Alþýðublaðið - 23.01.1944, Blaðsíða 4

4
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Suauudbigur 23. janúar 1944.
Guðmundur G. Hagalín:
Otgefandi: AlþýSuflokknrmn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og 49,02.
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
' Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Vilja þeir endilega
brjóta Iðg og ganga
gerða samninga?
VIÐ UMRÆÐURNAR um
sambandsslitin á alþingi
undanfarna daga var oftar en
einu sinni að því vikið af tals-
smönnum hraðskilnaðarins að A’
þýðuflokkurinn hefði verið
reiðubúinn til þess að standa
að sambandsslitum strax á ár-
inu 1942, og átti skírskotunin
til þess augsýnilega að draga
eitthvað úr gildi þeirra sterku
raka, sem Stefán Jóh. Stefáns-
son og Ásgeir Ásgeirsson færðu
fyrir því, að sambandsslitunum
yrði úr því, sem komið væri,
frestað enn um stund og í öllu
að þeim farið samkvæmt upp-
sagnarákvæðum sambandslaga-
sáttmálans sjálfs.
Alþýðublaðið gæti nú á ná-
kvæmlega sama hátt vitnað í
þau ummæli Morgunblaðsins
. frá 194(3, að íslenzka þjóðin sé
því andvíg, að sjálfstæðismálið
sé haft á oddinum, meðan
bræðraþjóð okkar, Danir, eru í
sárum. Það myndi máske ekk-
ert síður draga úr gildi þeirra
raka, ef rök skyldi kalla, sem
nú eru færð fyrir hraðskilnað-
inum. En Alþýðublaðið skal í
þetta sinn gjarnan Ieiða hjá sér
allan slíkan meting og ræða
málið á grundvelli, sem væn-
legri verður að teljast til þess
að þær umræður, sem nú
standa yfir um skilnaðarmálið,
beri einhvern skynsamlegan
árangur.
*
Við umræðurnar á alþingi í
vikunni, sem leið, var ,það hisp-
urslaust viðurkennt af Stefáni
Jóh. Stefánssyni og Ásgeiri
Ásgeirssyni, að Alþýðuflokkur-
inn hefði um nokkurt skeið á
árinu 1942 ekki tekið fjarri
þeim fyrirætlunum, sem þá
voru uppi um sambands-
slit, enda þótt hann hefði
aldrei gert þær að neinu kosn-
ingamáli fyrir sig, eins og Sjálf-
stæðisflokkurinn gerði þá við
tvennar kosningar. Viðhorfin
voru þá að ýmsu leyti ólík því,
sem þau eru nú — miklu meiri
óvissa ríkjandi um það, hvað
fram undan væri í styrjöldinni
og margir þeirrar skoðunar, að
okkur gæti beinlínis staðið
hætta af því, að sambandið við
Danfnörku héldi áfram, þótt
ekki væri nema formið eitt. En
frá þessum fyrirætlunum urð-
um við að hverfa; og allir vita
hversvegna. Bæði Bretland og
Bandríkin skárust í leikinn og
vöruðu okkur alvarlega við því,
að slíta sambandinu fyrr en við
hefðum lagalega heimild til
samkvæmt sambandslagasátt-
málanum sjálfum eða á annan
hátt en þann, sem þar er fyrir
mælt um sambandsslitin.
Alþýðuflokkurinn telur sér
enga minnkun í því að viður-
kenna, að hann hafi lært af
þessari reynslu og síðan verið
því mótfallinn, að sambands-
málið yrði tekið upp fyrr en
hægt er að leysa það á fullkom-
lega löglegan hátt á grundvelli
sambandslagasáttmálans sjálfs.
Um máluönöun.
Nokkrar athifigasoKXtdir út aí ritdómi.
LOFSVERT er það og vel
viðeigandi, að íslenzkir
málfræðingar leitist við að
vernda íslenzkt mál og vandi
um við þá, sem skrifa bækur
handa almenningi. En margs er
að gæta í þessu sambandi, og
mun ég ekki að þessu sinni
fara út í þá sálma yfirleitt.
