Alþýðublaðið - 28.04.1943, Blaðsíða 5

Mfövikudagur 28. aftrtl 1843.
ALÞYÐUBL.OIÐ

SÍÐLÁ kvölds árið 1933 fór
ég á reiðhjóli um götur út-
borgar einnar í Þýzkalandi.
Þess skal strax getið, að ég er
gamall andstæðingur Hitlers.
Aðeins eitt komst að í huga
mínum: Skyldi ég hitta Eric?
Ég kom til litla torgsins, en Er-
ic var ekki þar. Ég fór af hjól-
inu og beið, en Erie kom ekki.
Eftir fáeinar mínútur — löng
bið gat vakið grunsemdir —
steig ég á bak hjólinu og fór
burtu. Það var orðið dimmt, ég
hafði enga lukt og rakst á lög-
reglumann. Ég hét því að leiða
hjólið þann spöl, sem eftir væri.
Hamingjunni sé lof, að lögreglu
þjóninum datt ekki í hug að
skoða í körfuna, sem ég hafði
á handleggnum, þá hefði ég
ekki þurft að kemba hærurnar.
í körfunni voru blöð, leynilega
prentuð andnazistablöð. Tvennt
er það, sem nazistar leita alltaf
að, þegar þeir gera húsrann-
sókn: vopn og leyniblöð og
bæklingar. Ég hefi séð þá um-
turna öllu í húsi við rannsókn,
brjóta húsgögnin, tæta sessur
og svæfla í sundur og fletta^ öll-
um bókunum í skápnum blað
fyrir blað.
Saga mín hefst í sjálfri ljóna-
gryfjunni: í Belgíu, þegar Þjóð-
verjar voru þar í fyrri heims-
styrjöldinni, og hún hefst aftur,
þegar nazistar komust til valda
í Þýzkalandi 1933. Það er hin
hvíldarlausa barátta fyrir frels-
inu. Ég geri það með vilja að
nota orðið „frelsi“. Ég veit, að
það hefir mikið verið notað síð
ustu þrjú árin og mönnum, sem
sjálfir eru frjálsir, er sennilega
farið að leiðast að heyra þetta
orð. En ég get fullyrt, að þetta
orð hljómar vel enn þá á meg-
inlandi Evrópu, en þar er það
tengt leyniblaðastarfseminni,
hinni einu stofnun, sem enn þá
er frjáls þar. Hin leynilegu
blöð eru raunverulega heróp
og á bak við útgáfu þeirra
stendur hugrekki hinna djörfu
og fórnfúsu manna. Yfir tvö
hundruð leyniblöð eru gefin út
í Noregi einum saman, yfír átta
tíu í Póllandi og' yfir þrjátíu í
Belgíu.
Lesandann hefir máske þeg-
ar rennt grun í, að ég hefi sér-
stakan áhuga á leyniblaðastarf-
semi. Ég er prentari að atvinnu,
vélsetjari. Og það er einkenni-
leg tilfinning, sem grípur mann,
þegar maður, undir löglegum
kringumstæðum, verður að
hjálpa til þess að útbreiða
skoðanir, sem maður er ekki
samþykkur. í Tékkóslóvakíu
varrn ég við kaþólskt dagblað, í
Þýzkalandi við íhaldsblað, en á
Englandi um þessar mundir
vinn ég við blöð flóttamanna
frá ýmsum hinna hernumdu
landa. Ég hefi sett blöð fyrir
sósíalista og konimúnista, fyrir
trúmenn og trúleysingja, fyrir
hernaðarsinna og friðarsinna.
Og það er engin leið að vera
samþykkur öllum þessum stefn-
um. Það mætti því segja, að
maður væri lifandi dæmi um
frelsi blaðanna. Hins vegar má
það vera öllum ljóst, að þegar
málfrelsið er skert, svo sem er
á meginlandi Evrópu um þess-
ar mundir, og maður verður að
starfa leynilega, verður starfið
ekki atvinna lengur, heldur
sverð í hendi manns.
