Alþýðublaðið - 18.02.1944, Blaðsíða 4

ALÞYÐUBLAÐIÐ
Föstudagur 18. fcbrúar 1844«.
P_Í|)í}5líblöMb
Otgefandi: Alþýðnflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjóm og afgreiSsla í Al-
þýSuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Simar afgreiSslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.l
Niðurlagf á grein Guðm. G. Hagalins:
Höfundur útvarpssögunnar.
Johan Faikberget - isorsM laámamaðnrinn, seœa
warffr bæM sftérskáld ©i stJórismálaœiiafliBr.
*
I;
Samkomnlsð eða
ðíramhaldaDdi
SQDdmg ?
ÞAÐ er búið að segja og
skrifa mörg falleg orð um
nauðsyn þjóðareiningar við af-
greiðslu skilnaðarmálsins. En
það er ekki nóg, að ræða um
hana og rita; það verður eitt-
hvað til hennar að vinna. En
það virðast margir þeir, sem
hæst hafa galað, því miður
hvergi nærri hafa gert sér nægi
lega ljóst.
*
Ef þjóðareining á að nást um
skilnaðarmálið, þá verður að
fást um það samkomulag. Það
hefir Alþýðuflokkurinn alltaf
sagt, síðan deilurnar hófust um
afgreiðslu málsins. En hann
hefir ekki aðeins sagt það; hann
hefir einnig sýnt það í verki,
að hann vill mikið til samkomu
lags og þjóðareiningar vinna
um þetta viðkvæma mál.
Alþýðuflokkurinn var og er
þeirrar skoðunar, að það væri
langöruggast og sómasamlegast
fyrir okkur, að fresta formleg-
um samibandsslitum og lýðveld-
isstofnun, þar til hægt hefði
verið að ræða málið í fullu
frelsi við sambandsþjóð okkar,
og útkljá það í bróðerni við
hana. En tíl samkomulags við
hina flokkana, sem af einhverj-
um óskiljanlegum ástæðum
telja ófært, að bíða þess, að
sambandsþjóð okkar verði aft-
ur frjáls, bauðst Alþýðuflokkur
inn til þess, eftir að þingið kom
saman í vetur, að vera með um
afgreiðslu málsins og hjálpa á
þann hátt til að skaþa þjóðar-
einingu um það, ef farið yrði í
fyrsta lagi í öllu að lögum, —
þjóðaratkvæðagreiðslan um sam
bandsslitin,ekki látin fara fram
fyrr en eftir 20. maí, þegar
fyrst er löglegt, samkvæmt
uppsagnarákvæðum sambands-
laganna, að við slítum sam-
bandinu einhliða, og sambands-
slitin jafnframt látin vera
undir bví komin, að sá meiri-
hluti þjóðarinnar, sem þar er
til skilinn, greiði atkvæði með
þeim ; og í öðru lagi, ef fallið
yrði frá því að ákveða í lýðveld-
isstjórnarskránni, að hún skyldi
öðlast gildi 17. júní í vor, svo
að við yrðum ekki neyddir til
lýðveldisstofnunar þann dag,
hvernig sem á stendur, og gæt-
um einnig fengið svigrúm til
þess að sýna konungi þá sjálf-
sögðu kurteisisskyldu, að ræða
við hann eftir samhandsslitin
og gefa honum tækifæri til að
segja af sér, áður en lengra yrði
haldið.
Þetta var og er samkomulags-
tilboð Alþýðuflokksins í skiln-
aðarmálinu. Með því hefir hann
teygt sig svo langt til samkomu
lags um hað við hina flokkana,
að vilji hans til að skapa þjóð-
areiningu um löglega og sóma-
samlega lausn málsins ætti að
vera hafinn yfir allan efa.
'í-
Því hetur virðist nokkur-von
til hess, að samkomulagsviljinn
sé nú einnig að sigra í Fram-
sóknarflokknum og Sjálfstæðis-
ílokknum. Þeir hafa nú, sem
EELDRI en Brændstoffer
er skáldsagan Lisbet
paa Jarnfjeld. Hún kom
út árið 1915. Hún er
mjög á annan veg en öreiga-
sögurnar, sem nú hefir verið
um getið, og með henni vann
Falkberget sinn fyrsta mikla
sigur sem skáld og listamaður.
Hún var af öllum viðurkennd
sem ágæt saga. Hún er fyrst og
fremst sálfræðilegt skáldrit,
lýsir baráttu tveggja persóna.