Hins vegar vil ég þó taka það
fram, að málfræðingar verða,
ekki síður en lítt lærðir rithöf-
undar, að vera sér þeirrar á-
byrgðar meðvitandi, sem á
þeim hvílir, þá er þeir úr há-
sæti sinnar fræðimennsku upp-
hefja sína raust til leiðbein-
ingar eða umvöndunar. Fyrst
og fremst verður að krefjast
þess af slíkum mönnum, sem
almenningur hefir rétt til að'
treysta í samræmi við þá
fræðslu, sem þeir hafa fengið
og þau próf, sem þeir hafa tek-
ið, að þeir fari ekki með stað-
lausa stafi. Ennfremur hvílir á
þeim sú siðferðileg skylda, að
þeir þroski svo smekk sinn fyr-
ir íslenzku máli, að þeim sé
treystandi til að skynja framar
öllum þorra ólærðra manna,
hvað sé fagurt mál og tigið. Þá
verða þeir að forðast að vera
mjög einstrengingslegir gagn-
vart þróun málsins til aukinnar
f jölbreytni og f jölhæfni — gæta
þess vandlega að flækja sig
ekki í neti vanans, að ekkert
nema það, sem er þeim gamal-
kunnugt sem gott og gilt, öðl-
ist náð þeirra; en hins vegar
ber þeim auðvitað að vera tor-
.tryggnir á viðsjálar nýjungar.
í síðasta hefti Eimreiðarinn-
ar skrifar J. Sv. um Barðstrend
ingabók. Þó að nafn ritdómar-
ans sé skammstafað, munu
margir ráða í það, hver hann
sé. Þarna mun vera um að
ræða magister Jóhann Sveins-
son frá Flögu, sem á annan ára
tug hefir öðru hverju verið til
þess valinn að skrifa um bæk-
ur í hið gamalfræga tímarit,
Eimreiðina. í ritdómnum um
Barðstrendingabók segir svo:
„Ýmis orð og orðatiltæki
koma fyrir, sem ég er ekki van-
ur, en eru ef til vill samkvæmt
málvenju hér aðeins, og á það
vel við í slíkum héraðsritum,
ef þau eru annars góð og gild.
Lítt þekkt annars staðar mun
orðið flutningsjörð (bls. 42 o.
v.) í staðinn fyrir fleytingsjörð,
þ. e. jörð, er fleytir miklum
búpeningi. Illa kann ég við að
róa á steinbít (bls. 96.), sömu-
leiðis að hafa fleirtöluorðið frá
Hann vill ekki að við fáum ,,að-
vörun í þriðja sinn“ í þessu
máli..
*
En því miður hafa ekki all-
ir lært jafnmikið af reynslu árs
ins 1942. Eða væru þrír flokk-
ar þingisins annars að gera leik
að því, að taka sambandsmálið
upp til fullnaðarafgreiðslu nú,
aðeins nokkrum mánuðum áður
en það er í fyrsta lagi löglegt
samkvæmt sambandslagasátt-
málanum, og án þess að fylgja
uppsagnarákvæðum hans? Það
er engu líkara en að þessir
flokkar vilji með slíku fram-
ferði beinlínis auglýsa það,
frammi fyrir öllum þjóðum, að
við höfum sambandslagasátt-
málann að engu og slítum sam-
bandinu á ólöglegan hátt.
Því að hvað er það, sem knýr
okkur út á svo viðsjárverða
braut nú? Það er komið svo ná-
lægt þeim tíma, er öllum kem-
ur saman um að hægt sé að slíta
sambandinu á lögformlegan
hátt, ef farið er eftir uppsagn-
arákvæðum sambandslagasátt-
færur í eintölu (fráfæruna bls.
142), eða fara á bjarg (bls. 206
o. v.), þótt það sé ef til vill mál
venja þar. Hér ætti að nota
forsetninguna í, sbr. að síga í
bjarg. Ljótt er orðið hagfær-
ingur (bls. 146) í staðinn fyrir
fjallslamb, hagalamb. Rangt
mál er, að fuglinn sé orpinn
(bls. 179) og húsin séu stungin
út (bls. 41). Eggin eru orpin,
iþað er stungið út úr húsum. Al-
rangt er að festa kippum (bls.
210). Festa stýrir þolfalli, og
kemur hér fram hin mikla
„þáguf allasýki' ‘ V estf irðinga.
Annars er málið yfirleitt kjarn
gott sveitamál.“
Út af þessum hugleiðingum
og umvöndunum málfræðings-
ins vil ég leyfa mér að taka
fram, það sem hér fer á eftir.
Bæði orðin, flutningsjörð og
fleytingsjörð, eru í orðabók dr.
Sigfúsar Blöndals. Flutnings-
jörð þýðir hann þannig:
„Gaard, egnet til Kreatur-
drift“, þ. e. jörð, sem vel er
fallin til þess, að stunduð sé á
henni kvikfjárrækt. Þá segir
Blöndal, að orðið fleytingsjörð
þýði: „Gaard, hvor der kan
holdes ret mange Kreaturer11,
jörð, sem framfleytir talsverð-
um búbeningi. Ekki er annað
að sjá en Blöndal telji bæði
þessi orð almennt notuð í sveit-
um landsins, telji notkun þeirra
ekki takmarkaða við nein &-
kveðin héruð eða landshluta. í
orðabók Blöndals er þess jafn-
an getið, ef honum er kunnugt
um, að þetta eða hitt orðið sé
einungis notað í einni sveit,
einu héraði eða einum lands-
hluta. Aftan við vestfirzk orð
stendur Vf., arnfirzk, Arnf. o.