Ég ætla að nefna Pólland
sem dæmi. Nazistar liafa beitt
allri sinni grimmd, harðstjórn
og hörku við Pólverja. Hitler
vill útrýma þessari þjóð. Öll
óháð upplýsinga- og fréttastarf-
semi er bönnuð þar í landi og
menn fá ekki einu sinni að taka
á móti símskeytum. Mörg leyni-
blaðanna í Póllandi birta því
ekkert annað en útdrætti úr er-
lendum útvarpsfréttum. Á
leynilegum stöðum víðs vegar
um landið verða menn því að
sitja allan daginn og alla nótt-
ina yfir viðtækjum. Ei að síð-
ur geta þeir skrifað hjá sér það
merkasta úr fréttunum, vélritað
það, fjölritað og dreift því út.
Við I pýramídana í Egyptalandi.

Mynd þessi er tekin af amerískum hermönnum, sem dvelja í Egyptalandi. Eru þeir í útreið-
artúr á úlföldum hjá pyramídanum í Egyptalandi og teyma Egyptar undir þeim.
Leyniblðð i baráttnnni við« Hitler.
Eftirfarandi grein,
sem er eftir W. J. Wern-
er vélsetjara, fjallar um
teyniblöðin, sem gefin eru út
í hernumdu löndunum og
þau vandkvæði og þær hætt-
ur sem eru samfara útgáfu
þeirra.
Það er banasök í Póllandi að
taka við upplýsingum eða frétt-
um og dreifa þeim út, en það
láta hinar pólsku hetjur ekki
ógna sér.
Þegar Gestapo fann leyni-
prentsmiðju blaðsins Glos
Polski („Rödd Póllands"), sendi
hún deild stormsveitarmanna á
staðinn, vopnaða vélbyssum.
Stormsveitarmennirnir vörpuðu
handsprengjum inn um glugg-
ana og skutu alla íbúana í
næstu húsum, menn, konur og
börn, áttatíu og þrjár mann-
eskjur alls. Það leið stuttur
tími og Glos Polski byrjaði aft-
ur að koma út. Þegar þið skrúf-
ið frá viðtækinu ykkar til þess
að hlusta á útlönd, ættuð þið að
hugsa ykkur stormsveitirnar á
meginlandi Evrópu æða myrð-
andi og rænandi um kaffihúsin
og leggja stundum heilar götur
undir sig. Minnist þess, að
stormsveitarmennirnir hafa
skotið börn fyrir að hafa ein-
tök af hinum leynilegu blöðum
í vösunum, og gleymið því ekki,
að ef þeir ná mönnum, sem eru
að dreifa þessum blöðum út,
hengja þeir þá á almannafæri
og láta líkin hanga öðrum til
viðvörunar. Enginn, sem starfar
við leynilegu blöðin, er í nein-
um vafa um það, hvað bíður
hans, ef upp kemst. Ég hafði
nærri því sagt: þegar upp
kemst, því að flestir þessara
manna eru teknir fyrr eða
seinna.
Það eru hugrakkir menn,
sem vinna við leyniblöðín, og
þeir verða að vera það. Þeir
verða eingöngu að treysta eigin
skynsemi og dómgreind. Þeir
\ hafa enga stríðsfangasamþykkt
" sér til verndar. Þeir munu aldr-
ei öðlast heiðursmerki og aldrei
verður á þá minnzt í neinum
skýrslum. Eg ætla að segja ykk-
ur sögu af óbrotnum bónda-
manni, sögu, sem pólskur vin-
ur minn sagði mér. Af eigin
ramleik og án nokkurrar að-
stoðar stofnaði hann ofurlítið
fréttablað, sem hann fjölritaði.
Þetta var frumstæð tilraun,
blaðið krökkt af stafvillum og
málvillum, enda skrifað af ó-
menntuðum manni, sem alla
ævi hafði stundað líkamlegt erf
iði. Eftir ofurlítinn tíma náðu
þeir manninum, og þegar þeir
skutu hann, brosti hann eins og
ekkert væri um að vera. Eng-
inn hafði hvatt hann til þess-
arar starfsemi, enginn minnzt á
það við hann. Hann tók það
algerlega upp hjá sjálfum sér.
