Tíminn - 03.03.1963, Blaðsíða 8

Þó að finna megi nokkurn vísi að rannsóknarstarfsemi
hér á landi alit frá síðustu aldamótum, verður að telja
lög um rannsóknir í þáqu atvinnuveganna við Háskóla
íslands, sem Alþingi samþykkti árið 1935, fyrstu tilraun
löggjafavaldsins til þess að koma á fót innlendum vís-
indarannsóknum. Þessum lögum var breytt lítillega ár-
ið 1940 með lögum um náttúrurannsóknir, sem eru hin
gildandi lög í dag um rannsóknir í þágu atvinnuveganna
ésamt lögum um rannsóknir og tilraunir í þágu land-
búnaðarins, sem samþykkt voru það sama ár.
Með tilliti til þess, sem hér hefur verið sagt, mætti
telja eðlilegt að miða afmæli deildarinnar við samþykkt
laganna frá 1940. En kunnugir menn vilja rekja uppruna
Afvinnudeildar háskólans til þess tíma, er rannsóknir í
þár#j atvinnuveganna fluttu í sitt eigið húsnæði á há-
skólalóðinni, enda var þá nafnið Atvinnudeild háskólans
tekið upp. Var snemma ákveðið að miða aldur deildar-
innar við þennan atburð. Þetta gerðist 17. september,
1937, og er Atvinnudeildin því komin nokkuð á 26. ald-
ursárið. Af ýmsum ástæðum var þó talið rétt að halda
ekki upp á afmælið fyrr en nú.
Rannsóknaráð rikisins varð ekki til fyrr én árið 1939.
Því var falin yfirstjórn Atvinnudeildar háskólans og það
fékk inni í húsi deildarinnar.
Atvinnudeild háskólans hefur vaxið töluvert á þess-
um tíma. Það sýnir t. d. fjölgun starfsliðs. Árið 1937
störfuðu við deildina samtals 18 sérfræðingar og aðstoð-
armenn, 33 árið 1948 og 54 árið 1962.
Þrátt fyrir þetta hefur vöxtur rannsóknarstarfsem-
innar hér á landi verið minni en víðast á meðal nágranna-
þjóða okkar. Fiármagn til rannsókna hefur staðið nokk-
urn veginn í stað undanfarin ár, verið um það bil 0,3%
af þjóðarframleiðslunni á meðan aðrar þjóðir telja sér
nauðsynlegt að verja 2% af þjóðarframleiðslunni til raun-
vísindarannsókna og tilrauna. Næstum því allt fjármagn-
ið kemur frá ríkisvaldinu.
Um húsnæðisástæður stofnunarinnar er það að segja,
að hún hefur lagazt á sumum sviðum en ekki á öðrum.
Fiskideildin er komin í glæsilegt húsnæði eftir nokkurra
ára hrakninga í leiguhúsnæði. Hið raunverulega afmæl-
isbarn, hús deildarinnar á háskólalóðinni, er nú þéttar
setið en nokkru sinni fvrr óg byggingarefnarannsóknir
Iðnaðardeildar eru í leiguhúsnæði, sem við getum misst
nú á hverri stundu. Úr þessu verður að bæta hið bráð-
asta.
Framundan bíða verkefni mörg og stór. Uppbygging
íslenzkra atvinnuvega og hagþróun landsins verður að
byggjast á öruggum grundvelli vísinda og tækni, ekki
síður en hjá öðrum þjóðum. Nú liggur fyrir Alþingi mik-
ið frumvarp um endurskipulagningu rannsókna í þágu at-
vinnuveganna.
Þá verður að bæta húsnæði Búnaðardeildar og Iðn-
aðardeildar. Hefur verið unnið nú á annað ár að teikn-
ingum fyrir Rannsóknastofnun landbúnaðarins, og hafa
þær verið sendar byggingarnefnd. Revkjavíkurbær hefur
úthlutað fyrir ranrisóknarstarfsemina 48 hekturum lands
i útjaðri Reykjavíkur, á Keldnaholti, og er ætlunin að
byggja þar upp rannsóknahverfi framtíðarinnar. Við
væntum þess að aeta nú í vor, með aðstoð ríkisstjórnar-
innar hafið byggingu Rannsóknastofnunar landbúnaðar-
ins. En þetta er þó ekki nóg. Auka þarf stórkostlega
fjármagn til rannsóknastarfseminnar og lofar ágætur
skilningur ráðamanna, sem fram hefur komið í ræðu og
riti undanfarið, góðu um það. Fjármagn þarf einnig að
fá frá atvinnuvegunum sjálfum, enda þarf að auka og
efla tengsl rannsóknastarfseminnar við þá. Við treystum
því einnig, að svo muni verða, því allt bendir til vaxandi
skilnings almennings á þjóðhagslegri þýðingu vísinda-
starfseminnar.