Þeim eru gerð full skil sem
einstaklingum, en um leið eru
þær þó sýndar sem fulltrúar ó-
líkra menningarerfða, mótunar
og lífskjara. Þessar persónur
eru hjónin Lisbet og Björn á
Jarnfjeld. Hún er barn heiða
og auðna, hann hinnar breiðu
byggðar; með óyggjandi rökvísi
og hárnæmum skilningi rekur
höfundurinn örlagaþræði þess-
ara hjóna, lætur hvergi leiðast
til að draga úr þeim ógnum,
sem skapanornirnar hafa þeim
búið. Meitluð, máttug og sann-
færandi er hún, þessi saga og
þá er við athugum þá rökvísi
og það listræna jafnvægi, sem
þar kemur fram — minnumst
síðan ylsins og innileikans í hin-
um fyrri sögum Johans Falk-
berget og lítum á það glit, sem
þar fellur jafnvel yfir hinn öm
urlegasta veruleika, þá verður
okkur það ljóst, að þarna er
höfundur, sem muni geta form
að margslungið og voldugt
skáldverk, ef honum tækist að
samræma og sameina til list-
rænnar sköpunar alla þá hæfi-
leika, sem með honum búa.
Bækurnar Eli Sjursdotter
(1913), Sol (1918) og Björne-
skytteren 1919 ,eru sérstæðar
meðal skáldverka Johans Falk-
berget, þó að þær raunar eigi
sér sitt hvað sameiginlegt við
þær. Þær fjalla að nokkru, eins
og flestar aðrar bækur höfund-
arins um það þol, sem hatrið
veldur, en þær eru hvorki fyrst
og fremst sálfræðilegar skáld-
sögur né spegill þjóðfélagslegr
ar ranghverfu. Hin djúpa og
innilega tilfinning skáldsins fyr
ir mikilíeik og fegurð stór-
brotinnar náttúru heimahag-
anna, frásagnargleðin, litríki
stílsins og safi málsins er það,
sem sérstaklega gefur þeim
gildi. Annars er Eli Sjursdotter
í rauninni „ástands“-saga, seg-
ir frá ástum Elíar og sænsks
hermanns. En þó að sagan ger-
ist á þeim árum, sem Norð-
menn, einkum í' landamæra-
sveitunum, hötuðu Svía, þá er
höfu'ndiurinn auðsæilega á
bandi elskendánna.
5.
Nokkru eftir að Falkberget
hafði hætt ritstjórn í Álasundi
fékk hann ritstjórastöðu við
blað eitt í Suður-Noregi. En
svo þóttist hann ekki geta helg-
að sig skáldskapnum nægilega,
og þess vegna sagði hann upp
stöðunni eflir stuttan . tíma.
Hann bjó síðan fjöldamörg ár
í nágrenni Osloar.
Þó að bækur hans seldust vel,
hafði hann samt ekki af þeim
nægilegar tekjur. Hann skrifaði
svo ýmsar greinar í blöð Alþýðu
flokksins norska, og auk þess
mikið af smásögum og neðan-
málssögum. Skáldsagan Sol var
t. d. fyrst birt sem neðanmáls-
saga. Sumar af neðanmálssögun-
um skrifaðiFalkberget jafrióðum
og ritstjórnin þurfti á þeim að
halda, og slíkar sögur leit hann
ekki á sem listaverk, heldur
sem skemmtilestur handa þeim,
sem ekki gerðu háar kröfur til
stíls og listrænnar mótunar. Og
þannig er Bör -Börson, jr., vinur
okkar, til orðinn. Sú saga kom
fyrst neðanmáls í gamanblaði,
og Falkberget gerði sér ekki um
hana háar hugmyndir. En brátt
komst hann að því, að Bör var
orðinn æði vinsæll og það jafn-
vel meðal þroskaðra lesenda.
Já, menn töluðu um Bör, hvar
sem þeir hittu Falkberget, töl-
uðu um hann eins og kunningja,
sem þeir raunar gerðu gys að,
en væri þó vel við. Og það var
ekki nóg með, að sagan væri
birt neðanmáls í einu hlaði, held
ur í mörgum, og peningarnir
streymdu til höfundarins. Þrem-
ur árum eftir að Falkberget
hafði skrifað Bör Börson, lét
hann undan áskorunum vina
sinna og kunningja, tók sig til
og lagði eitthvað smávegis í
máli og stíl sögunnar og lét
gefa hana út sem sérslaka bók.
