Tíminn - 24.04.1963, Blaðsíða 6

I
Reynir að hagnfta a
sem á heima á leiksviði
..................•.....................
Þesei vetux 'hefur verið dá-
gótS vertió hjá leiikhúsutn borg-
airiranar að því er snertir svið-
setniiragu inýrra íslenzkra lei'k-
rita. Öll leikhúsiin þrjú hafa
lagt í að kynnia ný verk. Nú
I kvöld síðasta vetrardags hef-
ur lei'kklúbburrnn Gríma hina
síðustu leikritsfrumsýniinigu í
Eeykjavík á þessu leikári, og
trúlega verður það kymraimg á
einhverjum nýstárlegustu verk
um nýs íslemzks leikskálds.
Þessi fyrstu leikrit ungs skálds
flutt á sviði eru þrír einþátt-
uragar eftir Odd Björrasson,
seim sa'mtíimis koma út og ein-
um betur í bók, er nefndst
Fjórir leikþættir og ísafold
sendir á markaðinn. .
Fyrfet varð það kuranugt fyr-
ir tveim árum, að Oddur ferag-
ist við leikritagerð, er hann
hlaut verðlaun Menmángarsjóðs
ásamt inrakkrum höfundum öðr
um í leikritasamkeppni, er sú
stofnun efndi þá til. Verðlaunia
"leikrit Odds raefndist Frost og
ledt ekki a@ öðru leyti dagsins
Ijós, m. ö. o. komst hvorki á
svið raé var út gefið. Hið fyrsta,
sem almeraniragur heyrði til
þessa l'eikskálds, var leikurinm
Einkenmilegur maður, sem Rík
isútvarpið flutti í vetur. En í
kvöld koma verk þessa höfund
ar í fyrsta sinin á ieiksvið, leik
þættirnir þrír, sem heita Við
lestur framhaldssögumraar,
Partí og Köragulóira. Um veggja
ára skeið lagði Oddur sturad á
leikhúsfræði í Vín, þeim skólá1,
sem mest orð fer af í þeim
fræðum í himum þýzkumæl-
andi hieimi.
— Hvað viltu nú segja okkur
um þessa leikþætti þíma, efnd
eða imni'hald? spyr ég Odd,' þeg
ar við erum setztir í stofu hans,
þar sem píaraó steradur upp við
vegg.
— Frwnt frá herrnt er eig-
imlega ekkert um þá að segja
svona fyrirfram. Nei, það er af
og frá, ég get ekkert sagt frá
þeim. Það er ekki hægt að end
ursegjia leikrit. Þau eru ekki
einu sirani til að lesa, heldur
til að sjá og heyra á leiksviði.
Þar fyrir utan eru þau dauður
hlutur.
— Þú ert samt búiran að
gefa þau út?
— Já, að vísu, eri ekki vegma
þess, að ég álíti þau eiga skylt
v«ð bókmenratir 1 verajulegum
skilrainigi. Ég muradi ekki kæra
mi'g um að gefa þau út nema
samhliða því, að þau eru færð
á svið.
— Eru þessir leikþættir að
eimihverju leyti teragdir úr því
að þú lætur þá fylgjast að?
— Það eiraa, sem tengir þá
saman, er að þeir eru sprottn-
ir upp af sömu tilfinmimgu,
saima hugarfari, ef svo má
segja. Þeir segja allir það, sem
ég get staðið við — emm sem
koimið-er.
— Býstu kianra.ski við, að það
stand'i ekki lengi? Hvað t. d.
um fyrri leikrit þíra?
— Það er ómögulegt að
segja, hvemig það snýst. Ég
muradi als ekki kæra mig um
að sjá Frost á sviði Aú orðið.
Ég raáigast viðfaragsefnira allt
öðru vísi í þessum nýju leik-
þáttum míraum. Þótt ég standi
GUNNAR BERGMANN
við það nú, sem í þeim stend-
ur, gæti lamnað verið upp á’ten
iragnum eftir ár. Það má vel
vera, að þá sjái ég eftir þessu.
Ég þykist vita, að þá hljóti ég
að taka öðru vísi á efninu og
kumma betur en ég geri nú.
— Ertu að boða eitthvað með
leikritum þíraum, tilheyra þau
eirahverjum stefnum?
Það er alLs ekki þvi að
heilsa, að ég hafi neiran boð-
skap að flytja. Og mér firanst
þetta um stefnur í sambandi
við leiikiskáldskap vera tómt
tal og eklki koma málimu við.
Það er leikritið sem sviðsverk,
sem gildir, — stendur eða fell-
ur.
— Hvtað leitastu við að gera
með þessum leikrdtum þínum?
