Tíminn - 31.12.1963, Page 9

VID ARAMOTIN
nægan áhuga á að styðja hell
brlgt einstaklingsframtak. —
Ekkert er fjær sanni en sú
kenning, að samvinna og heil
brigt einstaklingsframtak séu
andstæður, enda afsannast
rækilegast í starfi Framsókn-
arflokksins, sem hvort
tveggja hefur stutt af heilind
um, til sjávar og sveita. Sam-
vinnan er einmitt til þess fall
in fyrst og fremst, að styðja
heilbrigt framtak einstakling
anna, því með samvinnu leysa
menn þau verkefni í sína
þágu, sem sameiginleg átök
þarf til og í samvinnunni
styðja menn hver annan.
Hvar skyldi betra dæmi um
þessi efni, til að eyða öllum
misskilningi, en líf og starf
íslenzkra bænda? Þeir eru
menn einstaklingsframtaks-
ins og samvinnunnar í senn.
Þeir reka bú sín og báta, en
hafa samvinnu um önnur efni
í sína þágu, ræktun, verzlun,
flutninga, afurðavinnslu, og
munu brátt, ef að líkum læt-
um, leysa vandamál einyrkja-
búskapar í vaxandi mæli eftir
leiðum samvinnu og samhjálp
ar.
Bændur hafa af langri
reynslu og stundum biturri,
lært þá lífsspeki, sem Jónas
Hallgrimsson orðar þannig:
„Sterkur fór um veg,
þá var steini þungum
lokuð leið fyrir.
Ráð at hann kunni,
þótt ríkur sé,
og hefðu þrír um þokað.
í þessum anda hefur Grett-
istökum verið lyft á íslandi
í sveit og vlð sjó, og fólkið
mun standa því fastar og bet-
ur saman um samvinnusam-
tök sín, sem kaldar blæs á
þau frá andstæðingum þeirra.
Annað hljóð
í strokknum
Það munaði ekki nema hárs
breldd, að ríkistjómin missti
meirihluta sinn í kosningun-
um í vor, þrátt fyrir óvenju
öfluga hjálp góðærisins, enda
öllu tjaldað og rikisfjármagni
óspart beint á þann hátt, sem
heppilegast var talið vegna
kosninganna. Var mikil á-
herzla á lögð, að allt væri í
góðu lagi; „viðreisnarbraut-
ln“ greiðfær framundan og
torfærulaus. Framsóknar-
menn töldu þó annað, sem
kunnugt er.
Það er sagt, að stjómin og
stjórnarandstaðan séu ekki
oft sammála. Þeim mun meiri
ástæða er til að halda þvi á
lofti, að svo brá við þegar búið
var að kjósa, og hæfilegur
tími liðinn til að „umbótta"
sig, að stjórnin og stjórnar-
andstæðingar voru orðnir
sammála um. að hættulegt á-
stand ríkti í efnahagsmálum
landsins.
Vom ráðherrar þá allt í
einu óþreytandi orðnir að
lýsa því, hve alvarlegt ástand
ið væri, ef því færi fram, sem
verið hefði. Skaut hér nú held
ur skökku við skrumið frá
kosningunum, enda fór nú
saman, að atkvæðaseðlarnir
voru komnir í kassana og öng
þveitið orðið slíkt/ að engum
gat dulizt, og því líklegast að
bjarga einhverju með því að
játa það, sem allir sáu hvort
sem var, þegar hér var komið
sögu.
Sjálfvirka kerfið, sem átti
að tryggja jafnvægl í þjóðar-
búskapnum, stöðugt verðlag,
o.s.frv. hafði þá eftir allt sam
an ekki komið því til vegar,
heldur leitt til svo taumlausr
ar dýrtíðarhringrásar og upp
lausnar í efnahagsmálum að
ekki hafði við neitt ráðizt ná-
lega eins og Framsóknarmenn
sögðu fyrir i upphafi. Og nýj
ar læknisaðgerðir ríkisstjórn-
arinnar, gengislækkunin ill-
ræmda 1961, hafði gert illt
verra, sem einnig hafði verið
þá þegar bent á að verða hlyti.
