Alþýðublaðið - 08.02.1944, Qupperneq 4

alþyðubladið
Þriðjudagur 8. febrnar 1944
fliJiíjDnblaðÍft
Otgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hveriisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Slmar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Haligrímur Jónasson;
Þjððleibhúsið.
BREZK hernaðaryfirvöld
hafa látið það boð út
ganga, að Þjóðleikhúsinu muni
verða skilað í hendur íslend-
inga í lok þessa mánaðar. Hefir
það þá verið í hershöndum síð
an landið var hernumið vorið
1940.
Það er mála sannast, að ís-
lendingar hafa illa unað her-
námi ýmissa mennta- og menn-
ingarstofnana sinna. Og þeir
hafa átt erfitt með að skilja,
aðj óhjákvæmileg hernaðar-
nauðsyn væri þess valdandi,
að Bretar hafa setið svo lengi
yfir rétti þeirra í þeim efnum
sem raun ber vitni. Enn í dag
er Stúdentagarðurinn setinn af
hernum, og hefir reyndar ver-
ið furðu hljótt um það af hálfu
íslendinga nú upp á síðkastið.
Xioforð um rýmingu Þjóðleik-
hússins var gefið fyrir nokkr-
um mánuðum síðan. En núver-
andi húsbændur þess telja sig
hafa átt örðugt með að byggja
vörugeymslur, er kæmi í stað
Þjóðleikhússins, og þess vegna
hafi afhending þess dregizt
Þrátt fyrir það, sem á undan
•er gengið í þessum efnum, mun
því almennt fagnað, að nú skuli
loks hilla undir lausn Þjóðleik-
hússins. Leiklistin í höfuðstað
landsins hefir lengi búið við al-
gerlega óviðunandi skilyrði, er
táimað hafa vexti hennar og þrif
um. Hinir dugandi kraftar okk-
ar á sviði leiklistarinnar hafa
engan veginn geta notið sín
vegna skorts á viðunandi starfs
skilyrðum. Og þó að Þjóðleik-
hússbyggingunni kunni að vera
áfátt í einhverjum atriðum, ef
miðað er við það bezta og full-
komnasta, sem nú þekkist, þá
er hitt þó engum vafa undirorp-
ið, að þegar Þjóðleikhúsið verð
ur tekið í notkun, opnast nýir
og stórauknir möguleikar fyrir
þróun leiklistarinnar, ekki að-
eins í höfuðstaðnum, heldur
einnig meðal þjðóarinnar í
heild.
Ekki alls fyrir löngu lét einn
af mikilsvirtustu rithöfundum
þjóðarinnar uppi álit sitt um
Þjóðleikhúsbygginguna. Hann
taldi 'henni margt og mikið til
foráttu og lagði til, að bygging-
in yrði ekki fullgerð, heldur
yrði hafizt handa um nýja leik-
húsbyggingu. Gagnrýni rithöf-
undarins var í verulegum at-
ritðum alveg út í hött. Kunn-
áttumenn í þessum efnum hafa
sýnt fram á, að hann var ekki
þessum málum nægilega kunn-
ugur til að geta gagnrýnt leik-
húsbygginguna, svo að mark
væri á takandi.
En þó að með rökum megi
vafalaust eitt og annað að leik-
húsinu finna, þá er mjög vafa-
samt að efna til slíks málatil-
búnaðar og þessi rithöfundur
gerði. Ef hætt yrði við að full-
gera Þjóðleikhúsið, yrði málið
tafið um ófyrirsjáanlegan tíma.
Leiklistin í höfuðstaðnum
mundi þó enn verða húsvillt
um langa hríð. Hinir dugandi
leikarar yrðu enn að bíða um
ófyrirsjáanlega langan tíma
eftir því, að þeim yrðu búin
viðunandi starfsskylirði. Það
verður því að telja, að meira
Opið bréf til Hermanns Jön-
assonar alpingismanns.
HERRA ALÞINGISMAÐUR!
Síðastliðinn föstud., 4. þ.
m. hélt Stúdentafélag Reykja-
víkur framhaldsfund í háskól-
anum um lýðveldismálið. Á
fundinn var framkvæmdanefnd
lögskilnaðarmanna sérstaklega
boðin. Ég notfærði mér þetta
boð og kom á framhaldsfundinn.
Þess vegna skrifa ég þér
þetta bréf. Þú talaðir fyrstur á
þessum fundi. Þú ræddir lýð-
veldismálið af alvöru, af still-
ingu og kurteisi. Ræður ann-
arra, er sama málstað vörðu og
þú, voru með þeim hætti að
stórri furðu gegndi.