Getife þið hugsað ykkur erfið
leikana í sambandi við útgáfu
leyniblaðs? Það er ekki nóg að
geta skrapað gaman áhöld og
fundið felustað. Maður verður
að afla frétta í blaðið og' sjálf-
um sér daglegs viðurværis. En
það er ekki auðvelt við skil-
yrði matvælaskömnitunar,
ferijahindrana o. s. frv'. Ná-
grannarnir geta heyrt i ritvél-
inni, og maður verður að hafa
pappír og fjölritara, en þetta
hvorttveggja fæst ekki nema
með leyfi. Þegar ég. var við
þessa starfsemi1 riðinii, reynd-
um við að senda gamlar konur
til þess að kaupa smábirgðir
af pappír hver, í hinum ýmsu
pappírsverzlunum borgarinnar.
En það gekk ijla og við fengum
ekki nógan pappír. Að lokum
varein gamla konan tekin föst,
þegar hún var að kaupa ritvéla
pappír i bókabúð, en liún slapp.
Sem betulú iföx fannst ritvél
heima lijá henni. Þá fengum
við einn af ungu mönnunum
okkar til að daðra við stúlku,
sem vann í bókabúð, en það
brást lika.\ Stúlkan varð hrædd,
þegar húú komst að raun um.
til hvers var ætlast af lienni.
Þá dalt okkur í hug að ræna
pappírsverzlun, en hennar var
og vel gætt. Loks tókst okkur
að ná i gamált pappirslerfi,
sem við endurnýjuðum með
stolnum stimplum. Þó var
þetta lítið blað, sem við vorum
að- gefa út. Hugsið ykkur þá
hvílíkum erfiðleikum það er
háð að gefa út leyniblöð í tíu
þúsundum eintaka. Og ]>egar
búið er að prenta blöðin, er
eftir að dreifa þeim út. Og
venjulega mega samstarfs-
mennirnir ekki þekkjast. Ef
einn er tekinn getur hann kom-
ið upp um alla hina. ef hann
veit nöfn þeirra. Pyndingatæki
nazistanna eru þeirrar tegund-
ar, að naumast þolir þau nokk-
ur maður, án þess að ljósta
upp þvi. sem hann veit.
Eitt atriði vil ég taka fram
enn, því að j>að er þýðingar-
mikið. Svo er um leyniblöðin,
sem öll önnur blöð, að það á
tilveru sína undir útbreiðslu
sinni. Það getur enginn áJrrif
haft nema fólk vilji. lesa það.
Það verður að vera málsvari al-
mennings, og þvi er það, að
þótt einn sé tekinn, kemur ann-
ar í hans stað. Þeir timar geta
þó runnið upp, að Jeyniblöð
geti ekki þrifist, þegar þjóðin
er orðin úrkula vonar. Þannig
var um þýzku þjóðina, þegar
Hitler vann einn sigurínn af
öðrum. Þannig var um Tékkó-
slóvaka, þegar svo leit út sem
vesturveldin hefðu snúið baki
við þeim. Og þannig var um
iFrakka, þegar svo leit út sem
innanlandsspillingin ætlaði að
fullkomna ósigurinn. Og þann-
ig var ástatt, þegar ég fór með
körfuna á handleggnum, fulla
af leyniblöðum, og beið efttir
Eric.
Eric var fvrsti og þýðingar-
mesti hlekkurinn í dreifikerfi
okkar. Hann kom ekki þennan
dag, eins og ég hefi áður sagt.
Margir höfðu gefizt upp vikuna
áður og nú liafði, Eric gefizt
upp. Hann vildi ekki hætta lif-
inu lengur við að dreifa út
blaði, sem enginn vildi lesa. Við
hinir höfðum sérstaka ástæðu
til að halda áfram. Þeir höfðu
tekið ritstjórann i vikunni. sem
leið — sem grunaðan. Nú urð-
um við að sanna, að hann væri
ekki ritstjórinn með því að
halcía útgáfunni áfram. Loks
lenti á minum lierðum að
skrifa greinarnar, vélrita þær,
fjölrita og dreifa þeim út. Þeir
fundu blaðið hjá manni nokkr-
um, börðu bann þangað til hann
sagði til mín — þeir léku sama
leik við mig, en maður kom í
mánns stað og blaðið kom út,
Þannig verða léynibloð til.