s. frv. En fleytingsjörð og flutn-
ingsjörð fylgir engin slík at-
hugasemd. Þá vil ég geta þess,
að orðið flutningsjörð hefi ég
aldrei heyrt, hvorki í átthög-
um mínum né annars staðar,
og Guðmundur Jónsson frá
Mosdal, sá maður af þeim, er
ég þekki, sem ég hefi grætt
einna mest á að spyrja um orð
úr vestfirzku alþýðumáli, hefir
heldur ekki heyrt það notað.
Ég er uppalinn í Amarfirði og
Dýrafirði, en Guðmundur í Ön-
undarfirði, en báðir höfum við
haft allmikil kynni af fólki úr
ýmsum sveitum hér vestra.
Áftur á móti hefir greindur
Norður-ísfirðingur tjáð mér, að
hann hafi heyrt orð þetta á æsku
árum sínum — og hafi það ver-
ið notað um jarðir, sem fram-
| málans, að enginn maður með
heilbrigðri skynsemi fær skil-
ið, hvers vegna nú, og einmitt
nú, þurfi að gera út um málið í
berhöggi við lög og rétt og þar
af leiðandi móti vilja verulegs
hluta þjóðarinnar sjálfrar. Ekki
verður því við borið, að málinu
væri í neina hættu stefnt við
þann stutta frest, sem enn yrði
að líða, eða við löglega með-
ferð málsins að öðru leyti, sem
sett er að skilyrði fyrir sam-
komulagi um afgreiðslu þess.
Þvert á móti væri með slíku
samkomulagi fyrst fengin örugg
vissa fyrir nægilegu fylgi þjóð-
airnnar við samþykktir alþingis
í málinu.
Síðan árið 1940 hefir aldrei
verið eins sjálfsagt óg einmitt
nú, þegar aðeins örstuttur tími
er eftir þar til hægt er að ganga
formlega frá sambandsslitum á
grundvelli sambandslagasátt-
málans, að fara að öllu að lög-
um. Eða er virkilega einhver
þeirrar skoðunar að það sé betra
fyrir þjóð okkar að brjóta lög
og ganga á gerða samninga?
fleyta fleira kvikfé en ætla
mætti af þeim slægjulöndum,
sem þeim fylgja —- eða með
öðrum orðum þær jarðir, þar
sem er góð og mikil vetrarbeit.
Mér virðist svo liggja nærri að
álykta, að orð þetta sé alls ekki
firzkt, heldur muni það vera not
firzt, heldur muni það vera not
að- víða um land (sbr. S. Blön-
dal, en sé þó heldur sjaldgæft
þar sem hvorki Jóhann Sveins
son né við Guðmundur frá Mos
dal höfum heyrt það. Þó er
vafasamt að fullyrða nokkuð
um slíkt, en Jóhann Sveinsson
færir engin rök að því, að orð-
ið sé lítt þekkt utan Barða-
strandasýslu — eða Vestf jarða.
Um orðið fleytingsjörð er það
að segja, að við Guðmundur
þekkjum það báðir úr átthög-
um okkar, en þar var það notað
um jarðir, þar sem ekki er unnt
að hafa mikinn kvikfénað, en
eru þó hins vegar það miklum
kostum búnar, að dugandi
menn geta komizt þar af, þó
áð þeir hafi nokkra ómegð.
Þetta orð er þá til hér á Vest-
fjörðum, og Sigfús Blöndal og
Jóhann Sveinsson telja það al-
mennt mál, þó að þeir hafi
heyrt það notað í annarri merk-
ingu en við Guðmundur frá
Mosdal. Niðurstaðan verður þá
sú, að bæði orðin, flutnings-
AnglýsiBQar,
sem birtast eiga í
Alþýðublaðinu,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofunnar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið inn frá
Hverfisgötu)
fyrir kl. 7 að kvölði.
Simi 490«.
jörð og fleytingsjörð, séu notúð
víðsvegar um landið.
Jóhann Sveinsson segist
kunna illa við að róa á steinbít,
og rengi ég hann ekkert um
það. Hitt er annað: Vestfirðing
ar fara til fiskjar eftir sem áð-
ur, og þegar þeir taka nánar
fram um fyrirætlun sína, munu
þeir segja: Ég ætla að fara á
smáfisk, ég ætla að róa á stein-
bít — eða jafnvel: ég ætla
á smokk í kvöld eða nótt!