Allir voru nú sammála um að
flest væri úr skorðum gengið.
en lengra náði samkomulagið
ekki.
Við sögðum m. a. „Það verð
ur að breyta um stefnu I
grundvallaratíiðum. Viður-
kenna, að almennt kaupgjald
og afurðaverð til bænda fær
ekki staðizt eins og málum er
komið. Það verður að hækka
og ráðstafanir verður að
gera til að framleiðslunni
verði kleift að borga meira.
Auka framleiðni með auknu
fjármagni ti. vélakaupa og
annarra ráðstafana sem auka
afköstin, lækka vexti og gjöld
á framleiðslunni, auka rekstr
arlán, en verjast ofþenslu
með því að s'.jórna fjárfest-
íngunni svo það sitji fyrir,
sem mesta þýðingu hefur fyr
ir bióðarbúið.
En þeir héldu fram m. a.:
Kaupið má ekki hækka né af-
•irðaverðið til bænda. Fram-
'eiðslan ber eirki meira en 67
þús kr. tll verkamanns fyrir
átta stunda virnu. Bankarnir
verða að draga saman lánveit
1ngar, balda vöxtunum og rik-
iacjóður að leggja umfram-
tekjur sinar lnn f bankakerf-
ið. Hækka verður álögurnar
og safna í stóra greiðsluaf-
ganga hjá ríkissjóði til að
vinna gegn ofþenslu. Fjár-
'0rting þeirra. sem peninga-
r?ð hafa verðiu að sitja fyrir.
En mest alúð af öllu var nú
lögð við nð útskÝra af hverju
„viðreisnin" hefði farið út um
þúfur. Einn h'ekkur hafði bil-
að. Kaupgialdið hafði hækkað
of mikið í landinu, það var
ólag á kaupgjaldsmálunum,
sem óhöppunum hafði vald-
'ð
stefnubreytmg stóð því ekki
til he’dur hitt að lappa upp
á „viðreisnina' með því að ná
tökum á kaupgjaldsmálunum
Söguleg vika á Alþingi
Stjórnin la.gði þvi til orr-
nstu við laurþegasamtökin i
'andinu og ætiaði að lögbinda
kaupgjaldið óbreytt og afurða
verðið fil bænda og setti ekki
einu sinni fyrir sig, að nálega
a’lt hærra kaupgjald í land-
lnu hafði nýlega verið stór-
hækkað.
En nú var mælirinn fullur.
IJörð barátta stóð á Alþingí,
nálega nætur og daga á aðra
viku. Almenmngur í landinu
horfði með undrun og andúð
á þessar aðfanr ríkisstjórnar-
mnar, en snerist siðan ein-
dregið gegn áforrsum hennar
og það án tillits til stjórnmála
skoðana.
Innan laimþegasamtak-
anna myndaðist mikil eining
gegn þessari árás á samtökin,
þrátt fyrir pólitískan klofning
innan samtakanna, sem
stjórnin hafði gert sér vonir
um að duga mundi, til að
hægt væri að hafa þau undir
með öllu.
Menn fundu, að hér var al-
vara á ferðum og ekki mundu
felagsréttindin auðheimt á ný
úr hördum r’'kisstjórnarinn-
ar ef hún næði þeim til sín,
enda harðneiraði rikisstjórn-
in að iýsa yfi" því, að samn-
ingsfrelsi yrði innleitt á ný
um áramótin eins og bókstaf-
ur lagafrumvarpsins var þó
látinn gefa í skyn.
Ríkisstjórnin brauzt um á
hæl og hnakka fyrir máli sínu
f.n lét sig á slðustu stundu,
þegar hún sá, að lögin mundu
óframkvæmanleg og líf henn
ar þá í veði, þvi allt er metið
betra en að missa völdin.
Við þessar sviptingar kom
ýmislegt ánægjulegt í ljós.
Öflug og má’efnaleg barátta
minnihluta á Alþingi, getur
ekki aðeins veitt aðhald og
mótað margt hjá stjórninni
smátt og smátt á langri leið.
