Alþýðublaðið - 05.02.1944, Blaðsíða 4

4
ALÞYÐUBLAÐIP
Laug'ardagur 5. febrúar 1944.
Otgefaadi: Alþýðuflokkurinn.
Ritetjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Bjðrgvin Guðmundsson:
Fyrirmyndin.
FYRIR NOKKRUM dögum
var í pistlum Morgunblaðs
ins „úr daglega lífinu“ kynntur
fyrir Reykvíkingum maður að
nafni Hólmfastur, sem höfund-
ur pistlanna er ákaflega hrif'inn
af og segist trúa, að við hefðum
öll gott af að kynnast.
Þessi Hólmfastur er, að frá-
sögn Morgunblaðsrithöfundar-
ins, þægileg mótsetning við þá
menn, sem alltaf eru að vandlæt
ast • yfir því, sem aflaga fer í
iþessum bæ; sem alltaf eru að
heimta endunbætur á hinu og
þessu. Hann er ekki að kippa sér
upp við það, þó að heita vatnið
hverfi úr bænum öðru hvoni,
rafmagn vanti klukkutímum
eða jáfnvel sólarhringum sam-
an og íbúar höfuðstaðarins verði
þar af leiðandi að hírast bæði í
kulda og myrkri. Hann er hinn
ánægðasti með slíkt ástand og
skilur ekkert í, að nokkur skuli
leyfa sér að vera með aðfinnsl-
ur út af því, svo ekki sé nú
minnst á aðra eins ósvífni og þá,
að kalla heitavatnsleysið, raf-
magnsléysið, mjólkurleysið og
öll hin mörgu leysi í þessum í-
haldsstjórnaða ibæ, plágur á í-
búum hans! „Er nokkur hemja
að láta svona?“ segir Hólmfast-
ur í lok viðtals síns við rithöfund
Morgunbl aðsins.
Þetta er maður, sem. honum
líkar við. Þannig eiga Reykvík-
ingar að vera!
*
Fyrir tveimur og hálfri öld
var uppi maður hér á Suðurnesj
um, sem einnig hét Hólmfastur.
Þá ríkti hér :á landi sú mesta
kúgun, sem um getur í sögu ís-
lenzku þjóðarinnar — danska
einokunarverzlunin. Hvorki
bændur né fiskimenn máttu um
frjálst höfuð strjúka fyrir henni.
Þeir urðu að sitja og standa eins
og hún vildi; gera sér að góðu að
kaupa ryðgað járn, maðkað mjöl
fúin snæri við uppsprengdu
verði og láta afurðir sínar, fisk-
inn, kjötið, ullina og smjörið
í staðinn fyrir smámuni eina.
Já, iþeim var meira að segja
fyrirskrifað, hvar á landinu og
við hvaða kaupmenn þeir mættu
verzla. Ef út af var brugðið lágu
við líkamlegar refsingar, hýðing
ar, ef ekki flutningur af landi
burt og ævilöng þrælkún á Brim
arhólmi.
Hólmfastur var einn af þeim,
sem fékk eftirminnilega á þess-
ari kúgun að kenna. Honum
varð á að selja nokkra fiska í
Hafnarfirði, sem samkvæmt vís-
dómsákvæðum hins danska
verzlunaríhalds áttu að seljast í
Keflavík. Fyrir það var hann
bundinn við staur og kaghýddur
öðrum til viðvörunar, sem svo
djarfir kynnu að vilja gerast,
að rísa upp á móti boði eða banni
einokunarinnar.
Þessa atburðar hefir oft síð-
an verið minnst í sögu okkar til
marks um mestu niðurlægingu
þjóðarinnar.
Og nú hefir Morgunblaðið enn
rifjað upp nafn hans með því að
velja það Reykvíkingnum á okk
ar dögum eins og það' og eins og
íhaldið vill hafa hann. Hann á
að vera eins og kaghýddur
þræll frá fyrri öldum, sem varð
Tíðarandinn og Þjöðaruppeldið.
VIÐHORF MANNA gagn-
vart aldarandanum eru
venjulega táknuð með orðunum
„frjálslyndur" og „þröngsýnn“
eða framsækinn" og „íhaldssam
ur.“ Á slíkum tímum sem nú
ganga yfir þjóðlíf okkar eru
þessi hugtök mjög villandi.
Því, að íhaldssemi á upp-
lausnar-tímum er runnin af
sömu rót og íramsækni á kyr-
stöðutímum. í báðum tilfell-
unum er það einungis maður-
inn, sem gagnrýnir tíðarand-
ann og stjakar við honum. En
tíðarandinn er ævinlega þröng
sýnn, að ég ekki ákveði blind-
ur, hvort sem hann er kyrr-
stæðui* eða flumósa.
