Alþýðublaðið - 23.02.1944, Page 4

Alþýðublaðið - 23.02.1944, Page 4
4 «U*Y©UBLAÐ5Ð Miðvikudagur 23. febrúar 1944 ^lj>i|ðttblaði5 Ctgefandi: Alþýðuflokkurinn. Ritstjóri: Stefán Pétnrsson. Ritstjórn og afgreiðsla í Al- þýOuhúsinu við Hverfisgötu. Símar ritstjómar: 4901 og 4902. Símar afgreiðslu: 4900 og 4906. Verð í lausasölu 40 aura. Alþýðuprentsmiðjan h.f. Sankonnlagið ím VISSULEGA mun það verða öllum góðuxn íslendingum fagnaðarefni, að samkomulag skuli nú loksins vera tryggt um afgreiðslu skilnaðarmálsins og lýðveldiss t j órnarskrárinnar á iþví þingi, sem nú stendur yfir. í aðalatriðum byggist þetta samkomulag á tilboði því, sem Alþýðuflokkurinn gerði hinum flokkunum í upphafi þingsins. Samkvæmt því verða bæði þingsályktunartillagan um sam bandsslitin og lýðveldisstjórn- arskrárfrumvarpið samþykkt á þessu þingi. En fallið hefir ver- ið frá því, að láta þjóðarat- kvæðagreiðslu um sambands- slitin fara fram fyrr en eftir 20. maí í vor, svo að formlega verð- ur ekki gengið frá skilnaðinum fyrr en heimilt er samkvæmt uppsagnarákvæðum sambands- lagasáttmálans, með því að þá eru þau þrjú ár liðin frá því, að alþingi boðaði sambandsslitin, sem þar eru til skilin, áður en löglegt sé, að taka einhliða á- kvörðun um skilnað. Fallið hefir verið einnig frá því, að ákveða gildistökudag lýðveldis- stjórnarskrárinnar í henni sjálfri eða á nokkurn annan hátt á þessu þingi. í stað þess verður samþykkt, að hún skuli öðlast gildi þegar alþingi á- kveður, eftir að hún hefir verið staðfest við þjóðaratkvæða- greiðslu. Er öllum ágreiningi um þetta atriði þar með að minnsta kosti frestað fram yfir 20. maí í vor. Með þessu samkomulagi er á- kaflega mikið unnið, og þó fyrst og fremst það, sem mestu máli skiptir: að allir flokkar munu nú beita sér af alefli fyrir því, -að þátttakan í þjóðaratkvæða- greiðslunni um sambandsslitin verði sem allra mest og já- kvæðust, þannig að úrslit henn- ar fullnægi einnig uppsagnar- ákvæðum sambandslagasáttmál ans og skilnaðurinn verði því í alla staði löglegur. En, sem kunnugt er, er það þar til skil- ið, að þrír fjórðu allra kjósenda i landinu taki þátt í atkvæða- greiðslunni, og að þrír fjórðu allra greiddra atkvæða séu íylgjandi sambandsslitum, ef þau eigi að vera lögleg. Um það, hvort sambandsslit- in skuli vera látin undir slíkum meiri hluta komin, náðist að vísu, því miður, ekkert sam- komulag milli flokkanna. En Alþýðuflokkurinn heldur fast við, að nauðsynlegt sé að full- nægja uppsagnarákvæðum sam bandslagasáttmálans einnig í því atriði, enda ætti það að verða auðvelt fyrir einhuga þjóð, eins og nú á að vera tryggt, að þjóð okkar verði við þjóðaratkvæðagreiðsluna í vor. Slík þátttaka og slíkur meiri hluti í. þjóðaratkvæðagreiðsl- unni er og ekki einungis þess vegna nauðsynlegur, að þá fyrst er réttur okkar til skiln- aðarins hafinn yfir allan efa. Hitt skiptir litlu minna máli, að heimurinn fái við úrslit þjóð laratkvæðagreiðslunnar ótvíræða Séra Jakob Jónsson: 25. pjóðræknisþing