Um það höfðu menn glögga
vitneskiu og reynslu áður.
En nú sáu menn, að slík bar-
á^ta gat borið skjótan árang-
ur í örlagamáil, sem ekki vant
aði höhðatöluna til að sam-
þvkkja. þegar sterkt almenn-
ingsálit nðði að myndast með
málstað stjómarandstæðinga,
umhverfis baráttuna á Al-
bingi, ef svo mætti segja, og
almenningur tékk svigrúm til
nð beita áhrifum sínum inn-
ao allra flokka,
Sumlr sáu A’þingi nær þvi
i nýju ljósl ýið þessa atburði
og menn spurðu hver ann-
an? Hvað hefði orðið, ef Al-
bingi hefði ekki setið og rik-
irstjórnin rekið þetta á með
bráðabirgðalögum, öllum að
óvörum og síðan notað blaða-
kost sinn og ''afnvel Rikisút-
tarpið sjálft eins og farið er
að gera í vaxandi mæli, til að
fá mern til að sætta sig við
orðinn hlut.
Þessir atburðir urðu því til
að styrkja Alþmgi, merkustu
.rtofnun þjóðarinnar. Þeir
syndu einnig að sterkt al-
menningsálit getur myndazt
um þýðinsarrnestu mál utan
við flokkana og loks að þótt
verkalýðshreyfmgin sé mjög
’ömuð af pólitlskum ágrein-
mgi, þá geta menn staðið sam
an um grundvallarréttindi
samtakanna.
Með gamla laginu
Þegar stjórnin hafði neyðzt
fil að leggja iögbindinguna á
hilluna a. m. k. í bili, tók hún
dl með gamla laginu. Fyrst
var sagt sem fyrr, að kaupið
gæti ekkert hækkað, þar næst
að dagkaup gæti hækkað um
á%, enda yrðu þá að koma
nýjar álögur, en loks átti rik-
isstjórnin þátt í að samið var
um 15% kauphækkun, en á-
móta samnirga vissu allir
kunnugir. að hefði verið hægt
að gera átaka.aust í haust, ef
iíkisstjórnin hefði ekki lagt
út í styrjöldina í stað þess að
r^eiða fyrir samkomulagi.
En öll er þessi atburðarás
ta’andi vottur þess, hvert yrði
hlutskipti aJmennings, ef
stéttasamtök væru svift samn
mgsréttinum, því jafnvel nú
í óvenju góðæri en fádæma
oýrtíð. náðist engin leiðrétt-
•ng fyrr en eftir víðtækustu
verkföd. sem orðið hafa hér-
lendis.
Jafnhliða því sem sagt hef-
ur verið eitt í dag og annað á
morgun um möguleika á kaup
greiðslum, hefur ekkert lát
orðið á hótunum um gagnráð
rtafanir, ef launafólk og bænd
ur fengju eitthvað sinn hlut
réttan. Ýmist látið liggja að
enn einni gengislækkun eða
"tórfelldum nýjum álögum,
enda bótt n'kissjóður hefði
stórfelldan aigang í fyrra
vegna umframtekna, enn þá
meiri um^ramtekjur I ár og
Fyrirsjáanlegav stórfelldar um
*ramtekjur á næsta ári miðað
við fjárlögin sem verið var
eð afgreiða.
Nýjar álögur þarf því ekki
- ð lögleiða vcgna fjárskorts,
enda mun þeim ætlað það
biutverk fyrst og fremst að
■ tuðla að „jafnvægi“ með því
að minnka nú aftur kaupget-
una en það verkar sem olia
á dýrtíðareldinn.
Er því miður ekki að sjá,
eð ríkisstjómln hafi mikið
lært af dýrkeyptri reynslu
sinni, ef hún ætlar með nýj-
um álögum eða nýrri gengis-
lækkun að steypa I sama fen-
ið og hún gerði 1961. Kaup-
hækkanir urðu ekki meiri en
svo, að ríkisstjórnin hefur
gott tækifær til að komast
inn á heppllegri leiðir, ef hún
vill breyta stefnunni.