Ég veit ekki hvort það er
orðin rótgróin venja íslendinga
að geta ekkert mál rætt og
kapprætt, án þess að drekkja
því í persónulegum fúkyrðum og
svívirðingum og hlaða .um það
fleipurfullum rangfærslum á
flesta vegu. En eitt er víst: Um-
ræðurnar um lýðveldismál Is-
lendinga á þessum fundi fóru
þannig fram af hendi hrað-
skilnaðarmanna, að til fullrar
vansæmdar var, að mínu áliti.
Og um það álit er ég ekki
einn.
Eða ' hvað fannst þér sjálf-
um?
Hvað fannst þér um ræðu
þess manns í ykkar liði, sem
eyddi drjúgum hluta af tíma
sínum til að fara ósæmilegum
ibrígslyrðum -um ríkisstjóra ís-
lands og þau afskifti hans af
lýðveldismálinu, sem allir
skyni bornir menn vita, að
ganga einungis í þá átt að skapa
frjálsa, sómasamlega samein-
ingu þjóðarinnar um þetta
hennar helgasta málefni og
mark? Hvað fannst þér um
framkomu þeirra áheyrenda,
sem ekki einungis sátu fjálgir
og brosandi undir lúalegustu
dylgjum um þann mann, sem
þið hafið valið sem tákn sjálf-
stæðisins, heldur tóku undir
slík ummæli með hrifnjngar-
ópum og strákslegum galsa?
Jafnvel bústaður ríkisstjóra
var — með sögulegum bak-
grunni — notaður sem átylla
til að tortryggja skoðanir hans
og afstöðu til þeirrar meðferð-
ar, er sambands- og lýðveldis-
málið virðist ætla að sæta hjá
alþingi.
Hér duga ekki þær varnir, að
þar hafi mælt maður, sem fáir
eða engir taka mark á. Athæf-
ið var jafn ósæmandi þrátt
fyrir það. Hér stoða því enn
síður þær afsakanir, sem reynt
er að færa fram, að fundar-
stjóri hefði átt að hindra slík-
an ræðuflutning, þegar séð var,
hvert honum var stefnt. Fund-
arstjóri hefir þá afsökun — þá
einu afsökun — að hann er
ungur, óreyndur maður, sem
var ef til vill ekki ljóst, hvað
honum bar að gera.
En hitt er algerlega furðu-
legt, að forseti sameinaðs al-
þingis skyldi sitja þögull hlust-
andi undir þvílíkum lestri, en
mótmæla ekki. Og fyrst hann
brást þeirri skyldu, urðu mér
það sár vonbrigði, að þú skyld-
ir ekki rísa upp og andmæla
slíku hneyksli svo ótvírætt,
sem það var.
Þegar sjá mátti, að aðrir
hraðskilnaðarmenn — og þar á
meðal forseti sameinaðs þings,
lét sér þessi ummæli samherj-
ans vel líka að því er virtist,
mótmælti Lúðvíg Guðmundsson
hinum ósæmilegu dylgjum á
hendur ríkisstjóra og auk þess
annar maður utan af landi, sem
ekki fekk skilið há ttvísi og
mannasiði höfuðstaðarins.
Ég veit að þú, Hermann
Jónasson, skilur þetta og ert mér
sammála með sjálfum þér.
Og hvar er virðingu okkar,
alvöru og umhyggju komið fyr-
ir viðkvæmasta og tíginborn-
asta málefni landsmanna, þeg-
ar fjöldi fundarmanna klappar
mest og hrífst af fráleitustu vit-
leysunum og f jarstæðunum, sem
sagðar eru af ræðumönnum ykk-
ar? Það þótti til dæmis afar
snjallt og fyndið að æpa upp
háðsyrði um útlit andstæðings,
skeggvöxt annars o. s. frv. Eða
kalla f jarstaddan mann þjóðníð-
ing.
I engu þessu tókst þú þátt.
Þess vegna sný ég mér til þín
í þessum línum, en ekki ann-
arra.
Málin liggja nú nokkuð ljós
fyrir okkur, þótt almenningur
út um land hafi enn ekki átt
iþess nema lítinn kost að kynnast
meðferð þeirra frá ykkar hendi
og því hvernig allt er í garðinn
búið.
Þú talaðir langt mál um
nauðsyn þess, að öll þjóðin
stæði sameinuð að uppsögn
sambandslaganna og stofnun
lýðveldis.
