Alþýðublaðið - 15.08.1942, Blaðsíða 5

/
Laugardagur 15. ágúst 1942.
ALÞYÐUBLAÐIO
I
SH AJPS VÍGSTÖÐ VARN-
AR eru eitt þýðingarmesta
orrustusvæðið í iþessari styrj-
öld. Þegar nazistar tóku Nar-
vik í aprílmánuði 1940 mynd-
uðu Iþeir um leið foækistöðvar í
vestri fyrir Íshafsvígstöðvar.
Þegar Kanadamenn komu til
Spitzbergen árið eftir og fluttu
fólkið hurtu færðist styrjöldin
norður á nyrztu stöðvar, sem
hún ihefir nokkru sinni komizt
á. Og þegar Bandaríkin fóru í
stríðið færðist styrjaldarsvæðið
alla leið út að dsbrúninni nærri
því að segja og upp að Bvrópu-
strönd. Á þessari strandlengju
eru fcorgir eins og Narvik,
Tromsö, Hammerfest, Barents-
burg, Petsamo, Murmansk og
Ardhangel. Um þessar hafnir
er flutt járn, þorska-lýsi, kol
og kopar, og um sumar iþessara
ihafna eru bþrgðir fluittar til
Riússlands fá Bandaríkjunum og
Ameríku.
Af þessum ihiötf num og borgum
var aðeins ein undir það búin
að þola árás, Murmansk. Fyrir
tuittugu árum var Murmansk
lítið og friðsamt þorp, þar sem
aðeins um fimm þúsund fiski-
menn áttu heima. Þar var sí-
felldur iþefur af úldnum fiski,
því að Htið var til af salti í Mur
mansk, en hinsvegar auðvelt
að frysta fisk. Murmansk ligg-
ur um 30 mílur upp með þröng
um fljótsósum, og er þar ís-
laust á vetrum sakir þess, að
golfsitraumurinn leikur þar um.
En austan við er ísrönd og að
vestan háir klettar og hættuleg
mið. Landmegin eru freðmýr-
ar og skógar. Þessi staður var
valiim af Sovét-stjórninni til
þess að verja hina löngu og hern
aðarlega veiku strandlengju við
íshafið.
Af þessari ástæðu ferðuðust
rússneskir vísindamenn og verk
fræðingar norður á bóginn og
byggingameistarar fóru á eftir
þeim. Bráðlega gnæfðu stein-
byggingjar yfir freðmýrarnar,
hafnarmannvirki voru smíðuð
og flugvellir byggðir. Árið 1939
fóru fram gríðar miklir flutn-
ingar um þessa höfn og þangað
lágu vegir og járnlbrautir frá
Leningrad.
En það kom mönmnn alger-
lega á óvart, að borgin skyldi
vera orðin einskonar vígi. Nærri
því að segja á einni nóttu sigldi
floti sovét4ierskipa frá Lenin-
grad, norður fyrir Knöskanes
og varpaði akkerum á | hinni
nýju flotahöfn. Sovétihersveitir
tóku sér aðsetur í steinsteyptu
byggingunum og hernaðarflugv.
lentu á flugvöllunum. Mur-
mansk hafði kostað sovétstjórn
ina 50.000.000 sterlingspunda,
og þegar hér var komið sögu
voru um 15.000 verkamanna í
borginni. Takmarkið var að
varna innrás í sovét-lýðveldin
Árás Japana á Aleuteyjar.
Japanir hafa gengið á land á eyjunni Attu, sem er austust og yzt í Aleuteyjaklasanum út
af Alaska. Myndin sýnir byggj.na á Attu. Minnir hún ekki á lítið sjávarþorp hér á landi?
V
Ishafsuí
uarnar.
frá Noregi eða Finnlandi eða
Ishafinu.
Fyrir löngu síðan var sovét-
stjórninni það ljóst, að svo gæti
farið, að Leningrad, Sevastop-
ol og Vladivostok yrðu umsetn-
ar samtímis. Þess vegna voru
þeir ákveðnir í því að halda Arc
hangel og hinni víggirtu Mur-
mansk. Sovétstjórnin tvöfald-
aði jánjbrautarlínúna, sem lá
suður til Leningrad og byggði
lengsta skurð í heimi á tuttugu
og einum mánuði. Það er Stalin
skurðurinn, sem nær frá bal-
tisku löndunum til lívítahafs.