Skipstjórarnir á seglskútunum
sögðu gjarnan, þegar þeir voru
á fisklausu svði: — Þessi f jandi
dugir ekki! Maður verður að
sigla á fisk! — þ. e. þangao,
sem fiskur er undir. Og áður
en þair Sigldu í höfn, gerðu
þeir það stundum af velvild við
háseta sína að sigla á steinbít,
því að ráðningarkjörin voru
(Frh. á 6. síðu.)
IBRÉFI FRÁ ALÞINGI, sem
Morgunblaðið birti í gær,
og skrifað er af einum þing-
manni Sjálfstæðisflokksins,, er
því lýst á átakanlegan hátt,
hvernig lýðræðið hafi hrunið í
hverju landinu á eftir öðru, fyr
ir deilur hinna gömlu flokka,
samfara markvissu upplausnar-
starfi hinna nýju einræðis-
flokka, og við íslendingar var-
aðir við því að láta fara eins
fyrir okkur. I bréfinu segir:
,,í flestum þeim löndum, sem
tekið hafa upp einræðisskipulag,
hefir meginorsökin fyrir hruni
lýðræðisins verið sú, að heiftúðug
og þröngsýn flokksstreita hefir
gert alla stjórnarframkvæmd mátt
vana og öryggislausa. Löggjafar-
samkomurnar hafa fyrst og fremst
orðið vettvangur pólitískra víga-
ferla, þar sem engin ein stefna
hafði tækifæri til þess í senn að
ráða og bera ábyrgð á stjórn.
Forystuleysi og upplausn þjóð-
þinganna hefir svo leitt til þess, að
þjóðirnar hafa glatað virðingu fyr-
ir þeim, og algert jafnvægisleysi
haldið innreið sína í hina pólitísku
baráttu. Þá hefir að jafnaði ein-
hver flokkur orðið til þess að boða
þjóðunum fagnaðarboðskap hinna
„föstu og öruggu taka“. Þes’sir
flokkar hafa fyrst og fremst gert
þá kröfu til fólksins, að það afsal-
aði sér þeim rétti, sem lýðræðið
áskilur því, réttinum til þess að
velja og hafna.
Vonsviknar og stjórnlausar hafa
þjóðirnar svo afsalað sér þessum
rétti. Þær hafa þráð hin „föstu
tök“ og viljað allt til vinna til þess
að öðlast þau. Einræðið hefir svo
leyst lýðræðið af hólmi.
Oft hefir það þó verið þannig,
að flokkurinn, sem lofaði hinum
„föstu tökum“, öryggi í viðreisn
o. s. frv., hefir átt ríkan þát í
sköpun upplausnarástandsins. For-
ystumenn hans hafa gæt þess vand
lega, að firra sig allri ábyrgð með-
an upplausnin magnaðist og lýð-
ræðið bjó sjálfu sér gröf og dauða.
Þeir hafa gætt þess eins að kynda
eld upplausnarinnar.“
Að svo mæltu snýr bréfritari
Morgunblaðsins sér að ástand-
inu hér hjá okkur og segir:
„Alþingi hefir að verulegu leyti
glatað trausti og virðingu þjóðar-
innar. Orsakir þess eru fyrst og
fremst þær, að þingið er óstarf-
hæft. Flokkabaráttan er komin á
það stig, að landinu verður ekki
stjórnað með þeim hætti, er stjórn
skipulög landsins gera ráð fyrir.
Stjórnarframkvæmd öll hlýtur að
vera stefnulaus og fálmandi. Ein-
stakar hagsmunaheildir og félags-
samtök þeirra eru orðin svo sterk,
að þau geta sett stjórnvaldinu stól-
inn fyrir dyrnar og ráðið lögum og
lofum með einhliða stéttarsjónar-
mið sitt fyrir augum. — Hvorki
löggjafar- né framltvæmdarvald
fær að gert.
Þegar svo er komið, er auðsætt,
að enginn þyrfti að láta sér það
koma á óvart, þótt einhvern góð-
an veðurdag yrði framkvæmdur
skyndibrottflutningur 52 manna
úr húsakynnum Alþingis við Aust-
urvöll. Það er jafnframt vitað, að
þeir, sem að þessari „hreinsun'*
standa, munu ekki verða þeir, sem
beint hafa eðlilegri og réttmætri
gagnrýni að störfum þingsins,
heldur hinir, sem stærstan þátt
hafa átt í upplausn þess og ráð-
leysi. Það verður svo hlutskifti
þjóðarinnar að kynnast hinum
„föstu tökum þessara manna. *
Einhverjum kann að finnast að
hér sé mælt af mikilli bölsýni og
helzt til bert. Svo er þó ekki. Til
þess ber brýna nauðsyn að íslend-
ingar átti sig á því, að afleiðing
þess ástands, sem nú ríkir, getur
Framhald á 6. síðu.