Tíminn - 03.03.1963, Síða 13

ÞORSTEINN JÓNSSON, Úlfsstöðum:
SKILHINGUR A „SKYGGNI"
OG ORSÖK HNIGNANA
!• |
Maður nokkur kom í hús í
Reykjavík og hitti þar fyrir!
„skyggna“ konu.
„Mikið ertu líkur henni mömmu
þ;nni“, sagði konan.
„Hvemig getur þú sagt um það,“ j
svaraði maðurinn. „Þú hefir aldrei
séð móður mína.“
„Eg sé hana í fylgd með þér“,
sagði þá konan. „Eg sá hana koma
hér inn á undan þér“.
„Það þykir mér skýtið“, svaraði
maðurinn. ..Móðir mín er enn á
lifi og hin brattasta“.
Þá fór „skyggna“ konan að lýsa
útliti móðurinnar, og kom sú lýs-
ing heim við það sem var. Meðal
annars sagði hún það, sem hún þá
ekki vissi, að móðir umrædds
manns væri hjúkrunarkona og
klædd hjúkrunarbúningi. „Hún er
smávaxin", sagði sú „skyggna", „og
smáeyg. Augun í henni eru alveg
eins og í mús“, og þótti manninum
þetta síðasta sérstaklega skrýtið,
því að' einhvern tíma áður hafði
svona verið komizt að orði um
augu móður hans.
Þessi frásaga, sem ég held að ég
hafi nokkurn veginn orðrétt eftir,
ætti að geta brugðið ljósi á, hvað
rauninni muni vera um að ræða,
þegar einhver þykist sjá fylgjur
eða huldufólk í námunda við sig,
eða þegar miðlar tala um framlið-
líí fólk, sem statt sé þar, sem mið-
ilsamkoman er haldin. Eins og
hver maður ætti að geta séð fram
á, þá hefir hin umrædda móðir
á engan hátt getað verið stödd hjá
syni sínum, þegar hin „skyggna"
kona þóttist sjá hana þar, og er
þá ástæða til að ætla, að svo muni
heldur ekki vera um svipi fram-
liðins fólks eða álfa. Það sem hér
er um ag ræða, er því einungis
samvit eða samskynjan við ein-
nverja þá, sem aðstöðu hafa til að
sjá og vita am það, sem fyrir mið-
ninn ber, og er ekkert fjær hinu
rétta en að tala um sálfarir á þann
hátt, sem dultrúarmenn gera, eða
að „andi“ framliðins fari í líkama
miðilsins eins og einhvers konar
skjóðu. Það sem hér kemur til
skilnings er að vita, að í svefni,
sem miðilsástandið er aðeins af-
Irigði af, á sér stað þátttaka sof-
andans í lífi og skynjan annars
eða annarra, og að sál og líkami
eru eitt og óaðskiljanleg á sama
hátt og skrifað orð er óaðskiljan-
legt bókstöfum.
II.
Nýlega sá ég eitthvað um það í
blaði, að framgangur hinnar frum
slæðu og lítt göfugu negratónlistar
muni stafa af því, að hin háþró-
aða tónlist Vesturlanda á 18. og
1S. öld hafi verið farin að staðna
líkt og lengra vrði ekki komizt og
gæti þá verið ástæða til að spyrja,
hvers vegna sú stöðnun hafi orðið.
Og á sama hátt mætti einnig spyrja
um svo margt annað, eins og t. d.