Það var árið 1920. jOg bókin
seldist igeipilega, kom út í mörg-
um útgáfum.
kunnugt er orðið, fallizt á að
fresta þjóðaratkvæðagreiðsl-
unni um sambandsslitin fram
yfir 20. maí og að taka ákvæðið
um gildistöku lýðveldisstjórnar
skrárinnar 17. júní út úr stjóm-
arskrárfrumv., og verður að ó-
reyndu ekki öðru trúað enn að
þeir standi við það samkomulag,
þótt það veki víssulega illan
bifur, að þeir skuli síðari, þvert
ofan í það, hafa átt þátt í því,
að flytja þingsályktunartillögu
um lýðveldisstofnun 17. j-úní, og
verði að sjálfsögðu að falla frá
samþykkt hennar, ef þeir ætla
ekki að gera sér leik að því, að
ganga strax aftur á hið gerða
samkomulag. Eftir er þá ekki
annað ágreiningsmál í sam-
bandi við afgreiðslu skilnaðar-
málsins á þessu þingi, en það,
hvort þrír fjórðu allra kjósenda
í landinu þurfi að taka þátt í
þjóðaratkvæðagreiðjslunni um
sambandsslitin, og þrír fjórðu
allra greiddra atkvæða að
vera með þeim, eins og
sambandslögin ákveða, til þess
að þau geti talizt lögleg. í
Alþýðuflokkurinn heldur fast
við þá skoðun. Hinir flokkarn-
ir vilja hinsvegar ekki fallast
á það. En með því, að Alþýðu-
flokkurinn telur, að með sam-
komulaginu um frestun þjóðar-
atkvæðagreiðslunnar fram yfir
20. maí sé nokkurn veginn full
trygging fyrir því, að sá meiri-
hluti, sem til skilinn er í sam-
bandslögunum, fáizt hefir hann
ekki viljað láta samkomulagið
standa á þessum ágreiningi, og
þar með enn sýnt einlægan
vilja sinn til þess að skapa þjóð-
areiningu um afgreiðslu máls-
ins.
En þó að nokkrar vonir séu
nú, eins og sagt hefir verið,
til þess, að samkomulag verði
milli Alþýðuflokksins, Fram-
sóknarflokksins og Sjálfstæðis-
flokksins um afgreiðslu skiln-
aðarmálsins á þessu þingi, þá
vantar enn einn flokk í það
og það eru kommúnistar. Og svo
einkennilega hregður við, að
þeir hafa nú snúizt öndverðir
gegn því, að samkomulag yfir-
leitt verði gert um málið! Hvað
slíkir menn hafa meint með
hjali sínu um nauðsyn þjóðar-
einingar 1 því, hlýtur að verða
mönnum ráðgáta eftir slíka
framkomu. Því að þeir virðast
nú sannarlega ekkert annað
vilja en áframhaldandi sundr-
ung og ófrið um þetta við-
kvæma og örlagaríka mál.
Falkiberget xelur ekki Bör
Börson meðal þeirra sagna
sinna, sem í rauninni geti kall-
azt fagrar hókmenntir. Til þess
þykir honum of lítill listrænn
hragur á stílnum og persónulýs-
ingarnar fullöfgakenndar og
nokkuð igrunnfærnislegar. En
hvað sem þeim skoðunum hans
líður, þá er það víst, að harm
hefir þarna dregið upp kostu-
lega mynd af manntegund og
tíðaranda, mynd sem allir kann-
ast við og haía skemmtun- af að
kynnast. iSkáldið hefir náð þeim
dráttum, sem sérkenna og öllum
hafa orðið minnisstæðir. Bókin
er líka þrungin hressilegri gam-
ansemi, góðlátlegri glettni, og
það er fjör og hraði og frásagnar
gleði í stílnum. Og þó að jFalk-
berget liti ekki á Bör sem af-
kvæmi, er hann hafi eignazt í
lögformlegu hjónahandi sínu og
listarinnar, þá hefir króginn
ekki reynzt föður sínum ónýtur.
Það hefir stundum orðið svo um
óskilgetin börn, enda segir mál-
tækið, að enginn viti, að hvaða
harni gagn megi verða. Falberg-
et græddi sem sé1 stónfé á Bör
Börson og eignaðist. fyrir hans
aðgerðir fjölda marga vixxi og
velunnara. Og árið 1922 gat
Mýsingar,
sem birtast eiga í
Alpýðublaðintt,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofunnar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið inn frá
Hverfisgötu)
kl. 7 ii kvöidi.
Siml 4906.
hann látið það eftir sér, sens:
hann hafði lengi haft í hyggju.
líann fluttist til átthaganna og
settist að á Falkíberget. Hann
reisti þar nýtt íbúðarhús og hóf
mikla ræktun. Síðan hefir hann
reist ný og allstór útihús, og þá
er ég vissi seinast, bjó hann á
Falkberget, hafði komið sér þar
upp smiðju og vann að jám-
smíði öðruhverju sér til hress-
ingar, og Magnús sonur hans,
sem er leikari, hafði umráð yfir
gamla íbiúðarhúsinu og dvaldi
þar löngum, þegar honum gafst
tóm til.
6.
Þjóðmálaáhugi Johans Falk-
berget hafði ekki dvínað, og;
ekki hafði hann elzt í skoðun-
Framhald á 6. síðu.
