Tíminn - 22.03.1963, Blaðsíða 9

SJONVARPID GEKK M
MÖRGU LEIKHÚSI DAUDI
WALTER FIRNER
MIKIÐ er að snúast á fjöl-
um Þjóðleikhússins þessa dag-
ana, margt orðið er mælt, marg
ur svitadropinn hrekkur af
enni. Þar eru þrjú leikrit „í
gangi“ og verið að æfa hið
fjórða af slí'ku kappi, að það
er unnið tvöfalt dagsverk til
þess að halda áætlun. Leikrit-
ið Andorra, eftir Max Frisch á
að frumsýna þar á Leikhúsdegi
þjóðanna, sem er 27. marz.
Æfingu var að ljúka, þegar
ég kom til að hitta að máli
leikstjórann, Walter Firner frá
Vínarborg. Þau voru víst hvíld-
inni fegin Gunnar Eyjólfsson
og Kristbjörg Kjeld, sem æfðu
síðasta atriðið að þessu sinni
og Firner sagði æfingu lokið.
„Ósköp er gott að vera kom-
inn aftur til fslands” sagði Firn
er, kastaði mæðinni og slappaði
af, þegar við vorum setztir inn
í kaffistofu leikaranna bak-
sviðs. „Hvílikt landslag", sagði
hann og benti út um norður-
gluggann á bláa Esjuna, sem
baðaðist í gulhvítu góusólskin-
inu. „Það er furðulegt að koma
úr frosti og snjó sunnan úr
Mlð-Evrópu hingað út til ís-
lands, stíga hér allt í einu úr
flugvélinni beint út í vorið“.
— Kemur fsland yður öðru
vísi fyrir sjónir nú en þegar
þér komuð hingað í fyrsta
sinn?
— Það var fyrir jólin 1957
og ísland þá í vetrarham. Samt
hreifst ég af því.
— Farið þér oft utan til að
taka yður leikstjórn?
— Býsna oft. Utanlands byrj
aði ég leikstjóm, það var í
Berlín. komig á fjórða áratug
síðan. Og margar utanferðir
hef ég farið síðan, um lengri
og skemmri tíma.
— Hvað hafið þér verið
lengst að heiman?
— Því er fliótsvarað, sjö ár.
Það var þegar ég neyddist til
að flýja land og var í útlegð í
Ameríku, árin 1938—1945. Já,
þegar betur er að gáð, er af-
mælisdagur í dag. Einmitt í dag
fyrir 25 áram réðust nazistam-
ir inn í Austurríki og rændu
það sjálfstæði. Þá var ekki
nema um tvennt a?j velia fvrir
mig, anaðhvort að snúa mér
að öðru starfi eða leita vistar
í öðru landi. Leikhúsverk mín
voru þess eðlis, að þag var úti-
lokað fyrir mig að halda þeim
áfram, nazistamir hefðu áreið-
anlega fremur gert mig höfð-
inu styttri en taka það í mál.
að ég fengi að starfa óhindrað.
Ég tók þann kost að flýja frem
ur en láta kúga mig. Ég fór til
New York og starfaði þar við
leikhús til stríðsloka. eins og
margir fleiri leikhúsmenn frá
Austurríki og Þýzkalandi. Og
mesti heiður, sem mér hefur
hlotnazt um dagana, var þegar
Austurríki losnaði aftur undan
kúgurunum og ég var fyrsti
austurríski listamaðurinn í út-
legð, sem dr. Kömer borgar-
stjóri í Vín bauð að koma heim
til að byggja upp leikhúslífið í
borginni. Ég varð samferða Al-
bert Bassermann og Elsu konu
hans, þeim miklu þýzku leik-
snillingum, sem urðu að flýja
land löngu á undan mér og
leikið í mörg ár vestan hafs.
Albert var á leiksviði og í
kvikmyndum fram yfir áttræð-
is aldur. Fyrst eftir heimkom-
una vann ég að þvi að koma á
fót Alþýðuleikhúsinu í Vin, en
lengst hef ég verið við Theater
an der Josefstadt. helzta leik-
hús borgarinnar, sem sjálfur
Max Reinhardt var við á sín-
um tíma.
— Og svo kennið þér við
Listaháskólann, em margir út-
lendir nemendur í skólanum?