það, hvers vegna hin svonefnda
abstraktlist í litum, línum og jafn-
vcl skáldskap skuli nú að miklu
icyti vera komin i stað þeirrar,
sem áður rikti — Einhvers stað-
ar hefi ég lesið, að sams konar
fyrirbæri og þessi nútímalist hafi
í stað annarrar áðurríkjandi listar
lromið fram í myndgerð hinnar
merkilegu Kro-Magnonmanna, og
að það hafi verið um það leyti
sem menning þeirra leið undir
lok og þeir sjálfir hurfu úr sög-
unni. Hvað kom til þess, að þann-
ig skyldi fara fyrir þessari mann-
tegund, sem að heilabyggingu og
öðru líkamlegu ágæti virðist ekki
hafa verið síðri en nútímamenn, og
hvaða samband var á milli sögu-
loka þeirra og þessarar listtegund-
ar? Og það er ástæða til að snyrja
enn. Hvers vegna var það, að
ýmsar aðrar menningaröldur, sem
um stund stendur hátt. eins og t d
hin forngríska, féllu og liðu undir
lok? Er það lögmál. að svo hljóti
ævinlega að fara, eða er hér að-
cins um sjúkleika að ræða eða
mistök? Eg get ekki betur séð
en að svo hljóti að vera. Ástæðan
til þess, að ekki varð haldið áfram
þar sem alltaf hafði verið byrjað
j og snilli hafði verið náð, hlýtur. að
1 vcra sú, að gefist hafi verið upp
| við eitthvað það, sem komast þurfti
yíir eða í gegn. Ástæðan hlýtur að
! vera sú, að gefizt hafi verið upp
ekki verið náð, sem nauðsynlegt
! var að ná til þess að lengra yrði
haldið.
Ef litið er yfir sögu Vesturlanda,
þá ber þar hátt í viðleitni til vitk
unar aðeins örfáa menn. Kopernik-
us ber þar hátt, Brúnó, Galilei,
Kepler, Newton og síðar Lamark
og Darwin. Þessir menn ásamt
nokkrum öðrum hafa orðið til þess
meðal annars að gera nútímamönn
um það ljóst, að jörðin, sem þeir
byggja, er ein meðal stjarna himins
ins, og að aiit lýtur þar sama lög-
j rnáli, hvað hreyfing snertir og á-
j hrif hvað á annað. Og hvag varð-
, ar skilning a lífinu var það mikið
j afrek að gera sér það Ijóst, að þró-
j un hafi þar átt sér stað frá ófull-
kominni byrjun til þess, sem nú er {
orðið. En með þessu er þó ástæðu-!
iaust að ætla, að neinu fullnaðar- j
takmarki hafi verið náð. Margt;
er ag enn. sem ekki hefur verið
skilið og ástæða er þó til að ætla,
að nauðsynlegt væri að öðlast
! skilning á. pannig er t. d. um það,
I hvað lífið > rauninni er, hvað að
I þv; stendur og uppruna þess á
Ijprðinni’og hvað tekur við hjá
hverjum einum, þegar lífi hans
lýkur hér. Hvað þetta snertir hafa
menn, enn sem komið er, ekki
haft annað en eitthvað sams konar
því, sem menn höfðu í heimsfræði
fyrr á öldum. En þó að menn viti
sig hér ekki hafa annað en lítt-
rökstuddar hugmyndir og trú, þá
þarf það hins vegar ekki að vera
alveg óhugsanlegt, að einnig í
þessu efni hafi komið fram eitt-
hvag það, sem telja mætti beint
framhald þess, sem hér að framan
hefur verið talið.
Nú er ekki lengur deilt um það,;
scm einu sinni var þó ekki vitað,
að sólin en ekki jörðin er þunga-
miðja þess, sem hlotið hefir heit-
ið sólhverfi. Nú er ekki lenguri
Víðivangur
Mbl., að „íslenzk stjórnarvöld"
séu þeirrar skoðunar, að hag
kerfið hér hafi betri aðstöðu
til þess að standa undir kaup-
hækkunum frá 1962 en þeim,
sem urðu á árinu 1961.
Þetta minnir mig á skrýtl-
una: „Dýrleif j Parti sagði mér.