TÍMINN gerði samkomulags-
umleitanirnar í skilnaðar-
málinu að umtalsefni í athygl-
isverðri grein í gær. Þar segir:
„Á alþingi hefir um skeið ver-
ið unnið mjög kappsamlega að því
af mörgum þingmönnum að ná
samkomulagi í skilnaðar- og lýð-
veldismálunum, svo að þjóðin
gæli staðið einhuga í atkvæða-
greiðslunni um þessi mál. Hefir
þetta kostað meira starf en flesta
grunar, sem ekki hafa getað með
því fylgzt, því að svo virðist, sem
ýmsir þingmenn hafi talið sér
politískt hagkvæmara að viðhalda
óeiningunni um málið en að sam-
fylkja þjóðinni í atkvæðagreiðsl-
unni. Einkum virðist þessa hafa
gætt hjá kommúnistum.
Um síðustu helgi náðist sam-
komulag, sem á að tryggja, að all-
ir flokkar vinni einhuga að þjóð-
aratkvæðagreiðslunni sem raun-
verulega er það eina, sem nokkru
skiptir hér eftir fyrir íslendinga
í þessum málum, og að atkvæða-
greiðslan sýni sem eindregnaatan
vilja þjóðarinnar,
Aðalatriði samkomulagsins eru
þessi:
1. Atkvæðagreiðslan fari fram
eftir 20. maí.
Til þess hafði verið ætlazt, að
atkvæðagreiðslan færi fyrr fram
og þess vegna var þingið kvatt
saman 10. janúar í stað þess að
það kæmi saman á venjulegum
samkomudegi sínum í febrúar.
Framsóknarflokkurinn hafði í
haust reynt að ná samkomulagi
um, að atkvæðagreiðslan færi
fram eftir 20. maí, en um það náð-
ist 'ekki samkomulag.
Af hálfu nokkurra Alþýðu-
flokksmanna hefir verið lögð á
það mikil áherzla, að atkvæða-
greiðslan færi ekki fram fyrr en
eftir 20. maí, því að með því móti
telja þeir fullnægt ákvæðum sam-
bandslaganna um uppsagnarfrest-
inn: Þá eru liðin þrjú ár síðan
Dönum bárust ályktanir alþingis
1941, en Danir hafa viðurkennt,
að þær fullnægðu endurskoðunar-
ákvæðum sambandslaganna.
Jafnaðarmenn hafa lagt svo-
mikla áherzlu á þetta, að þeir hafa
talið, að atkvæðagreiðslan full-
nægði ekki fyrirmælum sambands:
laganna, þótt tilskilið atkvæða-
magn fengist, ef atkvæðagreiðslan-
færi frám fvrir 20. maí.
Þótt ekki væri gengið inn á
þetta sjónarmið þeirra, var fallizt
á að fresta atkvæðagreiðslunni.
fram yfir 20. maí. Við nánari at-
hugun þótti líka vart fært, vegna
sveitanna, að hafa atkvæðagreiðsl
una fyrr, og auk þess tryggði þessr
frestur aukna einingu um málið.
2. Gildistökudagurinn 17. júnf
1944 yrði tekinn úr sjálfu stjórn-
arskrárfrv., en sett í hanS stað, að
stjórnarskráin skyldi öðlast gildi,
þegar alþingi ákvæði það.
Jafnaðarmemi lögðu áherzlu á
þetta með tilliti til þess, að kon-
ungi ynnist með þessu nokkur
frestur til að segja af sér eða frá
atkvæðagreiðsludegi og þar til
þingið kæmi saman til að ákveða
gildistökuna. Hafa þeir jafnan tal-
ið æskilegt, að konungi yrði ekki
vikið frá völdum fyrr en búið væri
tað sýna honum vilja þjóðarinnar
og gefa honum nokkurn frest til
afsagnar.
Af meirihluta þingmanna var á
þetta fallizt, en það þó skýrt tek-
ið fram, að þetta breytti ekki
þeirri ákvörðun, að lýðveldið yrði
stofnað 17. júní. Alþingi ei ætlað
að koma saman aftur um miðjan
júní til að leggja fullnaðarsam-
þykkt á skilnaðartillöguna, og tek-
ið var fram, að þá yrði lýðveldis-
stjórnarskráin líka endanlega sam-
þykkt með gildistölru 17. júní.
Af hálfu þeirra meirihluta-
manna, er vilja sem jákvæðastan
árangur atkvæðagreiðslunnar, var
þessi tilslökun að ýmsu leyti ekki
óaðgeingileg. Allir hafa lýst sig
fylgjandi lýðveldisstofnun, en á-
Frh. á 6. wöu.
i