— Þeir koma alla leig aust-
ast úr Asíu auk margra landa
Evrópu, einna flestir frá Þýzka
landi. Það eru sem sé svo fáir
leiklistarskólar. sem bjóða upp
á svo alhliða leikhúsmenntun
sem þessi deild í Listaskólan-
um í Vín. Það var t. d. ekki
lííið eftirsóknarvert að njóta
þar kennslu í leiksviðsútbúnaði
hjá einum frægasta manni á
því sviði, Caspar Neher, sem
vann um tíma með Brecht.
— Hvað um ungu leikskáld
in í Vín, fá þau mikla uppörv
un frá lei'khúsunum?
— Því miður er alltof lítið
um það að taka verk ungra
höfunda til flutnings. Oft er
efnt tii leikritasamkeppni með-
al ungra höfunda og þeir gjarn
an verðlaunaðir, en tiðast lát
ið þar við sitja. Fáir verða spá
menn í eigin föðurlandi. Þeim
er oft vissara að halda til út
landa og brjóta sér þar braut
til frægðar. Og þegar þeir eru
orðnir frægir, er þeim guðvei
komið að snúa heim tii að sýn?
listir sínar! Þá vantar ekki, að
þeim séu veitt t.ækifæri. Það
verður að segja hverja sögu
eins og hún gengur.
— En mér skilst þó. ag miklu
sé kostað til að halda uppi lista
lífinu í Vín. Em ieikhúsin nokk
ur undantekning?
— Nei, það er rétt, að ríki
og bæir leggja fram gífurlegt
fé til að styrkja bæði tónlist-
ina og leiikhúsin. Það er enginn
smápeningur, sem í þag fer.
T. d. kostar 280 milliónir shill-
inga á ári að halda Vínaróper-
unni einni uppi. Og það er
stuðningi hins opinbera að
þakka. að sjónvarpið gekk ekki
af leikhúsunum dauðum, þeg-
ar þag kom til sögunnar.
— Eru stjórnmálamennirnir
sammála um að ríkið styrki
listahúsin svo ríflega?
— Nei, það er nú eitthvað
annað. Þeir rífast um það á
hverju þingi, og ég er að sumu
Ieyti á sama máli og þeir, sem
draga vilja úr styrkjum til list
anna eða öllu heldur ag skipta
jafnar milli vísinda og lista.
Þeir eru margir, sem segja. að
nær sé að veita meira fé til
að byggja sjúkrahús t. d., því
að ástandið í þeim málum sé
okkur til skammar, og þar er
ég á sama máli. Hinir halda því
fram, að það sé ekki aðeins
styrkur við listir í sjálfu sér.
heldur svo þýðingarmikið til
gjaldeyrisöflunar að halda líf-
inu í tónlistarhöllunum og leik
húsum, það séu pær stofnanir,
sem laði útlenda ferðamenn tii
landsins. Það er því víst hverju
orði sannara, og það verður of-
an á. okkur í hag, sem við þær
stofnanir störfum.
— En gerði sjónvarnið vkk-
ur leikhúsmönnum lífið leitt?
— Það er ekki ofsagt, að sjón
varpið hafi verið að gera okk-
ur leikhúsfólkið gráhært. Sjón
varpið var alveg skelfileg plága
fyrstu árin. Eins og ég sagði
áðan, vildi leikhúsum okkar
það til lífs. að ríkig hélt áfram
að styrkja þau, þótt leiksýning-
ar færu fram fyrir mikið til
tómu húsi. Leikhús í öðrum
löndum. þau sem ekki njóta
ríkisstyrks, t. d. í Bandaríki-
unum, urðu gjaldþrota unnvörp
um við tilkomu sjónvarpsins
Þag var svo sem ekki allt af
betri endanum. sem þar birtist
En fólkið fór ekki út úr húsi
eftir að sjónvarpsdagskráin
hvrjaði. heldur settist allt
kringum tækið. glánti allt hvað
af tók og hreyfði sig ekki fvr-
cn að lokinni dagskrá, hvaða
ófögnuður, sem þar var borinn
á borð. Ekki var það allt barnp.