En ég hafði áður sa.gt henni.“
(Dagur).
deilt um það, sem einu sinni var
heldur ekki vitað, að fastastjörn-
urnar eru sólir svífandi um geim-
inn, og að hvað eina er þar háð
öðru vegna ákveðinna kraftsam-
banda. Það er jafnvel ekki deilt
um það lengur, hvort plánetur eða
jarðir muni yfirleitt fylgja hverri
sól. Slíkt er nú talið alveg sjálf-
sagt, og að tala byggilegra jarða
muni því vera meiri en svo að
nokkru tali taki. Menn eru jafn-
vel farnir að telja það alveg sjálf-
sagt, að líf hljóti að vera miklu
víðar en á þessari einu jörð. En
hvað mundi þá þeim, sem gert
hafa sér þetta Ijóst og losað hefðu
sig við fyrir fram hleypidóma,
finnast um það að talað væri, og
ekki án fullgildra raka, um beint
lífsamband á milli allra hinna ótal
mörgu lífheima stjarnanna? Mundi
hann ekki geta séð, að slíkt
væri beint framhald af skilningi
Newtons á aðdráttarsambandi
sljarnanna? Og ef þessum manni,
sem laus væri við hleypidóma,
væri að auki sagt frá því, að þetta
heimsamband lífsins hefði staðið
að lifnun hér á jörðu svo sem á
óllum öðrum, og að það væri fyrir
það samband að menn endurnærð-
ust til lífs í svefni, — væri honum
sagt, að lífið væri aðeins ákveðin
efnaskipan, ákveðin samstilling
efnis og magns til fullkomnari
sambanda út á við en átt geta sér
f.rað í hinu líflausa, hvort mundi
hann þá ekki geta séð, að þar væri
urr að ræða framhald af þeirri
þekkingu, sem gerði mönnum
kleift meðai annars það að finna
upp útvarpið?
Nú standa þannig sakir varðandi
það, sem vikið var að hér í upphafi,
að annaðhvort er það talið ekki
viðlitsvert eða þá að tekið er á
þvi algjörlega óframfarahæfum
skilningstökum. Eins og hverjum
manni ætti að geta verið ljðst,
þá hafa í aðalátriðum erigar fram-
farir orðið á skilningi manna varð-
andi þessi efni allt frá því að sögur
hófust fyrst, og stafar það auðvit-
að af því, að þar hefir skilnings
ekki verið leitað í framhaldi af
hinni vísindalegu þekkingu, sem
þegar hefir fengizt á heimi og lífi.
Meðan byggt er á öðru en því,
sem hægt er að sjá og þreifa á,
gctur engin raunveruleg bygging
orðið eða skilningur. En kæmi
hins vegar í ljós, sem ekki ætti að
þurfa að efast um, að bregða mætti
hér á hinni vísindalegu birtu, og
gerðu menn sér það meira að
segja ljóst, að slíkri birtu hefði
þar verið brugðið á, þá mundi
bráðlega reynast á hinn veginn.
Auðnaðist mönnum að losa sig
svo við hleypidóma og kotungs-
hátt gagnvart þvi, sem íslenzkt er
-'■ða komið hefir fram á fslandi,
Framh. á bls. 15.
Skák
Hvítt: Bobby Flscher.
Svart: Blsguier. * F' '
Spánski lcikurinn
1. e4, e5. 2. Rf3, Rc6. 3. Bb5, Rf6.
(Þetta er eitt elzta afbrigði
Spánska leiksins og heldur sjald-
séð nú á dögum. Með því að velja
þetta afbrigði hefur Bisguier vilj-
að koma í veg fyrir, að Bobby gæti
haft not af hinní geysimiklu. „teó-
ríukunnáttu" sinni). 4. o-o, Rxe4.
5. d4, Rd6. 6. Bxc6, dxc6. 7.dxe5,
Rf5. 8. DxDf. (í skák sinni við
Neikird í Portoroz 1958 reyndi
Bobby að komast hjá drottningar-
kaupum hér og lék 8. De2, en
hann hafði ekki af miklu að státa
eftir —, Rd4. 9. Rxd4, Dxd4). 8.
