Tíminn - 05.06.1963, Blaðsíða 14

WILLIAM L. SHIRER
erfðaskrá, og tilmælin um að ein-
veldinu yrði lcomið á aftur, mundi
hann bera fram í persónulegu
bréfi til Hitlers, sem sína sfðustu
ósk. Þetta iþýddi að sjálfsögðu, að
aðalatriðið í minni upphaflegu
uppásfungu var orðið að engu, þar
eð tilmælin varðandi einveldið
voru ekki lengur stíluð til þjóðar-
innar, og þetta var staðreynd, sem
Hitler notfærði sér til hins ýtr-
asta síðar meir.
Enginn Þjóðverji hafði jafngóða
aðstöðu og Papen til þess að fylgj
ast með því, hvernig Hitler not-
færði sér þetta.
—. Þegar ég kom til Berlínar
eftir jarðarför Hindenburgs í
Tannenberg, hringdi Hitler til
mín. Hann spurði mig, hvort fyrir
lægi pólitísk erfðaskrá Hinden-
burgs, og hvort ég vissi, hvar
hana væri að finna. Ég kvaðst
skyldi spyrja Oskar von Hinden-
burg. „Ég myndi vera þakklátur'1,
sagði Hitl'er, „ef þér sæjuð til
þess, að skjal þetta bærist mér í
hendur hið allra fyrsta.“ Því bað
ég Kageneck, einkaritara minn, að
fara til Neudeck og spyrja son
Hindenburgs, hvort' erfðaskráin
væri enn til, og hvort ég gæti feng
ið hana til þess að færa Hitler.
Þar sem ég hafði ekki sérð Hind-
enburg, cftir að hann fór frá
Berlín í endaðan cnaí, hafði ég
ekki hugmynd um það, hvort hann
hefði eyðilagt erfðaskrána eða
ekki.
Óskar, sem ekki hafði getað
fundið þetta mikilvæga skjal,
strax eftir dauða föður síns, fann
það nú allt í einu. Von der Schulen
burg greifi, aðstoðarmaður Hind-
enburgs, staðfesti í framburði sín-
um við réttarhöldin yfir Papen,
eftir striðið, að það hefði varla
getað verið miklum erfiðleikum
bundið að finna skjal.ið. Hann
skýrði frá því, að f'orsetinn hefði
undirritað tvö skjöl 11. maí, erfða-
skrána og síðustu óskir hans. Hið
fyrrnefnda var stílað til „þýzku
þjóðarinnar“ og seinna skjalið til
„ríkiskanslarans". Þegar Hinden-
burg yfirgaf Berlín í síðasta 'Sinn
og hélt til Neudeck, tók Schul'en-
burg skjölin með sér. Papen segist
ekki hafa vitað um þetta þá, en
einkaritari hans kom aftur fá Neu-
deck eins og lög gera ráð fyrir
og fl'utti með sér tvö innsigiuð
umslög, sem Oskar von Hindcn-
burg hafði fengið honum.
Papen afhenti Hitler þau í
Berchtesgaden 15. ágúst.
— Hitler las bæði skjölin mjög
nákvæmlega og ræddi innihald
þeirra við okkur. Greinilegt var,
að tilmæli Hindenburgs, sem fram
komu í skjalinu um síðustu óskir
hans, voru gagnstæð áætlunum
Hitlers. Því notfærði hann sér þá
staðreynd, að ut'an á bæði bréfin
var skifað til „Ríkiskanslarans
Adolfs Hitlers." „Þessi tilmæli
hins látna forseta eru til mín per-
sónulega," sagði hann. „Síðar mun
ég t'aka ákvörðun um, hvort eða
hvenær ég leyfi birtingu þeirra.“
Ég bað hann árangurslaust um að
birta bæði skjölin. Það eina, sem
blaðafulltrúa hans var afhent til
birtingar, var skrá Hindenburgs
um störf hans, og þar komu einnig
fram lofsyrði um Hitler.
Papen segir ekkert um það,
hvað orðið hafi af hinu skjalinu,
þar sem til þess var mælzt, að
einn af Hohenzollern-unum yrði
gerður æðsti maður ríkisins, en
ekki Hitler, og ef til vill hefur
Papen ekki vitað það. Líklegt er,
að Hitler hafi ekki beðið boðanna
heldur eyðilagt það þegar í stað,
þar eð það 'hefur ekki komið fram
í þeim hundruðum Testa leyni-
skjala nazista, sem tekin voru að
stríðinu loknu.
Það hefði ef til vill skipt litlu
máli, þótt HitTer hefði verið nægi-
lega kjarkmikill og ’heiðarlegur til
þess að birta skjalið. Hann hafði
látið stjórnina setja lög, áður en
Hindenburg lézt, sem veittu hon-
um völd forsetans. Þetta gerðist 1.
