Tíminn - 29.08.1963, Síða 8

Karl
, alþingismaður:
ARNÞRUDUR A LAXAMYR
Hinn 16 júní í sumar lézt að
heimili sínu, Nökkvavogi 6 í
Iteykjavik, Arnþrúður Sigurðar-
déttir, 97 ára að aldri, fyrrum hús-
freyja á höfuðbóUnu Laxamýri 1
Suður-Þiiigeyjarsýslu. Hún var bor-
in til moldar í Húsavíkurkirkju-
garð 29. s.m., frá sinni gömlu
sóknarkirUju á Húsavík.
Arnþruður á Laxamýri, — en
það var hún venjulega nefnd hér
nyrðra — var heiti, sem borið var
fram meí mikilli virðingu. Eg var
barn að aidri, þegar ég heyrð'i
þetta nafn fyrst. Alltaf síðan hef-
ir þa^ vakið hjá mér geðblæ og
tilfinningu virðingar og aðdáunar,
hvenær sem ég hefi heyrt það
nefnt. Anægjulegt er, þegar mað-
ur verður ekki á fullorðinsárum
fyrir vonbrigðum vegna bernsku-
skilnings síns á því, sem hátt hef-
ir borið i barnsvitundinni. Gott ag
finna, sð það, sem gat verið hill-
ing, reyndist virkileiki.
Amþrúður var fædd á Gunnars-
stöðum í Þistilfirði 15. marz 1866,
aóttir Sigurðar bónda þarí Gunn-
laugssonar bónda í Skógum, í Axar
firði, Sigviidasonar. Móðir hennar
var kona Sigurðar, Kristín Björns-
dóttir, bónda í Laxárdal í Þistil
firði.
Þegar Arnþrúður var á níunda
árinu, fluttist hún með foreldrum
sínum að Ærlækjarseli í Axar-
firði og þsr ólst hún upp. Systkin
hennar, ei til ára komust, voru
þrjú: Sigurveig, er giftist Jóni
Jónssyni Gauta, bónda á Héðins-
höfða og víð'ar, Björn bóndi á
Grjótnesi, Stefán bóndi í Ærlækj-
arseli, Gunnlauguf, dó um tvítugt.
Árlð 1891, 10. september, giftist
Arnþrúðar Agli Sigurjónssyni á
Laxamýri og fluttist þangað. —
Laxamýri er mikil jörð og fögur.
L'm þetta leyti bar hún þó enn
þá meira af sem bújörg en hún
gerir nú, af því að tækni seinni
r.ra hefur gert kleift að breyta
mörgum jörðum í stórbýli, þótt
á'ður vær' þær jafnvel lágkúru-
leg kotbyli. Á tímabili mun Laxa-
mýri hafi verið ag fasteignamati
næst metna bújörðin á landinu.
Áttu veigamikinn þátt í því hlunn-
indi jarðarinnar: lax- og silungs-
veiði, æðarvarp, selveiði og trjá-
reki.
Sigurjón Jóhannesson, tengda-
faðir Arnþrúðar, bjó á Laxamýri
írá 1862 tii 1892. Hann var stór-
huga og ákafamikill athafnamað-
ur. Hann reisti þar, árið 1874, eitt
stærsta og vandaðasta íbúðarhús
þeirrar tíðar hérlendis. Svo vel
var húsið viðað, að meginviðir
þess dugðu til endurbyggingar á
því fyrir nokkrum árum. Sigurjón
kom upp áveituengjum, stækkaði
tún og sléttaði, — og jók æðar-
varpið með friðun og mikilli um-
hirðu.
Vorið eltir að Arnþrúður og
Egill Sigurjónsson giftust, tóku
þeir Egill og Jóhannes bróðir hans
I.axamýri á leigu hjá föður sínum
og hófu þar félagsbúskap.
Undanskiiln i leigu jarðarinn-
ar var Kiðlingsey í Laxá og beit-
arhúsin að Litlu-Saltvík, ásamt tún
bletti par. Eyjuna og túnblettinn
iét Sigurjón heyja, hafði á beitar-
húsunum sauði, og notaði heyið
handa þeim. Útbeit var þar góð
ril lands og fjörubeit nokkur og
mátti iiann hagnýta beitina fyrir
sauði sína
Þetta fyrirkomulag hélzt í 14
áv, eða þar tU 1906, að Sigurjón
seldi Agii og Jóhannesi jörðina og
fluttist til Akureyrar, þar sem
hann lét reisa sér íbúðarhús og
Jvaldist til 1912 eða þar til kona
hans, Snjólaug Þorvaldsdóttir, lézt
en fór þá aftur í Laxamýri til sona
sinna.