Það mun vera óhætt að full-
yrða, að flestar eða allar bylt-
ingar hafi þokað mannkyninu
meira og minna áleiðis til betri
lífsskilyrða og þroskaðra hug-
arfars En hitt er þá líka engu
ósannara, að þær hafa hvar-
vetna skilið eftir sig blóðug
spor og leitt meiri og minni
hörmungar yfir þær' kynslóðir,
sem uppi voru samtímis þeim.
Og jafnan eru það hefndarráð-
stafanir byltingamannanna fyr
ir virkilegar og ímyndaðar synd
ir gamla tímans, sem skilið hafa
eftir blóðugustu sporin.
Að minnsta kosti tvívegis
áður hafa reglulegar úpplausn
aröldur skollið á voru litla þjóð
félagi, og nú erum við stödd í
kverk þeirrar þriðju og mestu.
í hvaða ástandi hún skolar þjóð
inni aftur í örugga fótfestu er
áreiðanlega, að mestu leyti und
ir okkur sjálfum komið, og það
varðar miklu að við gerum okk
ur það fyllilega ljóst meðan
tími er til, hvort við m. a. kunn
um nokkuð að læra af því, sem
við teljum að miður hafi farið,
bæði hér og annarsstaðar, á
þeim upplausnar- og byltingar-
tímum, sem við höfum sögur
af. Ég efa ekki, að allir, sem á
annað borð vilja nokkuð, vilji
þjóð sinni vel. Það eru aðeins
leiðirnar, sem mönnum kemur
ekki saman um, og þó sízt af
öllú á byltingatímum. En eitt
ættu samt allir að geta verið
samdóma um, og það er: að al-
drei fremur en á upplausnar-
tímum er þörf á gætni og gagn-
kvæmum skilningi. Flestar bylt
ingar grundvallast og hefjast á
hugsjónum og réttlætiskennd
göfugra manna, en þær enda
líka flestar í blindu skrílsæði,
sem engu eirir, andlegri og lík-
amlegri kúgun og alls konar
hermdarverkiim af því, að
menn gera sér ekki grein fyrir
því rétta eðli þeirra, að þær
verða svo bezt heillaríkar, að
þær gangi háegt yfir. Hættan
við byltingarnar er einkum sú,
að þær verða venjulega sjálf-
virkar og óviðráðanlegar, kom
ist iþær yfir visst stig, og verða
úr því að herða snerruna unz
þær liðast sundur undir sjálf-
um sér. Gangur þeirra er venju
lega sá, að skáld off hugsjóna-
menn fella sig ekki við tíðar-
andann, eins og hann er, og
hefja ýmis nýmæli til umbóta.
Oftast er þeim fálega tekið
framan af, því að múgurinn er
jafnan svifaseinn, ef hann er í
kyrrstöðu. En hann er líka jafn
seinn til að hægja á sér, ef
skriður kemst á hann á annað
borð, og honum er ógnar gjarntlyndi stjórnandi kynslóðar,
til að ruglast í því, hvort það
eru í rauninni ómengaðar kenn
ingar hugsjónamannanna, eða
slagorð og æsinga-skvaldur á-
byrgðarlausra taglhnýtinga
þeirra, sem halda á honum
skriðinu og ráða stefnunni. Og
fyrr en varir er svo komið, að
frömuðirnir sjálfir eru orðnir
langt á eftir tímanum, sem kall
að er, og þá náttúrlega stimpl-
aðir sem íhaldsseggir, nátttröll
og þar fram eftir götunum.
Þetta stafar samt ekki af því,
að þeir sjálfir hafi, í neinu veru
legu skipt um skoðun, heldur
af því, að lærisveinar þeirra,
jafnvel þeir fáu sem nokkru
sinni skildu þá, eru fyrir löngu
orðnir viðskila við kennin°-ar
þeirra, af því að þeim finnst
þeir vera til neyttir að elta
múginn og lýðskrumarana
lengra og lengra. En þar með er
ekki öll sagan sögð, því að þar
kemur loks, að æði múgsins fer
langt fram úr jafnvel lýðskrum
urunum. Þá sezt meðalmennsk
an í öndvegið, þá fjölgar þeim
svo ört, að firnum sætir, sem
vilja vera forinpiar, en hinum
fækkar að sama skapið sem
geta það, enda síþverrandi jarð
vegur fyrir þá, .því að meðal-
mennskan hatar ekkert jafn
mikið og yfirburði. Þannig leið
ir svo blindur blindan eftir
refilstigum isma orf endema,
þar sem öllu er hleypt í strand.
Hvort, sem okkur er það
ljúft eða leitt, hljótum við að
játa, að við erum komin helzt
til langt út á þann breiða veg,
sem að framan ^etur, og okkur
er áreiðanlega hollast að kann-
ast við það. Þó að margt gott
megi segja um þjóðmegun okkar
að undanförnu, má engan veg-
inn síður margt að henni finna.