ágúst, daginn áður en marskálkur-
inn dó. Það, að „lögin“ voru einmig
ólögleg, breytti engu í því Þýzka-
landi, þar sem liðþjálfinn fyrrver-
andi frá Austurríki var sjálfur lög-
in. Það var augljóst, að þau voru
ólögleg. Hinn 17. desember 1932
í stjórnartíð Schleichers, hafði þing
ið samþykkt með hinum nauðsyn-
lega tveggja þriðju hluta-imeiri-
hluta viðbætur við stjómarskrána,
þar sem ákveðið var, að forseti
hæstaréttar í stað kanslarans
skyldi fara með embætti forseta
þar til nýjar kosningar hefðu farið'
fram, og meðan alræðislögin, sem
voru „lögleg“ undirstaða að ein-
ræði Hitlers gáfu kanslaranum rét't
til þess að setja lög, sem ekki voru
samhljóða stjómarskránni, þá
bönnuðu þau honum sérstaklega að
fást við embætti forsetans.
En hverju skiptu lögin nú? Þau
skiptu Papen engu, sem glaður
í bragði hélt til Vínar til þess að
þjóna þar sem sendiherra Hitlers
og breiða yfir vandræðin, sem
morð Dolfuss kanslara, er nazistar
höfðu framið, hafði orsakað. Þau
skiptu hershöfðingjan'a engu, sem
hófust kappsamlega handa um að
byggja upp her Hi.tlers. Þau skiptu
iðnjöfrana engu, sem sneru sér
fullir áhuga að hinni ábatasömu
framleiðslu til endurhervæðingar-
innar. íhaldsmennimir af gamla
skólanum, '„heiðvirðir" Þjóðverjar
eins og von Neurath barón í utan
ríkisráðuneytinu og dr. Schacht í
ríkisbankanum, sögðu ekki af sér.
Enginn sagði af sér. Staðreyndin
var sú, að dr. Schacht tók til við-
bótar að sér störf efnahagsmála-
ráðherrans 2. ágúst, daginn, sem
Hitler tók í sínar hendur völd hins
deyjandi forseta.
Og þýzka þjóðin? Hinn 19. ágúst
fóru um það bil 9 af hundraði
þeirra, sem voru á kjörskrá, á
kjörstað og 90%, — meira en þrjá-
tíu og átta milljónir, — greiddu
atkvæði heimildarlausu valdaráni
Hitlers. Aðeins fjórar og einn
fjórði úr milljón Þjóðverja höfðu
kjark — eða löngun — til þess að
segja „Nei“.
Það er ekki að furða, að Hitler
skuli hafa verið fullur öryggis, þeg
ar Nazistaflokkurinn hélt flokks-
þing sitt í Núrnberg 4. september.
Eg fylgdist með honum næsta morg
105
un, þar sem hann skálmaði eins
og sigursæll keisari fram eftir gólf.
inu í hinum flöggum prýdda
Luitpold HalT, á meðan hljómsveit
lék af miklum móð „Badenweiler-
marsinn", og þrjátíu þúsund hend-
ur voru útréttar í nazista-kv'eðj-
unni. Fáeinum augnabHkum síða.r
sat hann stoltur á miðju stóru
sviðinu, með krosslagða arma og
glampa í augum, á meðan Gauleiter
Adolf Wagner frá Bayem las yfir-
lýsingu foringjans.
— Lífskjör og framtíð þýzku
þjóðarinnar hefur verið örugg-
lega tryggt í næstu þúsund árin.
Óróatímabili nítjándu aldarinnar
er lokið með okkur. Það verða
ekki fleiri byl.tingar í Þýzkalandi
í næstu þúsund ár!
Þar sem hann var dauðleg ver»,
áti hann ekki sjálfur eftir að lifa
í þúsund ár, en svo lengi sem
hann lifði, stjórnaði hann þessari
stórþjóð, sem valdamesti og misk-
unnarlausasti einræðisherrann,
sem hún hafði nokkru sinni kom-
izt' í kynni við. Hindenburg var
ekki lengur nálægt til þess að
stetja sig upp á móti völdum hans,
herinn var í höndum hans, bund-
inn til hlýðni með eiði, sem eng-
inn þýzkur hermaður myndi rjúfa
að gamni sínu. í rauninni var aUt
Þýzkaland og allir Þjóðverjar í
hinum blóði drifnu höndum hans
nú þegar síðustu mótþróaseggjun-
um hefði verið rutt úr vegi eða
voru horfnir fyrir fullt og allt.