— KxD. 9. Rc3, Ke8. (Þessum
leik verður svartur að leika fyrr
eða síðar). 10. Re2, Be6. (Svartur
hefur trausta stöðu og það kem-
ur ekki mjög að sök,- þó að hann
hafi glatag rétti sínum til að
hrókera). 11. Rf4, Bd5. 12. Rxd5
exd5. 13. g4, Re7. 14. Bf4, c6
(Fram að þessu hafa báðir kepp
endur farið troðnar slóðir, þ. e
fylgt skák þeirra Gligoric og Nei
kirch í Portoroz 1958. Hér lék
Neikirch hins vegar 14. — c5 og
er sá leikur vafalaust síðri en
Bisguiers). 15. Hfel, Rg6. 16. Bg3,
Bc5. 17. c3, Rf8. 18. b4, Bb6. 19.
Kg2, Re6. 20. Rh4. (Svartur var
þess albúinn að leika hér — g5
og koma þannig í veg fyrir fram-
rás hvíta f-peðsins. Hvítur getur
ag sjálfsögðu ekki hindrað þetta,
en hann getur aftur á móti komið
' iddara sínum í ógnandi aðstöðu á
f5, framkvæmi svartur áætlun
sína. Eins og fram kemur, er
svarti ekkert um þetta gefið og
tekur þann kostinn að leyfa fram-
rás f-peðsins). 20. — h5. 21. h3,
hxg4. 22. hxg4, g6. 23. Hhl, Bd8?.
(Svartur leyfir samt sem áður
það, sem hann var ag reyna að
koma í veg fyrir. Rétt var 23. —
Kd7. 24. f4, Hag8 og staðan er i
jafnvægi). 24. Rf5! Hxhl. 25 Rd6f.
(Bisguier hefur bersýnilega yfir-
sézt þessi millileikur Hvítur
stendur nú sennilega til vinn-
ings). 25. — Kf8. 26. Hxhl, b5.
27. f4, Kg8. 28. f5, Rf8. 29. e6!,
f6. (Eftir 29. — fxe6. 30. Be5,
þarf ekki að spyrja að leikslok-
um). 30. Rf7, Be7. 31. Bf4, g5. 32.
Bd6, He8. 33. BxB, HxB. 34. Rd8,
He8. (Engu betra væri 34. — Hc7.
35. Hel ásamt 36. e7). 35. Rxc6,
Rxe6. 36. fxc6, IIxe6. 37. Rxa7.
Svartur gafst upp.
Auglýsið í Tímanum
Glært —POLYTEX— tll blöndunar í
— POLYTEX-málningu, gefur meiri
gljáa og auðveldar hrelngerningu.
— POLYTEX— plastmálnlng
er mjög auðveld í meðförum
og ýrlst Iítiö úr rúllu.
— Viðloðun er frábær á nýja
sem gamla málningu.
('siöfrp
RannsóknarráS
(Framhaid af 9 dðu.)
tilraunir og ýmis sérstök rannsókna-
verkefni deilda Atvinnudoildar Há-
skólans. Einnig hefur það í vaxandi
mæli beitt sér fyrir könnun á þró-
un rannsókna og tilrauna. Var ýt.
arleg athugun gerð á fjármagni til
rannsókna og tilrauna hér á landi
árlð 1957, og þróun þelrra mála á
tímabilinu 1950—1960 Mun slíkum
indirstöðualhugunum verða haldið |
áfram, enda eru þær undirstaða j
fyrir mörkun heilbrigðrar vísinda-
i stefnu, sem f vaxandi mæli hlýtur
að verða verkefni Rannsóknaráðs
! ríkisins.
Tilkynning
Það tílkynnist viðskiptavinum okkar á Akureyri og ná-
grenni a3 þar til öðru vísi verSur ákveðið verða tvö
söluumboð, sem jafnframt annast viðgerðir á Volks-
wagen og Land Rover bifreiðum á Akureyri.
Þórshamar h.f. — Baugar h.f.
Heildverzlunin Hekla h.f.
nn
AHD — -ROVt *
WBmt
T f M I N N, sunnudagurinn 3. marz 1963. —
13
LO I