— Ég er einfáldilega að leit-
ast við að gefa tilfiraningum
mímum gagnvart umhverfinu
einhvern búnirag, reyna að
krystalla nokkra þætti úr
mienrairagu samtímiaras, eða hvað
nú á að kalla það. Þetta er
ósköp áþekkt ag það að semja
tónlist, ég kompónena með ýms
um elementum fyrir leiksviðið
ámóta og tónskáld gera fyrir
þaranan kassa, segir Oddur og
bendir á píaraóið. Sem sagt, er
alls ekki að skrifa bók til lest-
urs, heldur verk, sem máske öðl
ast líf á leiksviði, spurraingin
er einuragis um það, hvernig
þetta tekst á ledksviðinu, ann-
að varðar riiig ekki'um, og ég
heygi mig undir þá dóma,
hvernig þetta fær staðizt í lelk
húsimu. Eins og ég sagði, eru
það ekki orðim, eirns og þau
standa í leikritimu, sem skipta
öllu máli. Orðin, setniragamar,
eru ekki nema partur af leik-
riiti, því sem gerist. Setnirag,
sem í fljótu bragði viirðist
kátleg, er þag e. t v. alls
ebki í sjálfu sér, heldur karan
hún að vera það vegraa afstöðu
siraraar til næstu setninga eða
þess, sem gerist um leið á svið
inu. Þama er um að ræða leik
með þverstæður, sem gefa hver
aranarri líf. Yfirleitt reynd ég
að hagnýta öll þau elemerat,
sem mér virðast eiga heima á
leiksviði. Málið gegindr þar sízt
mikilvægara hlutverki en
margt annað!
— Þér fimmst þá líklega leik
stjóm skipta máli?
— Hún skiptir öllu máli. Ég
hef haft vaxamdi áhuga á leik-
stjórra. Era síðan ég kyrantist
viiranubrögðum Helga Skúlason
ar og Gísla Alfreðssoraar, hefur
þó hvarflað að mér að væru
hollast að halda mér á þeirri *
mottu, sem ég, sterad á.
— Hvað um skyldur leikhúss
ins við gesti og þeiira við ledk
húsið?
— Leikhúsið á að vera list-
ræra reynsla — en ekki muraað-
ur, sem geragur í arf, og það á
að vera skemmtileg reynsla.
Það á að leitast við að gefa gest
um eitthvað það fyrir aðgaragis
eyriran, sem getur orðið part-
ur af þeim sjálfum og þeir
geta tekið þátt í sjálfir. Amm-
ars er það tómt snobb. Það á
að vera lifandi, fá gesti td að
hrærast með, gera þá glaða eða
reiða. Fólk fer*ekki í leikhús
til þess eins að sjá Shakespeare
eða Sehiller, líka til að hrær-
ast með list samtfmans. Leik-
húsgestir nútímans eiga að
vera þátttakendur í því, sem
fram fer á sviðinu.
_ f byrjun þessa mánaðar sendi
Áburðarverksmiðjan h.f. eða meiri
hluti verksmiðjustjérnarinnar,
mörgum blöðum höfuðborgarinn-
ar „fréttatilkynningu" um verð til
búms áburðar og fleira er við kom
áburðarverzluninni á þessu ári.
Öll dagblöðin fimm, skýrðu frá
efni tilkynningarinnar, sum birtu
hana orðrétta, en -öll völdu þau
fyrirsagnir sjálf að frásögninni.
Alþýðublaðið hefur ag fyrirsögn:
„Verðlækkun á áburði“. Morgun-
blaðið: „Tilbúinn áburður lækkar
um 2—3%“. .Vísir: „Áburðarverk-
smiðjan er orðin of lítil“. Tíminn:
„Áburður hækkar um 3,5 millj.
króna" og Þjóðyiljinn „6% hækk
un á tilbúnum áburði". Þeir blaða
lesendur, sem horfa á fyrirsagn-
irnar einar, fá því ærið ólíkar hug
myndir um það, sem „fréttatil-
kynningin" sjálf flytur. Aðeins
eitt blaðið virðist gera sér og
lesendum sínum þess grein, hvað
í „fréttatilkynningunni" felst þ. e.
milljóna króna aukin útgjöld fyr-
ir landbúnaðinn.
En það er meira efrii í tilkynn-
ingunni en um hækkun áburðar-
verðsins.
Þa@ er einnig sagt frá tvenns
konar „verðjöfnum" á áburðinum.
Fyrst þeirri „verðjöfnun, sem
Jón Ivarsson:
Áburðarverðið nýja
æskileg hefur verið talin er fram
kvæmd á sama hátt og gert var
1962” og í öðru lagi þeirri: „verð-
jöfnun milli kjarna og innflutts
köfnunarefnisáburðar, sem er dýr-
ari í innkaupum en kjarni".
Hvort tveggja þetta er tekið
orðrétt úr tilkynningunnl, eins og
blöðin birtu hana. Það er líkast
því að höfundar hennar séu hálf-
feimnir við að tala um þetta sbr.
orðin „sem æskileg hefur verið
talin“. En æskileg af hverjum?
Ekki nefnir stjómarmeirihlutinn,
sem að tilkynningunrii stóð, sjálf-
an sig til þess, né neinn annari
aðila, hvorki bændur né aðra. En
hver er það þá?