Árið 1932 sá sovétstjórnin
fram á, að verkinu yrði ekki
Iokið á tuttugu og einum mán-
uði. Það voru ekki til nógu marg
ir yerkamenn. Sovétstjórnin
leysti málið á mjög einfaldan
hátt. Áróðursmenn heimsóttu
fangelsin og náðu þar í háKa
milljón manna, sem töluðu nítj-
án mismunandi tungumál og
sendu þá upp í Kyrjála — ein-
hvern eyðilegasta stað á byggðu
ibóli. Þar byggðu þeir „verka-
mannaborg“ kusu eftirlitsmenn
og skipulögðu verkið.
Að verkinu loknu voru tólf
þústijnd vepkamönnum gefnar
upp sakir og fimmtíu og niu
þúsundir fengu fangelsisvist
sína stytta. í júnímánuði árið
1933, aðeins einum mánuði á
eftir áætlun lýsti Stalin iþví
yfir að skurðurinn væri tilbú-
inn.
Það er erfitt að segja um það
með fullri vissu, hvar vígstöðv
Herbergi,
eitt eða fleiri, óskast
nú þegar.
Leigu upphæð eftir eamkoraulagi, en tryggt er, að viðkom-
andi er fullkoralega samkeppnisfær.
Afgr. Alþýðublaðsins vísar á.
arnar eru, en víst er um það,
að suðurhluti Vegakerfisins frá
Murmansk til Leningrad hefir
verið skorinn sundur á mörgum
Stöðirm og að Petrozavodsk er
í hötndiijm Finna. Birgjllir eip
ekki hægt að flytja lengra suð-
ur en til Soroka við Murmansk
járnbrautina, en þaðan liggur af
leggjari, sem tengir Murmansk
járnbrautina við Obozer-
skaja, sem er við Archangel-
Vologajámbrautina. Þessi járn
braut var Hyggð mjög nýlega,
og menn, sem hafa ferðazt eftir
henni segja, að byrjað hafi ver-
ið á henni árið 1941. Sú stað-
reynd, að þessi járnbraut var
til, kom Þjóðverjum mjög á ó-
vart. Flutningarnir á skriðdrek
um og flugvél. og öðrum Ibirgð-
um frá Bandaríkjunum til Rúss
lands hafa ekki hindrazt neitt
við það, þó að meira en helm-
ingur Murmansk-Leningrad-
járnbrautinni sé ónothæfur. Frá
Petrozavodsk ihafa Finnar þýð-
ingarmes^a hlutann af skurðin
um á sínu valdi og Rússum get-
ur ekki komið hann al neinu
gagni eins og stendur. En þegar
ísinn er þiðnaður geta Rússar
notað syðri hluta skurðarins til
flutninga inn í miðjar vígstöðv-
ar sínar.
Arahangel er aðalhöfnin yzt
í norðrinu og þaðan liggur önn-
ur flutningabraut í suðurátt. í
aprílmánuði eða byrjun maí
leysir ísa þar og er íslaust í
sex mánuði. Archangel er nú
aðalhöfnin sem tekur á móti
ameríksku og brezku hergagna
sendingunum. Rússar kunna vel
að hágnýta sér ísbrjótana og
jafnvel á vetuma geta þeir brot
ið ála í jsinn fyrir skiþ banda-
manna. Þó er aðal innflutnings
höfnin á vetum Murmansk.
Hc'ffnin í Archangel er hin
stærsta á heimi, og þar hafa ver
ið ibyggð mikil hafnarmannvirki.
Eftir að Stalinskurðurinn var
byggður og Archangeljámbraut
in tvöfölduð fóru að minnsta
kosti 80% af Hvítahafs-verzlun
inni fram um Archangel. Aðal
iðnaðurinn iþar eru skipasmíð-
ar og framleiðsla á öllu því er
að siglingum lýtur.
Landið upp af Archangel var
áður óræktað, en ræktunarráðu
nautar hafa nú komið þar upp
mikilli rækt og vex þar rúgur,
hafrar, bygg og margar fleiri
komtegundir. Nú eru kúahjarð
ir á beit þar, sem áður voru
hreindýr, úlfar og önnur villi-
dýr. Og á Novaja Zemlja, eynni
norðaustur af Archangel, er
hæg að hafa flugvélastöð höfn-
inni til varnar.
Spitzbergen er einnig hægt
að hafa fyrir flugvélastöðvar,
og á sumrin er einnig hægt að
hafa þar flotastöð. Annars
þekkja menn mjög lítið til Spitz
bergen. Menningin hefir náð
einungis til suðurstrandarinn-
ar, sem er opin fáeinar vikur
að sumrinu til. Miðstöðin þar
eru kolanámurnar.