Jóhannes Sigurjónsson hafði,
aður en hann byrjaði búskap með
Agli bróður sínum, verið nokkur
ár í Ameriku, vestur við Kyrra-
haf, og einkurn stundað þar lax-
veiðar. Kom laxveiðikunnátta hans
i góðar þariir við þá grein búskap-
arins á Laxamýri. — Jóhannes
kvæntist arið 1896 Þórdísi Þor-
steinsdóttur frá Stóru-Hámundar-
stöðum í Árskógsströnd.
Félagsbúskapur bræðranna stóð
óslitið í 32 ár, og með svipuðu
skipulagi alla tíð eftir að Jóhann-
es kvæntist.
Margt fólk var jafnan á búinu.
Venjulega voru þar sex vinnumenn
og jafnmargar vinnukonur. Auk
rrshjúanna var svo kaupafólk
fieira og iærra árlega. Þá ólust upp
á heimillnu tólf börn. Áttu Arn-
þrúður og Egill fjóra sonu og
ivær dætur, en Þórdís og Jóhann-
es sex dætur, sem upp komust.
Borðhatd fjölskyldnanna var
sameiginl'gt. Risna sameiginleg
vegna nælurgesta og matargesta.
Hins vegar höfðu húsfreyjurnar
hvor um sig á sínum vegum kaffi-
gerð handa sérgestum fjölskyldu
sinnar. Einkum þurfti Arnþrúð-
ur oft til þess að taka, af því að
maður nennar hafði lært úrsmíði
og gullsmíði, sem hann stundaði
í tómstundum, og áttu margir er-
indi við hann persónulega vegna
Arnþrúður og Egill — myndirnar teknar rétt eftlr a8 þau giftust.

ArnþrúSur — myndin var tekln
á áttræðisafmæli hennar.
þess iðnaðar. Einnig þurftu marg-
ir að finna hann, af því ag hann
gegndi opinberum störfum. Hann
var lengi i hreppsnefnd og seinni
árin hreppstjóri. Næturgreiði og
máltíðir voru veittar af félagsbú-
inu, þótt sérgestir ættu í hlut.
Metingur um þessa hluti þekktist
ekki milli fiölskyldnanna að sögn.

Fyrstu búskaparárin gekk sauð-
íé undir tveim mörkum, enda
höfðu bræðurnir sérreikninga í
verzlunum. En fljótlega var fjár-
markið haít eitt og innlegginu
skipt til nelminga.
Sinn reiöhesturinn var tileink-
aður hvorn húsmóður og stundum
' leinkuðu bændurnir sér sinn reið
hestinn hvor líka, einkum þó Egill,
enda hafði hann á hendi öll aðal-
v ðskipti heimilisins út á við og
gegndi opmberum störfum, sem
kröfðust ferðalaga.
Sambúð Egils og Jóhannesar var
meg eindæmum góð og árekstra
iaus, segja nákunnugir mér. Bræð-
urnir fóru venjulega báðir í hverja
veiðiför, sneru í sama heyflekkn-
um, sátu .-'ndspænis hvor öðrum
vig dúnhreinsun o. s. frv. Þegar
irá laxi vai gengið, var ófrávíkj-
anleg regla, ef báðir voru heima,
að Egill flatti laxinn, en Jóhann-
&s þvoði, -i ltaði og bjó síðan und-
ir reykmgu það, sem þannig var
f'lreitt. Þsgar vitjag var um net
eða selanætur fór Jóhannes með
lögninni, greiddi veið'ina úr og
gerð'i við, e* möskvaföll eða aðrar
bilanir höfðu orðið. Þegar farið
var með skotvopn til selveiði var
Egill skyttan. Jóhannes sá að
mestu um hirðingu æðarvarpsins
og öflun eldsneytis. Egill var smið-
ur heimilisíns og annaðist við-
hald hei.-rilistækja.
Innan Dæjarins var hið sama
góða samkomulag milli húsfreyj-
anna og 'itan húss ríkti hjá hús-
bændunmr.. og voru þær þó um
vinnudeild Háskólans. Reykja-
vík.
6. Jóhannes. fæddur 1. des. 1906,
húsgagnasmiður, Reykjavík.
Hinn 30. janúar 1924 andað'ist
Egill Sigurjónsson 57 ára gamall.
Árið áður hafði hann keypt hluta
Jóhannesar af Laxamýri og var
félagsbúi íjölskyldnanna slitið vor-
ig 1924.
Arnþrúður bjó áfram næstu ár
á Laxamýn með börnum sínum,
öð'rum en Snjólaugu, sem var áður
íarin að heiman. Vorið 1928 brá
Arnþrúður búi og var Laxamýri
þá seld Jóm H. Þorbergssyni, sem
1 luttist þangag frá Bessastöð'um og
býr þar enn
Búsældarár voru lítil um þetta
leyti. Yngri bræðurnir synir Arn-
þrúðar, álitu sig meira hneigða til
iðnaðarstarfa en búskapar.' Hátt
verð var boðið í jörðina og kaup-
ín fast sótt
Arnþrúður fluttist U1 Akureyrar
fyrst og atti þar heima um skeið.