Staða stjórnarinnar
Það fer ekkv á milli mála,
að rikisstiórnin hefur mjög
'apað trausti og áliti. Það er
á almanna vitorði að hún
nefði ekk) marið meirihlut-
ann í vor ef hún hefði t. d.
’í’tið uppi fyrirætlanir sínar
um lögbindvrgu kaupsins.
Jafnvel dyggustu stuðnings-
menn stjórnarflokkanna bera
’kki við 'engur að halda þvi
"ram, að „viðreisnin" hafi
heppnazt eða rikisstjóm-
in fundið aðíerðir til að koma
á jafnvægi í þjóðarbúskapn-
um.
Upplausnin er nú orðin slík,
að stórdeilum veldur, hvort
kjarasamningar skuli gilda
mánuðinum lengur eða skem-
nr.
Allt viðskipta- og fram-
kvæmdalíf er sem á flug-
sandi reist, því enginn velt
upp á hverju ríkisstjórnin
kann að finna. og því síður að
menn geti séð fyrir hvaða af-
leiðingar kunna að verða af
því, sem t.il verður gripið.
Verður það æ útbreiddari
skoðun, byggð á biturri
íeynslu við beztu skilyrði, að
stjórnarstefnan muni leiða til
sivaxandi vandkvæða, enda
bafi stjórnin aldrei náð tök-
:im á málefnum þjóðarinnar
og láti nú nánast reka á reið-
anum, en geri neyðarráðstaf-
anir til að halda á floti.
Ríkisstiórnin nýtur ekkl
bess trausts, sem minnst þarf
með, til að geta stjórnað í lýð-
ræðislandi svr, sæmilega fari,
og því fyrr sem hún gerir sér
}>etta ljóst og dregur af því
réttar ályktanir — því betra.
Athyglisverður
athurður
Sumir segja. ao stjórnmála-
menn geri aldrei annað en
rífast og látí sér allt verða
að ágreiningsefnum i tíma og
etíma. Ekki tei ég þetta rétt-
mætan dóm, en hitt er rétt, a'5
minna beri á því, sem menn
eru sammála um en hinu, og
fer það að vonum. Má vera,
að menn gætu líka orðið sam-
mála um flein en verður, ef
öðruvisi vinnuaðferðir væru
viðhafðar og meira samband
íiaft á frumsrígi mála en hér
tíðkast Hefur ástandið um
skeið farið versnandi í þessu
tilliti, pvi þingkjörnar milli-
þmganefndir hafa um hríð
okki verið kosnar, en áð,ur
voru þeim oft lalin mikilsverð
:-törf, og þ3nnig varð samstarf
um mörg merkileg málefnl,
bótt ágreiningur væri um
sjálfa stjórnarstefnuna.
Tel ég, að m'lliþinganefndir
þingkjörnar ættu að undir-
búa suma má'aflokka, en við-
urkenni jafní’amt, að önn-
ur málefnl eru þannig vaxin,
að stjórnin viTður að láta
..slna menn" nm að undirbúa
þau meðs, embættismönnum.
En því minnist ég á þetta nú,
að nýlega varð nýstárlegur
atburður á Alpingi, sem snert
ir þessar vinnuaðferðir og
starfshætti rikisstjórnar og
Alþingis.
Ríkissti órnin hafði látið
„sína menn“ vinna árum sam
an að nýjum vegalögum, a-
samt þeim embættismönnum,
'•em mest fjalla um þau mál,
en þeir þá að sjálfsögðu
bundnir þagnarskyldu meðan
a undirbúninpi stóð.
Snemma í desember kom
vram nýtt vegalagafrumvarp
mikill bálkur og að sumu leyti
nýstárlegur og ráðgerði allt
íð 100 milljóna króna nýjar
álögur í vegi og brýr frá ára-
mótum. Vandl var á höndum
málið stórt og með öllu ókunn
T f M I N N, þriðjudaginn 31. desember 1963.
9