns
sem hafizt hefur til æðstu virð-
ingar. og þykir sumum fara all-
ur glansinn af frægðinni við þá
kynning. Leikurinn gerist því að
mestu í ,,Dimmuborgum“ drauma,
fortíðar og maitraðar. það renna
á Ögmund tvær grímur, þegar
hann er allt í einu staddur í
skuggalegum gjám með þverhnípt-
i;m klettatindum í kring og finnur
ekki útleið Hér er hann kominn
yfir landamærin og hittir kunnuga
r.vern af öðrum. þá sem látnir
eru, sem rifja upp sitt af hverju
ng segja tíðindi. Fyrst birtist Hall
ur. bann stytti sér aldur í fangels-
inu. er hann var dæmdur i fyrir
Ivófnað. sem Ögmundur hafði í
' Mininni framið. Þá kemur Guti
'rmur gamli tengdafaðir Ögmund
r sá ejni sem sá við honum í
• irmálaklækjunum en átti bó
r.líkt skemmtile.grí og mannjpw'
parta Þá móðir Ögmundar. 'sem
var ástkona embættismannsin=
borpinu fyrir vestan og strákarn”
kölluðu hóruna í Bakkabúð, en
ilt olli b?tta hryggð og uppreisn-
erbneigð )g tillitsleysi við alla |
aðra en sjálfan sig. Móðirin segir
Ögmundi, að hann sé sonur em-
bættismannsins, og það kemur þá
á daginn, að Hallur, sem hann
eiginlega hafði valdið dauða, var
hálfbróðir hans. Einnig kemur
þarna í Ijós Lára kona Ögmundar,
sem látin var fyrir ári en hann
hafði þolað hjónaband með sturl-
aðri í 25 ár til þess eins að missa
ekkj af peningum hennar, ef hann
skildi við hana. í sambandi við
samræður Ögmundar vi.ð hina
framliðnu er svo brugðið upp
myndum úr viðskiptum þeirra úr
þessu lífi. Ber þar allt að sama
brunni, að Ögmundur hefur einsk
is svifizt til að geta komið vilja
sinum fram og engu skeytt um
það, hvernig það bitnaði á öðrum.
í draumheimnum brýzt hann urn
og ekki er hann sterkari en það,
bfS einveran kvelur hann. En þeg-
ar hann vaknar, er eþns og vatni
hafi verið stökkt á gæs. Honum
verður aðeins að orði: „Ja, ef
iólkið vissi nú þetta allt!“ Fer
svo að búa sig í veizluna.
Sigurður Róbertsson sýnir með
þessu leiknti sínu, að hann er
enginn viðvaningur í leikritasmíð,
breytjngarnar, sem gerðar hafa
verið, sem allar eru til bóta, eru
ekki stórfelldari en svo, að sýnt
er, að höfundurinn hefur gott skyn
á sjálfu leiksviðinu, þótt þetta
sé fyrsta verk hans, sem sett hef-
ur verið á svið. Samræður eru
vandlega unnar, en þó hefði mátt
meitla þær betur og þjappa sam-
an. Lejkritið hefur ekki þáttaskil,
heldur er það langur einþáttung-
ur í mörgum atriðum. Því* hefði
ég fremur viljað sjá það óslitið
án hlés. Leikhraðinn var samfelld-
ari og betri heildaráhrif framan
af, en hléið slejt það of mikið í
sundur og varð ekki nógu sterk
stigandi semni hlutann. Jafnvel
þótt leikritið sé í styttra lagi, held
cg, að það myndi fremur græða á
að styttast og vera sýnt óslitið.
Gunnar Eyjólfsson sýnir annars
sem lejkstjóri að þessu sinni sem
Gftar, að honum er ljúft að vinna
að og vandj s':g við ný ísl. leikrit
og befur að flestu leyti þótt þetta
girnilegt leiksvið'sverk og freist-
a-;di að prófa að setja það á svið
án þess að leggja of hart að höf-
undj um miklar breytingar. Og
hvað sem snertir agnúa á verkinu,
eins og það er komið á leiksvið,
eru kostir þess þó miklu meiri og
hér eftir hljótum við að vænta
þess, að hofundurinn látj fleiri
verk af hendi rakna við leikhús-
in í boiginni. Það er fengur að
þessum sjónleik og ástæða til að
óska höfundi til hamingju og
þakka Þjóðleikhúsjnu að draga
ekki lengur að sýna verkið.
Ævar Kvaran tekur hlutverk
Ögmundar töstum tökum og hef-
ur það á sínu valdi alla sýninguna
— að minnsta kosti þann glerhála
yfirborð'smann, sem Ögmundur er
; augum heimsins. En í Dimmu-
borgaatriðinu verða umbrotjn
máske fullýkt. Aftur á móti er
munurinn, sem gerist á Halli í
túlkun Rúriks Haraldssonar, miklu
trúlegri. Guttormur gamli er
skýrasta og skemmtilegasta mann
gerðin í leiknum, og lejkur Vals
Gíslasonar afbragð, nema þá, að
gerður sé of mikill engill úr þeim
gamla, eftir að hann er kominn
yfir um og birtist þá fyrst í leikn-
um. Sjgríður Hagalín sýnir Hjör-
disi í óskýru ljósi, Sérstök rækt
er lögð við hlutverk Láru, hinnar
sturluðu eiginkonu Ögmundar, og
leikur Kristbjargar Kjeld er heill
og sterkur þann stutta tíma, sem
hún er á sviðinu. Einnig er lejk-
ur Sigríðar Hagalín mjög sannur,
eftir því sem efni standa til og
hlutverkið leyfir.
Leiktjöld Gunnars Bjarnasonar
eru flest góð, einna sízt þótti mér
vandað tjl skrifstofu Ögmundar.
Frumsýningargestir tóku leiknum
sérstaklega vel, létu það í ljós
milli flestra atriða. Höfundur var
loks kallaður upp á sviðið og fékk
þangað fangið fullt af blómum.
Gunnar Bergmann.
Hjördís, ekkja Halls (Sigriður Hagalin) og Ögmundur Úlfdal
(Ævar Kvaran).
T í M I N N, Iaugardagur 2. marz 1963. —
9