Að vísu muri dugnaði þjóðarinn
ar á athafnasviðinu síðastlið-
inn aldarþriðjung verða mjög
réttilega við brugðið í sögu henn
ar sem hálfgildins kraftaverki.
Eri á ýmusum öðrum menning-
arlegum sviðum uggir mig, að
hún fái, líka réttilega, annan og
lagari dóm. Hún hefir á þessu
tímabili hagað sér líkt og ung-
lingur, sem farinn er að finna
vaxandi krafta í kögglum, og
þykir karlmannlegt að láta þá
sjást, en hirðir minna um þó
að manndómurinn komi einkan
lega fram í tóbaksnotkun,
drykkjuskap, íllum munnsöfn-
uði, dónalegum framgangsmáta
o. s. fvr. Þess má líka geta
henni til afsökunar, að hún hef
ir verið óheppin hvað það
snertir, að viðreisnartímabil
hennar skyldi endilega þurfa að
verða samferða þeirri mestu
upplausnar og öngþveitisöld,
sem átt hefir sér stað á jörðu
hér. En í því sambandi hefir
okkur farið líkt og uppskafn-
ingnum, sem leggur sig fram
um að stæla betur megandi
fólk, og gerir það af slíkri
rauns, sem yfirstígur langsam-
lega lifnaðarhætti þeirra, sem
hann hyggur sig vera að líkja
eftir.
Því verður ekki neitað, að í
siðferðilegum og andlegum efn
um hefir þróunin orðið öll önn-
ur og lakari en æskilegt væri.
Með mannúðaröfgum og ein-
hverju, semi kallað er göfug-
að láta allar plágur einokunar-
verzlunarinnar yfir sig ganga
án þess að kvarta. Þá þarf ekki
að óttast, að hann verði með
neitt uppsteit þó að heita vatnið,
rafmagnið eða mjólkina vanti
klukkutímum eða só'larhring-
um saman. Með öðrum orðum:
'Þá getur sleifarlagið haldið á-
fram án iþess að íhaldið þurfi að
hafa nokkrar ahyggjur af.
Já, það er sannarlega engin .
furða, þótt Morgunblaðsrithöf-
undurinn sé hrifinn af Hólm-
fastri sínum og bendi höfuð-
staðarbúum á, að taka hann sér
til fyrirmyndar!
En hvernig skyldi þeim geðj-
ast að þessari hugsjón íhalds-
ins? Hvort skyldu þeir hafa
löngun til þess að vera eins og
kaghýddir þrælar í sínum eigin
bæ, íhaldinu, sem stjórnar hon-
um, til öryggis og dýrðar?
hafa uppeldismál þjóðarinnar
gersamlega farið út um þúfur
og umhverfzt í fullkomið aga-
leysi. í sambandi við allt of-
skólafarganið kennir svo mik-
ils ósamræmis, að í öðru veif-
inu lítur helzt út fyrir að börn
unum sé ætlað að ala sig upp
sjálf. Mannúðarinnar vegna má
ekki einu sinni banna joeim,
hvað þá refsa á annan hátt fyr-
ir hvaða óknytti og ósvinnu,
sem þau hafa í frammi. Þau
eiga að læra af reynslunni, sem
á allan hátt er reynt að afstýra
að þau fái, og einhverju heim-
spekilegu þvaðri um að heimsku
pör þeirra geti kannske komið
þeim síðar í koll. Af þessu leið
ir svo það, að uppivöðslusam-
asti óvitinn verður húsbóndi á
sínu heimili og, að vissu leyti
hinn raunverulegi skólastjóri
þegar þar að kemur. Ja, svodd-
an mannúð.
Við sjáum ekkert ómannúð-
legt við að temja hunda okkar
og hesta með viðeigandi aðferð
um, enda er það ekki. Þetta er
nauðsyn, sem ekki verður um-
flúin. En við getum ekki hugs-
að til að temja barnið með við-
eigandi aðferðum, sökum þess
að þær gætu kannske kostað
það fáein tár, því að tamning
er nú einu sinni tamning. Það
er þó þeim mun meiri nauðsyn
á tamningu barnsins en hunds-
ins, sem það á fyrir sér lengra
líf og margbreyttara ævistarf,
og svo líka vegna þess að sum
börn eru svo sem engir englar.
Það getur maður bezt séð á ílla
innrættum og illa uppöldum
götustrák, því að andstyggi-
Anglýsingar,
sera birtast eiga í
Alþýðublaðinu,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofunnar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið inn frá,1
Hverfisgötu),
fjrrir bl. 7 að kröldi.