Seinna cluttist hún til Reykjavík-
ur. Alltaf Djuggu þær saman mæðg
urnar, Arnþrúður og Kristín, og
eftir að til Reykjavíkur kom, héldu
með þeim heimili synir Arnþrúðar,
higurjón og Jóhannes.
Eg minnist Egils á Laxamýri
sem eins af þeim mönnum, sem
ég hefi haft mesta ánægju af að
kynnast og starfa með. Aldursmun-
ur okkar var ag vísu mikill, en
áhugi hans á því, sem lifað er
fyrir og viðhorf hans til manna og
málefna voru æskumannsleg, þótt
hann væri þá, er vig áttum mest

Gestagangur var mikill á Laxa-
mýri. Bærinn var í þjóðbraut og
hentugt að á þar og gista fyrir
héraðsbúa eftir ferðaháttum fyrri
ára. Langferðamenn innlendir og
erlendir lögðu einnig leiðir sínar
heim á stórbýlið.
Öll stórí að búskapnum voru
sameiginleg: heyöflun, veiðiskap-
ur, varpny'jun, skepnuhirðing o.
s. frv. Vmnumenn, vinnukonur og
kaupafólk var í sameiginlegri þjón
i'stu félagsbúsins og undir sömu
stjórn utan bæjar, en hana hafði
Egill að mestu leyti á hendi, þar
til elzti sonur hans, Sigurður, tók
við verkstjórninni að nokkru eða
öilu leyti. En ætíð var haft sam-
ráð við Jóhannes um öll meiri
háttar atriði, — og raunar smátt
sem stórt, þegar hann var nær-
staddur. Hann var hið mesta ljúf-
rr.enni og samvinnuþýður í bezta
lagi.
Innan bæjar var aftur á móti
meginreglan sú, að vinnukonurn-
ar skipcust. Voru venjulega þrjár
undir stjórn hvorrar húsmóður
. ið tóskap, þjónustubrögð og flest
innistörf. Ðrakk oftast hvor hópur
þa kaffi hjá sinni húsmóður en
neytti máltiðanna hjá félagsbúinu.
GSmlu Laxa mýrarbælrnlr.
margt mjög ólíkar, en báðar mikl-
ar mannkosta konur.
Sá var samt munur á heimilis-
bragnum utan dyra og innan bæj-
ar, ag úti var áberandi ákafi og
asi á mónnum, en inni var ró og
stillileg ástundun iðjusemi. Mun
ákafinn utan húss hafa verið arf-
ur frá Sigurjóni Jóhannessyni, sem
’afnan nljíp vig fót, en innanhúss-
bragurinn rrótast af skapgerð Arn-
prúðar, sem virtist að vísu vera
fremur hlcdræg, en var þó svo
sterkur persónuleiki, að jafnvel
þögn hennar talaði.
Börn Arnþrúðar og Egils voru:
1. Sigurður. fæddur 11. ágúst 1892.
Hann er nú búsettur á Húsavík;
stundar trésmíðar, skrifstofu-
störf o. fl
2 Snjólaug fædd 9. júlí 1894, dá-
in 18. r.:aí 1954. Var lengi hús
húsfreyja að Kaldbak við Húsa-
vík.
3 Kristín, tædd 22. nóv. 1897. Er
ráðskona að Nökkvavogi 6,
Reykjavík.
4 Sigurjón, fæddur 27. júlí 1902,
úrsmiður í Reýkjavík.
5 Stefán Gunnbjörn, fæddur 14.
des. 1904. starfsmaður hjá At-
saman að sælda, kominn um og
yfir fimmtugt. Drengskapur hans
-iar mikill, og skáldleg sýn var
honum gefm í ýmsum efnum. þótt
ekki fengist hann við skáldskap,
eins og Jóhann bróðir hans.
Sambúð Egils og Amþrúðar var
mjög góð. Arnþrúður var vel gift,
og börn hennar voru henni ástrík
og umhyggjusöm til hinztu stund-
ar„ enda C"u þau mikig mannkosta
íólk.
Æskuheimili Arnþrúðar var
menningarheimili. Foreldrar henn
ir voru kunn sem fyrirmyndarfólk.
Hún gexk áður en hún giftist í
KvennasKó ann að Laugalandi og
útskrifaðiát þaðan. Sú skólaganga
þótti vænieg til menningaráhrifa á
þeirri tíð og reyndist þag áreiðan-
iega flestum, sem nutu hennar.
Arnþruður var greind kona, bók
hneigð og l.ióðelsk. Lærði hún mik
i« af Ijóðum og kunni þau síðan
alla ævi, því hún hafði ágætt
minni.
Hún nafði i æsku vanizt góð-
hestum og hafði mikið yndi af að
súja góðan hest.
Sagt er. ag gifting Arnþrúðar
Framhald a 13 síðu
T í M I N N, fimmtudagurinn 29. ágúst 1963. -—