Hvergi ep þess getið hve miklu
þessar verðiafnanir nema, né held
ur til hvaða áburðategunda „æski
lega“ verðjöfnunin nær núna, eða
hvernig hún var framkvæmd í
fyrra.
En hvað er svo slík verðjöfnun
sem þessi, hvernig kemur hún nið-
ur? Hún er tilfærsla á verði milli
tveggja eða fleiri vörutegunda,
þannig að há verðálagning er sett
á sumar, en á aðrar lægri eða eng-
in álagning og söluverð einnar eða
fleiri, þeirra getur þá jafnvel orð
ið lægra, en kostnaðarverðið.
Ag þessu sinni'er verðjöfnunin I
,,æskilega“ sú, að þrífosfat er verð
lagt um eitt hundrað og tuttugu
krónum lægra en útreiknað heild-
söluver® þess að frádreginni nið-
urgreiðslu ríkissjóðs.
Til þess að vinna upp þennan
halla á þrífosfatinu, sem er áætl-
aður um 1140 þús. krónur. verður
j blandaður áburður seldur á verðl,
i sem er' 336 krónum hærra en út-
| retknað helldsöluverð og klórsúrt
I kali 108 krónum hærra, en telst
1 þurfa, allt er eþtta miðað við verð
á smálest. Auk þess er svo trölla-
mjöl með einhverja verðjöfnunar
hækkun. Verðhækkanlr þessar
munu alls nema um 1360 þús. kr.
eða um 220 þús. krónum meira en
verðlækkunin á þrifosfatinu, og
kemur þannig út úr þessu nokkur
aukaálagning til hags þeim, er
heildsöluna hefur, umfram það,
sem búið er leggja á útreiknaí5
kostnaðarverð áður. Þessi aukaá-
lagning hefði nægt til þess að
blandaður áburður væri seldur 80
krónum lægra verði en auglýst
var.
Eins og auðsætt er, þá verða það
einkum jarðræktarbændurnir,
sem er verulega íþyngt með
þessu tilbúna verði garðáburðar-
ins, einnig á síðasta ári. Kom það
sér þá illa þar eð uppskera úr
görðum var víða lakleg og sums
staðar með minnsta móti eins og
kunnugt er.
Verðjöfnun milli þeirra tegunda
sem hér hafa verið nefndar er
ekki réttlætanleg og styðst ekki
við nein rök, enda engar ástæð-
ur fyrir henni færðar af hálfu
meirihluta verksmiðjustjórnarinn-
ar, sem ákvað hana.
Á öllum þessum áburði er frjáls
verðmyndun erlendis og ætti að
vera sjálfsagt að allar tegundir
hans séu háðar svipaðri eða sömu
álagningu.
Áburðurinn er allur keyptur á
frjálsum markaði erlendis, þar
sem kaupin eru hagstæðust. Er
því það eitt rétt og forsvaranlegt
að kostnaðarverg ráði söluverðinu
hér,. án tilfærslu milli tegunda
og komi þar engar „tiktúrur“ til
greina.
Væri hins vegar verð einhverrar
tegundar mjög hátt vegna stríðs-
ástands eða annarra sérstakra á-
srtæðna, þar sem kaup eru gerð,
gæti verðjöfnun hennar, við aðr-
ar fyrst komið til greina. Sama
væri og ef einhver vörutegund
væri keypt með mismunandi verði
á sama tíma, þá yrði að jafna
verðinu tíl, þannig að söluverðið
væri eitt og hið sama. '
Einnig er verðjöfnunarþörf, ef
sama vara er innflutt og fram-
leidd er, eða unnin í landinu, svo
sem verig hefur óg er um kjarna
áburðinn frá Áburðaverksmiðj-
unni og hinn erlenda köfnunar-
! efnisáburð, sem inn er fluttur og
i seldur samtímis og sömu aðilum
I og kjarninn. Hefur sá háttur ver-
ið á hafður og verður einnig nú.
Ag vísu er innflutningsverð hins
erlenda „kjarna“ að þessu sinni
! ekki hærra heldur lítið eitt lægra
j en framleiðsluverð kjarnans frá
| Gufunesi er áætlað. En með því
j að verð hms erlenda er greitt nið-
j ur úr ríkissjóði með um 400 kr.
f á smálest, verður hann verðlægri
I en sá innlendi, sem nemur niður-
greiðslunni og nokkru meir.
Útkoma á þessari verðjöfnun er
því sú, að kjarninn frá Gufunesi
er seldur lægra en kostnaðarverð
hans er áætlað en sá erlendi hærra
verði en svarar til innkaups og
kostnaðar, að frádreginni niður-
greiðslu ríkissjóðs.
Þegar staðreyndirnar eru þær
sem nú hefur verið greint frá,
verður frásögn dagblaðsins Vísis 3.
Framhald á 15. síðu.
6
T f M I N N. miðvlkudacurlnn 24. aDríl 1963.