Enda þótt menn hafi lengi vit
að, að Spitzbergen væri auð-
ugt land að kolum, hafa að-
eins einu sinni, árið 1905, verið
gerðar alvarlegar tilraunir til
þess að virkja námurnar. Þetta
ár stofnaði Ameríkumaðurinn
Longyear „'borgina“, sem síðan
hefir horið nafn hans. Ekki var
fyrr búið að sýna fram á mögu-
leika á því að vinna kol á Spitz
bergen, þegar landið var orðið
bitbein margra þjóða. Rússar,
Norðmenn, Svíar og Danir kröfð
ust yfirráðaréttar yfir landinu.'
Með samningum, sem gerðir
voru í París 1920 fengu Norð-
menn Spitzbergen. Eyjaklasinn
varð norsk nýlenda og ihlaut
nafnið Svalbarða, og enda þótt
Rússar neituðu í fyrstu að viður
kenna þetta, viðurkenndu þeir
það opinberlega fjórum árum
seinna gegn námusérleyfu'm.
Svfþjóð fékk einnig sérlejKi. Á
hverjum vetri unnu rússneskir
verkamenn <árið 1940 voru 2300
Frh. á 6. aíðu.
IJm sorphreinsunina. — Bréf frá Vesturbæing.
ar bifreiðaeigandinn ók eftir gangstéttinni. -
frá vegfaranda.
HÉR á eftir birti ég bréf frá
„Vesturbæing“ um sorp-
- Þeg-
Bréf
hreinsunina. Það er einn ókostur
á bréfi hans. Hann segir að einn
af bréfriturum mínum hafi haJdið
því fram, að sorpílátin þyrftu að
vera stærri. En þetta er ekki rétt.
,,Bóndakona“, sem nú er húsríeyja
í Keykjavík, skrifaði mér og sagði
einmitt að sorpílátin ættu að vera
minni.
SAMT SEM ÁÐUR birti ég bréf
„Vesturbæings", því að það á er-
indi til bæjavoúa, þó að nú séu
komin ný tæki til sorphreinsunar-
innar og búast megi bví við lang-
þráðum endurbótum.
VESTURBÆINGUR segir: „Fyr-
ir nokkrum dögum var einhver að
tala um það í dálkum þínum,
Hannes minn, að það þyrfti að
hafa stærri ílátin við húsin undir
sorpið, en þá datt mér í hug, að
ekki vaeri öll vitleysan eins, því
meiri fjarstæðu er vart hægt að
hugsa sér. Það er margt búið að
tala um sorphremsunina hér í
borginni og ekki að ástæðulausu,
því meira sleifarlag og vandræða-
ástand í nokkru máli er vart hægt
að hugsa sér, það er öllum aðiljum
bókstaflega til skammar."
„SORPÍLÁTIN þurfa að vera
lítil og handhæg og vel lokuð, svo
lítil að tveir menn taki 'þau létti-
lega og beri þau á milli sín og losi
þau í bifreiðina. Þau þurfa að
standa á mjög aðgengilegum stað
á lóðinni, svo að sem minnstur
tími fari í að nálgast þau við los-
un. Þessi scrpílát ættu að vera
eins um allan bæ og ef um stór
hús væri að ræða, þá fleiri ílát.
Sorpbifreiðarnar eiga og verða að
vera pottþéttar og allur útbúnaður
þarf að vera þannig, að hreinsunin
geti farið fram með miklum hraða,
það er höfuðatriðið. Á bifreiðun-
um eiga að vera stæði og hand-
föng fyrir verkamennina til afnota
á milli húsa, en töfin við hvert liús
má ekki vera nema sem allra
minnst.“
„NÚ STANDA BIFREIÐARNAR
langan tíma við hvert liús meðan
verkamennirnir eru að moka úr
stórum tunnum, kössum eða jafn-
vel steyptum þróm upp í smábala,
sem svo leka hæfilega á leiðinni,
hringinn í kringum húsin og alla
leið að bifreiðinni, sem stendur á
götunni og lekur góðgætinu jafn-
óðum niður og lækirnir renna frá
henni í allar óttir og ilmurinn er
eftir því. Svo þegar bifreiðin er
full, þá er ekið af stað vestur á
Granda og þangað má rekja slóð-
ina eftir bifreiðina. Svo þegar vest-
an eða útnorðan andvarann á sól-
björtum sumardegi ber inn yfir
bæinn af hafinu, þá fylgir honum
þessi andstyggilega fýla af ösku-
haugunum, stundum svört reykjar-
móða, sem alla ætlar að kæfa.“
Frh. á 6. sí8u.