TUTTUGU 0G FIMM ÁRA AFMÆLIS ATVINMUDEILDAR HÁSKÖLANS HEFUR
NÝLEGA VERIÐ MINNZT. FORRÁÐAMENN STOFNUNARINNAR HAFA LÁTIÐ
BLAÐINU í TÉ GREINARGERÐ UM STARFSEMI HENNAR 0G VERKSVIÐ
BÚNAÐARDEILDAR, IÐNAÐARDEILDAR 0G FISKIDEILDAR. HÉR BIRTIST
ÚRDRÁTTUR ÚR ÞESSUM GREINARGERÐUM.
ran
imm
lilllJJJJIIigjlljir
aiaiinminui
uuummiin
m uunniuii
Fiskirannsóknir hófust hér við
land í byrjun aldarinnar á vegum
dönsku ríkisstjórnarinnar og í
samráði við ALþjóðahafrannsókna
ráðið.
Stórvirkastur þeirra, er byggðu
upp rannsóknirnar hér við land á í
fyrstu áratugum aldarinnar, var
þó dr. Bjarni Sæmundsson, sem
telja má meðal helztu forvígis- J
manna Evrópuþjóða í fiskirann- J
sóknum.
Kerfisbundnar rannsóknir hóf-
ust, er dr. Arni Friðriksson réðst
i þjónustu Fiskifélags íslands ár-
ið 1931. og voru rannsóknirnar j
framkvæmdar á þess vegum þar til
Fiskideildin var stofnuð árið 1937.
Veitti Árni henni forstöðu til árs
íns 1954. er hann gerðist fram-
kvæmdastjóri Alþjóðahafrann-
sóknaráðsins kíðan hefitr Jón
Jónsson. fiskifræðingur, veitt
Fiskideiid forstöðu.
Á 25 ára afmælisdegi stofnunar
innar voru starfandi 9 sérfræðing-
ar og 15 aðstoðarmenn í hinum
ýmsu greinum sjó- og fiskirann-
sóknanna.
Meginverkefni stofnunarinnar er
að afla þeirrar þekkingar, sem
nauðsynleg er til skynsamlegrar
nýtingar hinna einstöku fiski-
stofna og annars dýralífs sjávar-
ins. Þessi skynsamlega nýting
byggist á þekkingu, sem aflað er
rneð kerfisbundnum athugunum á
eðlisháttum stofnsins sjálfs, áhrif
um umhverfisins áhrifum veið-
anna á stofninn, kerfisbundinni
leit nýrra fiskimiða og fiskileit á
þekktum veiðisvæðum.
Rannsóknir á umhverfi fiskanna
eru aðallega fólgnar f athugunum
3 eðlisfræðilegu og efnafræðilegu
ástandi sjávarins, svo og svifver-
um sjávarins, bæði plöntu- og dýra
svifi.
Farnir hafa verið margir sjó-
annsóknarleiðangrar ” á vegum
Fiskideildar, og hafa fengizt mik-
ilsverðar upplýsingar um ástand
og eðli sjávar og samband þessa
við útbreiðslu og göngur fiska. t.
d. sfldar
Gerðar sru kerfisbundnar at-
huganir á plöntu- og dýrasvifi.
Framleiðni hinna ýmsu hafsvæða
hefur t. d verið rannsökuð með ^
geislavirku kolefni og fyrirhugað- \
ar eru mjög auknar rannsóknir
með aðstoð geislavirkra efna.
Lifnaðarhættir rauðátunnar hafa
verið ýtarlega rannsakaðir og sam
hengi hennar við göngur síldar, og
hefur þetta komið að hagnýtu
eagni við sfldarleit.
Merkingar á sfld, þorski, ýsu og
sirarkola hafa frætt oss mikið um
göngur þessara tegunda og gef-í
ið ýmsar upplýsingar um áhrif
veiðanna á þessa fiskistofna. Göng
ur síldar milli íslands og Noregs
hafa t. d. verið sannaðar á þenn-
an hátt, og eins göngur þorsks
milli íslands og Grænlands. Feng
ízt hefur skýr mynd af göngum
skarkola hér við land.
Mjög yfirgripsmiklar rannsókn-
ir á aldri fiska hafa sýnt, hve
missterkir árgangar ráða miklu
um árangur veiðanna, t. d. hjá
þorski. ýsu og sfld.