fæffa, er. það kom fyrir ekki,
því að engin leið var að koma
börnunum í háttinn fyrr en eft
ir dúk og disk. Margt gott var
þó flutt í sjónvarpinu innan
tíðar og hófst samkeppni við
leikhúsin. T. d. hafa Bieder-
mann og brennuvargarnir, eft-
ir Frisch ekki komizt á svið í
Vín og verður ekki formandi á
næstu árum, sjónvarpið kom í
veg fyrir þag með því að verða
á undan. Sé leikrit flutt í sjón-
varpinu, þýðir ekki fyrir leik-
húsin að eiga við það næstu
árin á eftir. Það þýðir reyndar
ekki ag vanmeta sjónvarpið,
þótt áhrifin verði yfirþyrmandi
fyrst í stað, því að þetta er að
sjálfsögðu dásamleg uppfinn-
'ng með ótæmandi möguleika.
en verst hvað margt lélegt er
látig fljóta með. Sjónvarpið
.’erður á skömmum tíma það
tórveldi, sem bvorki leikhús-
um né kvikmynóum þýðir að
keppa við, ef því er að skipta.
Mest þykir mér til sjón-
varpsins koma sem frétta- og
fræðslutækis. Þar fáum við að
sjá svo fjölmargt, sem mörgum
okkar gefst ella seint eða aldr-
ei tækifæri að sjá ljóslifandi,
atburði gerast hvar sem er á
hnettinum, og fólk, sem við
Látum okkur dreyma um að sjá
í eigin persónu en rætist fyrst
í sjónvarpinu. Hugsið yður t.d.
allar þær milljónir kaþólskra
manna, sem langar til að sjá
hinn heilaga föður páfann. Svo
að ég taki þetta til dæmis, þá
er það ekki þýðingarlítið, þeg-
ar hinn heilagi faðir birtist allt
í einu sjónvarpstjaldinu inni
á heimilum kaþólskra. Eins er
það um annað frægt fólk, og
stjórnmálamennina nær og
fjær, sem við lesum um í blöð-
unum en ganga ekki um á
meðal okkar. Vonandi hefur
það líka bætandi áhrif á þá og
dregur úr leynipukri þeirra,
þegar þeir eru komnir undir
smásjá þessa furðutækis. Það
er hverju orði sannara. að sjón
varpið hefur ótæmandi mögu-
leika til skemmtunar og fróð-
leiks, þegar það — eða aðstand
endur þess — eru komnir af
gelgjuskeiðinu.
— Svo við snúum okkur að
Andorra, er það erfitt verk
viðfangs, hafið þér fengizt við
það áður?
— Þetta er í fyrsta sinn, sem
ég ræðst í að setja það á svið,
og það er ánægjulegt að fá að
gera það einmitt hér og sjá
hvaða viðtökur það fær hér —
í hlutlausu landi, því að ég býst
við, að leikhúsgestir hér séu
hvorki haldnir hleypidómum né
of mikilli tilfinningasemi gagn-
vart efninu, sem fólki hættir
við í sumum löndum öðrum.
Eg hef ekki stjómað verkinu
áður en þykist þó íJlkunnugur
því, bæði þekki ég höfundinn
persónulega og verk hans. —
Þetta leikrit er engin ráðgáta,
miklu síður en mörg leikrit önn
ur, sem leikstjórar tíðum telja
sig þurfa að fullgera með því
að vrkja f evðurnar, er þeir
þykjast sjá. Andorra er þaul-
hugsað verk að inntaki og bygg
ingu. trúlega heilstevptasta
Ieikrit- sem nokkur höfundur
hefur látið frá sér fara um
áratuga skeið. Það er svo fast-
mótað og skýrt, að enginn þarf
að fara í grafgötur um það,
hvað fyrir skáldinu vakir. En
það er víðtækara að merkingu
en margir láta i veðri vaka,
fjallar ekki einungis um Gyð-
ingahatrið, heldur um margs
konar hættuiegan heilaspuna
mannanna og ímyndaðar ávirð-
ingar, er þeir þykjast sjá hjá
öðrum, hleypidóma, hræsni og
lygi, um hina vondu samvduku
heimsins. Sjaldan hafa leikhús
fengið upp í hendurnar svo n-.ik
ið, satt og tímabært l;stav«rk.
Það á erindi til allra.
r
BERGMANN
segii Walter Firner
T í MIN N, föstudaginn 22. marz 1963
s