Sfml 4906.
legira ungviði getur ekki hjá
nokkurri dýrategund. Munur-
inn á prúðu og óprúðu barni er
svona eitthvað álíka og virði
maður fyrir sér kvisthlaup á
kolaskoti annarsvegar en sólina
hinsvegar. Til er spakur máls-
háttur eitthvað á þessa leið: að
sá sem stjórni vöggunni, stjórni
heiminum. Það liggur því í aug
um uppi, að þar sem um barna-
uppeldi er að ræða, er meira í
húfi en svo, að þeir, sem það
gera, megi láta augnabliksmeð-
aumkun og afvegaleidda mann
úð aftra sér frá að viðhafa þær
aðferðir sem óumflýjanlegar
eru.
Heimspekilegt þvaður við ó-
prúð og baldin börn er jafn
gagnslaust. og að ætla sér að
saga sundur stálbút með ló-
bandi, svo sem það, að segja
barninu að heiiriskupör þess og
óknyttir kunni að bitna á því
sjálfu einhverntíma síðar,
Framhald á 6. síðu.
ÞORVARÐUR BJÖRNSSON
sem um langa hríð hefir
haft náin kynni af öryggismál-
um sjómanna og er vel kunnug-
ur öllu því, að þessum málum
lýtur, ’flutti mjög athýglisverða
ræðu á fiskiþinginu nú í vik-
unni. Var ræða hans síðar birt
í Vísi. — Um skipaeftirlitið
segir Þorvarður:
„Við höfum í gildi lagabálk
mikinn um byggingu og styrkleik
skipa, um viðhald og eftirlit, um
öryggisútbúnað og björgunartæki
og svo ótal reglugerðir er nánar
ákveða um einstök atriði í fram-
kvæmd þessara laga, um hleðslu-
merki o. fl. o. fl. Ef út af þessu
er brugðið eru þung viðurlög. Get-
um hugsazt að nokkrar veilur séu
í lögum þessum og framkvæmd-
um þeirra? Hér er skipaeftirlit
ríkisins, skipaskoðunarstjóri, skipa
skoðunarmenn og eftirlitsmenn
með þessu og með hinu. Er þá ekki
allt í bezta lagi? Það mætti virðast
svo.“
Um hleðslu togaranna og
hættu þá, er af ofhleðslu þeirra
stafar, segir Þorvarður:
Togarar eru yfirleitt talin góð
sjóskip, og eru það, það veit ég
af reynslu. Og hefir oft reynt á
það í hinni djörfu sjósókn. En nú
virðist allt í einu að þeir séu orðn-
ir svo miklar sjókæfur, sem kall-
að er, að gamlir og reyndir skip-
stjórar hafa aldrei komizt í aðra
eins raun og nú, að ná landi á
þeim, þótt veður sé ekki sem verst.
Af hverju stafar þetta? Skipin
eru þau sömu og mennirnir þeir
sömu sem hafa stjórnað þeim um
mörg undanfarin ár. Hvað er
breytt? Eru þau kannske með
meiri farm innanborðs, en þau
höfðu áður?
Látum staðreyndirnar tala. Miðl-
ungsstærð af togurunum okkar,
sem eru um 300 brúttó tonn, voru
með fullar fisklestar taldir full-
hlaðnir, en þó færir til að mæta
flestum þeim veðrum, sem gera
má ráð fyrir við strendur lands-
ins, og milli landa, með 3200—■
3600 körfum af fiski. En nú er
\
landað upp úr þeim sem næst
5200—5600 körfum. Áður var ís-
fiskur ekki hausaður, en þar á
móti gert nú, og er þar af leiðandi
sama fyrirferð af fiski nú mikið
þyngri en áður, því hausinn er
léttasti og fyrirferðarmesti hluti
fisksins.
Mun þessi munur nema um eða
yfir 70 tonn. Og á skip sem ekki
er nemá 300 tonn sjá allir hvaða
áhrif það muni hafa á hleðslu
skipsins, og þegar þar við bætist
að allur þessi þungi kemur fyrir
framan miðju þess, hvernig verður
þá með sjóhæfni þess.
Oss finnst þetta ótrúlegt, en
því miður mun það satt vera.
Þegar talað er um hvað skip
beri, er átt við hvað mestan
þunga sé hægt að láta í skipið án
þess sjóhæfni þess sé rýrð að mun.
En nú er látið í skipin, það sem
þau fljóta með, án tillits til sjó-
hæfni. Þetta dæmi er af togara
sem hefir óbreytt lestarrúm, en
þar mun fiskur hafa verið látinn
í hina svokölluðu netalest.
Þess hefir verið gétið opinber-
lega að stækkun lestarrúms sé
eingöngú gert með það fyrir aug-
um, að auka eða að minnta kosti
ekki rýra sjóhæfni og öryggi ekips
ins, því á móti því rúmi sem mynd-
ast aftast í lestum, sé skilið eftir
tómt rúm fremst. En eftir frásögn
togaramanns í einu dagblaðanna
fyrir skemmstu mun þetta í flest-
Framhald á 6. síðu.