Áhrif veiðanna á hina ýmsu
fiskistofna hafa verið ýtarlega at-
huguð, t. d. er mjög náið sam-
hengi milli heildardánartölunnar
í þorskstofninum og sóknarinnar
hverju sinni, og veitir sú vitneskja
okkur afar mikilsverðar upplýsing
ar um framtíð þorskveiðanna hér
við land.
Ástand fiskistofnanna fyrir og
eftir friðunina hefur verið ýtar-
lega athugað og gerðar athuganir
um frekari friðun smáfisks, t d.
með aukinni möskvastærð í botn-
vörpum.
Leit að nýjum fiskimiðum hefur
borið góðan árangur, og má nefna
sem dæmi ný karfamig við Austur
Grænland og Nýfundnaland.
Fiskideildin hafði forgöngu um
notkun Asdic-tækja til síldarleitar,
og hefur sú þjónusta komið að
góðum notum fyrir síldveiðarnar.
j Fiskideildin gefur út tvö rit:
| Fjölrit Fiskideildar á íslenzku, er
lýsir ýmsum bráðabirgðaniðurstöð
um, og Rit Fiskideildar, sem að-
allega er skrifað á ensku. Auk
þess skrifa sórfræðingar stofn-
unarinnar í hin einstöku rit sem
Alþjóðahafrannsóknaráðig gefur
út.
ísland hefur verið aðili að Al-
þjóðahafrannsóknaráðinu síðan
1937, og hefur þátttaka okkar þar
j haft mikla þýðingu fyrir þróun
hafrannsókna hér við land.
Iðnaðardeild Atvinnudeildar var
beint framhald af Efnarannsókna
stofu ríkisins, sem lögg var niður
um leið og Atvinnudeild tók til
starfa. Upphaf iðnaðardeildar má
því telja að sé á árinu 1906. Á
því ári byrjar Efnarannsókna-
stofan undir stjórn Ásgeirs Torfa-
sonar, en hann . var fyrsti lærði
efnafræðingurinn hér á landi.
Deildarstióri Iðnaðardeildar er
nú Óskar B. Bjarnason.
Helztu verksvið, eins og iðnað-
ardeild er nú skipulögð, eru þessi:
ij Almennar efnarannsóknir. Ýms
ar efnagreiningar á aðsendum
sýnishornum af mismunandi tæi
2' Byggingarefnarannsóknir. Próf-
anir steypuefna. Styrkleikaprófan-
i1- steyputeninga. Mælingar á ein-
angrunargildi.
3) Jarðfræði. Bergfræði- og stein
‘■fnarannsóknir.
4) Fóðurefnarannsóknir. Efna-
greiningar á fiskimjöli, föðurblönd
um, grasi og heyi.
5/ Matvælarannsóknir. — Þetta
starfssvið er í endurskipulagningu
Onnið verður að bættri nýtingu
mjólkurafurða og annarra afurða
landbúnaðarins. Nýtingu græn
metis og framleiðslu úr gróður-
húsum.
6) Feitirannsókn. hafa verið stund
aðar öðru hvoru, jafnframt rann-
sókn á aðsendum sýnishornum af
feiti.
7) Olíurannsóknir. Eftirlit með
eldsneytisoiíu, benzíni og smur-
olíu.
8) Vatnsrannsóknir. Neyzluvatn.
Heitar uppsprettur. Vatnsrann-
sóknir vegna fiskaeldis.
Deildarstjórar og þeir sem sjá
um sérstök verksvið, gera áætl-
ir fram í itmann. Þetta er sjálf-
sögð regla og góð leiðbeining fyr-
i.r starfið. Jafnvel þótt ekki reyn-
íst unnt að fara eftir gerðum áætl
unum að öllu leyti. þá verður
það ætíð til tð skýra vandamálin
fyrir þeim, sem við rannsóknir
tast. Skýrslur þarf einnig að gera
um unnin störf, ýmist bráðabirgða
skýrslu eða fullnaðarskýrslu, eftir
bví sem ástæða er til.
Um rannsóknir iðnaðardeildar
hafa komið út ársskýrslur fyrir ár-
t 1938—1956. enn fremur nokk-
or smárit. Einnig hafa sérfræð-
’ngar deildarinnar birt greinar um
'annsóknir sínar i Tímariti Verk
aæðingafélags fslands og í erlend
um tímaritum.
a
T f M I N N, sunnudagurinn 3. marz 1963.
i