Samtímis var það viðurkennt
að allstór hópur manna, þ. e.
lögskilnaðarmerin, væri þess
’fullviss, að meðferð sú, sem
málin virðast ætla að sæta af
meiri hluta alþingis, sé laga-
lega hæpin og þjóðinni ósam-
boðin. Þrátt fyrir það erum við
eggjaðir lögeggjan til að koma
yfir í ykkar fylkingar og vænd-
ir um óheilindi, ef því er hafn-
að.
Og hvert er svo sameiningar-
tilboðið?
Felst það í tilkynningu hrað-
skilnaðarmanna, þeirri, er eitt
blað þeirra birti 30. jan. s. 1.
og önnur blöð sama málstaðar
hafa engar athugasemdir gert
við? Sú tilkynning hljóðaði
um „skilyrðislausa uppgjöf eða
gereyðingu“ ella.
Orðalagið er eins og það
hefði verið tekið úr þýzka út-
varpinu á sigurtímum Hitlers.
Og friðarskilmálarnir? Þeir
eru þessir — hreinir og klárir:
„Lýðveldið verður stofnað 17.
júní.
Það verður ekki talað við
Dani.
Það verður ekki talað við
konunginn.
Það verður ekki skeytt um
uppsagnarákvæðin í sambands-
Iagasáttmálanum.“
Það kunna að vera til menn
á íslandi, sem ganga frá því, er
heitir drengskapur og sæmd,
háttvísi og siðferðislegar skyld-
ur, lögbundnar skuldbindingar
og heit — eftir gefnum skip-
unum einhverra. Ég veit það
ekki. En upp á slíka uppgjöf
þýðir ekki að bjóða okkur. Það
veit ég fyrir víst.
Eftir 19. maí n. k., þegar 3
ár eru liðin frá því að danska
stjórnin fékk í hendur álykt-
un alþingis frá 17. maí 1941,
sem hún skildi sem uppsögn
og ísl. ríkisstjórnin samþykkti
sem uppsögn, að því er séð
verður — teljum við fyrst lög-
legt að fella sáttmálann úr gildi
samkvæmt hans eigin fyrirmæl- :
um, og síðan sé ákvæðum 18. ■
gr. hans fylgt um atkvæða-
greiðsluna.
Væri þessi meðferð á höfð,
er megin ágreiningur um niður
fellingu sambandslaganna á
burtu og þjóðin stæði sam-
einuð um aðferð sambandsslit-
anna að þessu leyti.
Að fara öðru vísi að, er að
okkar dómi brot á gildandi lög-
um og rétti, drengskap og
sæmd.
En sé farið að tilllögum lög-
skilnaðarmanna, væri það brot
á sömu atriðum í augum ykk-
ar, hraðskilnaðarmanna? Nei,
þá er rétturinn skýlaus að allra
dómi. Hvað þurfa þá hraðskiln-
aðarmenn að gefa eftir til
þessa samkomulags?
Ekkert, nema tíma, sem kann
að velta á sárafáum vikum.
Engin maður hefir komið
fram með snefil af rökum fyrir
því, að hætta gæti stafað af
þessari bið — fáeinum vikum.
Hitt er hættulegt að bíða ekki.
Anglýsingar,
sem birtast eiga í
Alþýðublaðinu,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstófunnar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið inn frá
Hverfisgötu),
fjrrir ki. 7 að kvðldi.
Sfnii 490«.
Og hvað eru fáeinar vikur í
æviskeiði heillar þjóðar, sem
við vonum allir að eigi fyrir
sér líf og frelsi um óyfirsjáan-
lega framtíð?
Og hverjir í hópi hraðskiln-
aðarmanna hafa svo vansæm-
andi ótrú á íslenzku þjóðinni,
að þeir treysta henni ekki til
þess að skila til skildu atkvæða-
magni við atkvæðagreiðslu um
niðurfellinguna,, ef allir stæðu
saman, bæði um mark og leiðir?
Ef þið viljið ekki koma til
móts við okkúr lögskilnaðar-
menn yfir þessar fáu vikur, og
láta af tilefnislausri ótrú á af-
stöðu og aðgerðir kjósands
manna í landinu, þá fullyrði ég,
að ykkar vilji sé ekki mikill tií
samkomulags né sameiningar,
og ekki heill.
Framhald á 6. síðu.
gæti kapps en forsjár, ef menn
vilja hætta við að taka Þjóð-
leikhússbygginguna til afnota
fyrir leiklistina vegna þeirra
galla, sem á henni kunna að
vera.
í þessu máli er ekki nema
eitt sjónarmið: Það á að hefjast
handa um að fullgera Þjóðleik-
verið heimt úr höndum núver-
andi húsbændá. Og það á að
hraða öllum aðgerðum í þessu
efni svo sem framast er unnt,
til þess að ekki dragist miklu
lengur en orðið er að Þjóðleik-
húsið verði leiklist og leik-.
menningu höfuðstaðarins sú
lyftistöng, sem því upphaflega
húsið jafnskjótt og það hefir
var ætlað að verða.