„Þetta er dásamlegt!“ sagði
hann fagnandi við erlenda frétta-
menn í NUrnberg í lok þreytandi
viku stanzlausra fjöldagangna,
ræðuhalda, heiðinna skrautsýn-
inga og tryll'ingslegustu perSónu-
dýrkunar manns í opinberri stöðu,
sem þessi höfundur hefur nokkru
sinni orðið vitni að. Adolf Hitler
hafði komið langan veg frá götu-
15
aði vel hverju við annað. Þau|
voru jafnaldrar og sjálfum fannst,
honum sér vera ofaukið. Samræð-j
ur þeirra voru léttar og óþarfaj
kurteisi var þegar skotið til hlið-
ar, eins og þau hefðu þekkzt alla |
ævi. |
„Afsakið mig andartak", sagði (
hann. Hann gekk yfir að' barnum ^
og settist. Honum fannst hann
vera þreyttur og gamall. írinn
sagði:
„Hvað viitu fá, Mike?“
„Ekkert, þakka þér fyrir. Eg
er með glas við borðið.“
„Yndisleg stúlka. Eg hef ekki
séð hana fyrr.“
„Hún er nýkomin hingað og fer
fljótlega aftur.“
„Hvaða vandræði. Þetta er fal-
ieg stúlka“.
írinn hét Donald O-Brien. Hann
var grannur maður, laglegur, með
orúnt liðað hár, vingjarnlegí
augnaráð, en andlitsdrættirnir
voru skarpir. Framkoma hans var
hæglát, og vingjarnleg. Hann var
stöð'ugt efni f bæjarslúðrinu. Þar
. sem aðrir raddu úr sér ævisög-
unni og persónulegum játningum
var hann þögull sem gröfin og lét
ekkert uppi um sjálfan sig og
sína hagi. Og þegar engar nýjar
hneykslissögur frískuðu upp á um
ræður þorpsins varð að sjálfsögðu
að skálda inn í, það sem á vant-
aði. Það var sagt, að hann væri á
kafi í smygli upp fyrir bæði eyru
— að hann ætti launson, sem
sígldi hraðbyri upp í lávarðadeild
ina í enska þinginu. Og smám
saman tóku sögur þessar á sig
þjóð'sagnablæ, og ekki nokkui
sála trúði orði af því, sem sagt var
um hann. En auðvitað þurfti fólk
íð að tala, og sem söguefni var
frinn kærlcominn þáttur í bæjar-
iífinu._
Og írinn hélt áfram að þegja.
Kvöld eitt hafði Beecher fallið
í svefn á ströndinni um tuttugu
rilómetra frá bænum. Hann vakn-
aði upp við áraglamur og lágvær-
ar samræður. Um leið og hann reis
\ fætur sá hann í rökkrinu marka
tyrir skútu út á hafinu. Beecher
hafði ekki í hyggju, að blanda séi
\ hluti, sem honum komu ekki við
en um leið og hann klæddist,
varð hann séður og andartaki síð-
ar stóð yfir honum hópur af Spán-
verjum ásamt íranum.
„Báturinn þinn?“ hafði Beecher
spurt af jafnmiklu kæruleysi og
ef þeir hcfðu verið í kokdillissam
kvæmi.
„Raunar Hann á heimahöfn i
Tangier. Vélarbilun, segir skip
stjórinn. Hann sigldi hingað, svo
að ég gæti athugað hvað væri að“.
I um tíu metra fjarlægð frá
þeim lágu staflar af kössum og
öskjum í fjörusandinum.
„Já, einmitt", sagði Beecher, af
því að honum datt ekki í hug
neitt betra að segja.
„Það gæti orðið óþægilegt, ef
einhver sæi mann hér. Fólk talar
svo mikið ‘
Beecher velti fyrir sér, hvern
enda þetta mundi taka. Varla
skytu þeir hann niður hér á
ströndinni.
„Það er varla unnt að álasa því
fyrir það“, sagði hann. „Fólk vill
hafa hlutina spennandi og flókna.
Hins vegar tek ég persónulega
hlutunum eins og þeir koma fyrir.
Eg nenni ekki að skipta mér af
annarra högum“. „Það er hið eina
rétta“.
Það varð stutt þögn, en írinn
tók skyndilega ákvörðun. „Góða
nótt, Mike. Líttu inn á barinn,
þegar þú hefur tíma. Eg fæ fljót-
iega sendingu af ágætu viskíi.“
Þetta var fyrir ári, og þeir
höfðu aldrei minnzt á þennan at-
FORUNAUTAR OTTANS
W. P. Mc Givern
burð síðan. Og þeir voru stöð-
ugt sömu vinirnir.
írinn hellti nokkrum Bushmill
i tvö glös, bætti í ísmolum og ör-
litlu af. vatni, formsins vegna.