Svona fara þeir að í Hollandi,
Noregi, Belgiu, Frakklandi,
Júgóslavíu, Póllandi og Grikk-
landi, allstaðar þar sem nazist-
ar hafa vaðið yfir. Einn kemur
]>á annar fer og allir bíða þeir
eftir ]>eim degi, þegar sigur-
verararnir á strætunum hrópa
þau orð, sem standa á hinum
fjölrituðu leynihlöðmn. Á þeim
degi hættir leyniprentariun
að vera sjálfs sín húsbóndi.
Hann verður ef til vill aftur
að fara að prenta skoðanir og
sjónarmið, sem hann ér ekki
samþykkiu. Hann verður á ný
þjónustumaður almennings, en
þá muniun við eiga við prent-
frelsi að búa.
Almanakið, missiraskiptin, veðrið og sumarblíðan. —
Reiðilestur um aðgöngumiðasölu £ kvikmyndahústun.
VETURINN hefir kvatt, seg-
ir almanakið, og ekki hkrma
ég það. Hann hefir verið illur
viðskiptis og valdið okkur þungum
búsifjum. ITmhleypingar hafa ver-
ið meiri en menn muna í áratugi
og forátta mikil. Tjóni hefir hann
valdið okkur á sjó og landi og
minningar okkar um hann eru
hinar verstu.
ANNARS FINNST mér, að það
sé alveg óþarfi að líta í almanakið
til að ganga úr skugga um það,
hvenær vetri lýkur og' sumar
hefjist. Þar um ræður sólm
mestu og hitinn — og þegar snjór-
inn hverfur og kuldinn minkar og
jörðin fer að grænka, þá er vet-
urinn fyrst farinn og sumarið
komið. Þ.essir fáu sumardagar, sem
liðnir eru, gefa sannarlega fögur
fyrirheit um gott og hlýtt sumar.
„MERCANTILISTI“ segiír sín-
ar farir ekki sléttar í eftirfarandi
bréfi: ,Það er ekki oft, sem menn,
er þurfa að mæta réttstundis til
vinnu sínnar, mega vera að þv£
að bíða fyrir utan kvikmynda-
húsin allan matartímann eftir því
að ná sér í miða. Enda þótt menn
vildu nú spara sér það ómak og
panta miða í síma, er það einskær
heppni, ef menn ná sambandi,
fyrr en eftir langan tíma, og þá
er ef til vill allt uppselt. Það
væri því mikið hagræði fyrir
marga bíógesti, ef eigendur kvik-
myndahúsanna tækju upp þá
reglu, að hefja sölu aðgöngumiða
á rúmhelgum dögum kl. 12.45 í
stað kl. 13.00. Með því móti væri
mönnum gert kleift að mæta nokk
urn veginn á réttum tíma til
vinnu sinnar.“
„ANNARS VAR það nú ekki
þetta, sem ég ætlaði aðallega að
skrifa þér um. Það var smá atvik,
sem kom fyrir mig, er ég var að
að kaupa aðgöngumiða á vissu
kvikmyndahúsi hér í bænum s.1.
laugardag, sem varð þess vald-
andi, að ég skrifa þér þessar lín-
ur.“
„EG HAFÐI HEYRT talað um,
að mynd sú, sem verið væri að
sýna, væri vel þess verð, að eytt
væri heilum matartíma 1 að ná í
miða. Eg og þrír kunningjar mín-
ir ákváðum þessvegna að sjá
þessa umræddu mynd, og féll það
í minn hlut að ná í miða. Fór ég
beint úr vinnunni til kvikmynda-
hússins og var kominn þangað um
10 mínútum eftir 1.2, en þá biðu
þar þegar um 50—60 manns. —
Skipaði ég mér í röðina eins og
venja er og beið þess að opnað
yrði. Þegar ég kom inn í gang-
inn, tók ég eftir því, að stúlka sú,
Frfa. á 6. síðu.