ÍMINN er ekki ánægður
yfir „Bóndanum“, hinu
nýja blaði Jónasar frá Hriflu,
Ingólfs á Hellu, Egils í Sigtún-
um o. fl. — Á laugardaginn
var ritar Tíminn um Bóndann
m. a. á þessa leið:
,,Á síðastl. hausti hófu nokkur
samvinnufélög bænda útgáfu á
blaði, sem nefnist Bóndinn.
Tilgangur blaðsins var að svara
ýmsum óhróðri dagblaðanna um
bændur, félagsskap þeirra og fram
leiðslu. Var ætlunin, að blaðið
yrði borið í öll hús í bænum og
svörin við óhróðri dagblaðanna
kæmust þannig fyrir augu sem
allra flestra bæjarmanna.
Þessi tilraun stefndi í fyrstu í
rétta átt og er ekki ósennilegt, að
hún hafi gert nokkurt gagn til að
leiðrétta ýmsan misslcilning bæj-
armanna. En innan skamms tíma
tók að bera á því, að 2—3 af að-
standendum blaðsins höfðu ætlað
því annan tilgang og létu það
byrja að troða illsakir við ýmsa
þá menn, sem bezt héldu uppi
vörnum fyrir bændur, bæði á al-
þingi og annars staðar. Sáu þá fé-
lögin, sem að útgáfu blaðsins stóðu
að þeim eða bændum myndi eng-
inn hagur að slíkri útgáfu og á-
kváðu því að hætta að standa að
útgáfu þessari.
Leið svo nokkur tími, að blað-
ið kom ekki út. En fyr;r viku síð-
an byrjaði það að koma út aftur.
Um útgefendur þess nú er ekkert
látið uppskátt, en gefið í skyn, að
þeir séu hinir sömu og fyrr. Þetta
er ekki rétt, þar sem félög bænda
standa nú ekki á bak við útgáf-
una eins og áður.
Tilgangur blaðsins er líka allt
annar. Hann var áður að svara ó-
hróðri bæjarblaðanna um bænd-
ur og samtök þeirra. Nú virðist
hann aðallega sá að skapa með-
aumkum með stórgróðamönnum
(sbr. skrif Ingólfs á Hellu) og á-
telja Framsóknarmenn. í síðasta
bl. Bóndans stimplar t. d. Egill I
Sigtúnum alla þingmenn og mið-
stjó.rnarmenn Framsóknarílokks-
ins sem ,,kommúnistakæra“ og rit-
stjórinn líkir saman störfum Sveirt
bjarnar Högnasonar og Ingólfs é
Ilellu fyrir bændur! Jafnframt er
því haldið fram, að ritstjóri Tím-
ans sé voðalegur verkfallafor-
sprakki!"
Tímanum finnst ekki miki&
til um það verkefni, sem Bónd-
inn hefir valið sér og varar við'
reynslunni af Bændaflokknum
sáluga. Tíminn segir:
„Það málefni, sem Bóndinn læt-
ur í veðri vaka, að aðstandendur
hans beri einkum fyrir brjósti, er
sameining allra bænda í ein sam-
tök, sem síðan eigi samvinnu við:
atvinnurekendur í kaupstöðum.
Þetta er vissulega mikilsvert
mál, en það er ekki nóg að heimta
að menn sameinist, heldur skiptir
mestu að finna þann grundvölR
sem menn eigi að sameinast á.
Það er vissulega gott verkefni,
að vilja vinna að sameiningu
bænd^nna, ef það er af heilindum
gert. En það er ekki nóg að tala
um, að bændur eigi að sameinast
Aðalmáli skiptir, um hvað bænd-
ur eiga að sameinast.
Menn muna effir Bændaflokkn-
um. Hann átti að sameina bænd-
ur. En á hvaða grundvelli? Hann
hafði nóg slagorð um sameiningu,
en hann vantaði stefnuna. Og án
stefnu, þótt menn nefni hana hug-
sjónarugl eða öðrum uppnefnum,
getur engin raunhæf sameining
átt sér stað, hvorki stétta eð®
þjóða.
Bóndinn virðist ætla að fylgja
í slóð „Framsóknar" á sínum tíma.
Hann heimtar sameiningu, en bend
ir ekki á raunhæfa leið.“
Já, það er von að þetta fái
mikið á Tímann. „Heimilisböl
er þyngra en tárum taki.“