„Skál, kall minn“, sagð'i hann og
rétti Beecher annað glasið. „Hvað
varstu að segja? Æ, já, var Don
Willie að bjóða þér ’aitvinnu.“
Hann hrukkaði ennið. „Það var
einkennileg tilviljun. Eg ætlaði
einmitt að bjóða þér samstarf. Mig
vantar einhvern í fyrirtækið, sem
kann málið og getur baldið aga
á þjónunum. Þeir eru eins og
börn og hafa gjarnan tilhneigingu
til að láta pesetana renna í eigin
vasa. Hefuiðu áhuga, Mike?“
Beecher brosti. „Enga lygi, Don-
ald“.
„Svo satt, sem ég stend hér.
Eg var einmitt að hugsa um þetta
; gærkvöldi.“
„Þú átt við, að það sé eitthvað
gruggugt við tilboð Don Willies.
Er það ekki það sem þú átt við?“
„Ekki sagði ég það beinlínis,
Mike. En það neyðir þig enginn
til að talca því. Mundu það.“
Beecher brosti aftur. „Nú get
ég sofið á tveimur góðum tilboð-
um í nótt. Ég er að verða alleftir-
sóttur, Donald.“ Það rann skyndi-
lega upp fyrir honum, að þetta
var ekki svo fjarri sanni. Það voru
furðulega margir, sem höfðu und-
anfarið sýnt honum áhuga, sem
hann átti ekki að venjast áður.
Hann hafði nú búið í þessu þorpi,
án þess að mikið hefði farið fyrir
honum, verið la-tur, alls ómerkur
maður, heldur tilkomulítil per-
sóna. Nú fór hins vegar eitthvað
að gerast og vissulega þótti hon-
um nokkuð til um það. En hann
gat ekki séð nokkra viðhlítandi
ástæðu til þess og það olli honum
áhyggjum.
„Þakka þér fyrir, Donald", sagði
hann, og brosti ekki lengur. „Við
hitt'umst á morgun.“
Laura og Trumbull voru niður-
sokkin í innilegum samræðum, en
stóll Nelsons var auður.
„Hvar er hann?“ spurði Bee-
cher.
„Hann fór út eftir Burton“,
sagði Laura og horfði á hann bros-
andi.
„Eftir hverju?", spurði Trum-
bull.
„Ég veit ekki hvað þetta þýðir.
Þetta er eins konar orðtak, notað
þegar einhver kemur of seint á
stefnumót eða hverfur skyndnega
á burt.‘
„Já, en það hlýtúr að eiga sér
einhverja dýpri merkingu." sagði
Trumbull, uppfullur af heim-
spekilegum þönkum og koníaki.
„Við getum tekið orðið „Bless“,
sem dæmi. Upphaflega var' það:
„Vertu blessaður af Guði“, síðan
„blessaður" og loks bara „bless“.
Sem sagt stytzt í báða enda með
tímanum.“
„Engar málfræðilegar bollalegg-
ingar. Er ekki Burton heiti á
enskri öltegund?“
Þau virtust una sér vel, hugsaði
Beecher, og dreypti á glasinu.
Ræddu frjálslega saman, án þess
að þurfa að reyna að vera
skemmtileg. Þannig var það, þeg-
ar ungt fólk kom saman.
„Þetta er orðtak úr enska flug-
hernum“, sagði hann. „Farinn
eftir Burton. Þegar flugvél var
skotin niður stóðu sætin í mat-
salnum auð eftir. Flugmenn, sem
lcomu aftur úr leyfi, spurðu að
sjálfsögðu eftir fyrri félögum. Og
oft var svarið: Hann er farinn út
eftir Burton.“
Beecher slökkti í sígarettunni í
öskubakkanum. „Kannske dálítið
langsótt, en sagði allt, sem segja
varð, og menn losnuðu við óþarfa
hátíðl'eik."
Þau þögnuðu andartak. Laura
horfði í gaupnir sér. „Ég_ hagaði
mér víst eins og bjáni. Ég vissi
ekki, hvað þetta þýddi, Mike.“
Hegðun þeirra gagnvart Beech-
er fór í taugarnar á honum. Þau
komu fram gagnvart honum eins
og hann væri viðkvæmt gamal-
menni í hjól'ast'ól með hvítt
skegg niður á bringu. Hann var
fulltrúi eldri og virðulegri kyn-
slóðar, en þau voru ung, ung, kyn-
slóð, sem byggði á sandi og höfðu
ekki öðTazt dýrkeypta reynslu und-
angenginna ára.
Beecher kveikti sér í sígarettu
og barði fingrunum í borðið. „Don
Willie var að bjóða mér atvinnu,
Donald. Hlutabréfasala í Rabat.
Hvernig lízt þér á?
„Hmmm, það gæti verið álit-
legt.“
„Fyrir mig eða hann?“
„Já, Mike, það er erfitt að
14
TÍMINN. miSvikudagur 5. júnf 1963. —