íslend- inga vestan hafs. ALÞÝÐUBLAÐIÐ hefir boð- ið mér rúm í dálkum sín- um til þess að minnast Þjóð- ræknisfélags íslendinga í Vest- urheimi, er það nú heldur sitt 25. þing. Ég rita þessar línur seint um kvöld, eða öllu heldur snemma nætur, er hugsanirnar ryðjast að mér — vestan að. En þær eru sundurlausar og ó- skipulegar. Ég rita því ekki sam fellda' sögu. Fyrir framan mig er mynd, sem tekin var á þjóð- ræknisþingi fyrir nokkrum ár- um. iSú mynd laðar fram í huga minn ennþá fleiri myndir og minningar. Þær eru líka tengd- ar við andlit þessara einstakl- inga, sem ég sé fyrir mér, og hópinn í heild. Sumir, sem þarna sjást, eru nú að sitja þetta þing í tuttugasta og fimmta sinn. Aðrir eru horfnir, og hafa skilað arfi sínum í annarra hendur. En hvað er það, sem knýr þetta fólk til að koma saman og starfa saman? Þarna er fólk af ýmsum stigum og stéttum. Háskólakennarar og iðnaðarmenn, prestar og kaup- menn, verkamenn og bændur, skáld og rithöfundar, húsmæður og skrifstolfufólk, l^ikarar og læknar. Úr öllum áttum eru menn komnir, sumir heilar dag- leiðir á hraðlestum. Hvað er það, sem sameinar hópinn? . . Þjóðrækni er ofur einfallt og óbrotið svar, en í því eina orði felst mikið. Og ég skal fúslega játa, að ég skildi ekki þetta orð til hlítar fyrr en ég kynntist því í hugsunarhætti og starfi Vest- ur-íslendinga. Ást þessa fólks á íslandi, íslenzkum bókmenntum sögu og máli er alls ekki ein- göngu sprottin af virðingu fyr- ir gömlum minningum og horfn um átthögum. Grundvöllurinn er fyrst og fremst sú reynsla, að maðurinn slitinn frá uppruna sínum er ekki nema hálfur mað- ur. Það, sem maðurinn er, er hann ekki eingöngu fyrir sjálfs sín verknað, ekki heldur vegna uppeldis og umhverfis, heldur einnig vegna þess, sem forfeður hans voru, og þeirra áhrifa, sem þeir urðu fyrir. Ég hygg, að þótt Indverji væri fluttur barn að aldri til íslands og alinn hér upp, mundi hann brátt verða eiiihvers var í fari sjálfs sín, um augum hver á silfur sitt í andlegum og veraldlegum skiln ingi. En því lengra sem leið á sögur iþeirra, því betur kom það í ljós, að hjá flestum var hin sama þrá undir niðri, að varð- veita og ávaxta það, sem hverj- um fyrir sig var dýrmætast úr arfi íslendingsins. Og þegar mest var í húfi, gátu fjendur fallizt í faðma og harka barátt- unar mildazt frammi fyrir móð- urlegri ásjónu Fjallkonunnar í austri. Og hin yngri kynslóð, sem aldrei hafði augurti litið „landið helga,“ sem oft var svo nefnt á máli Vestur-íslendinga, i gat líka fundið hjarta sitt slá örar við að heyra óminn af ís- lands rödd. Jafnvel þeir, sem frá barnæsku, hafa elskað ann- að land sem móður sína spyrja sjálfa sig: „Því skyldi ég ekki einnig elska hana ömmu?“ En þá samlíkingu nota sumir um landið, sem foreldrarnir kölluðu sína móðurmold. II. Þjóðræknistilfinningin hefir skapað sér mörg ytri form. Hún hefir birzt í heimilisvenjum, mataræði, máli, tómstundaiðju og starfi, í námi og guðsdýrkun. Sem sagt í öllu. Hún hefir orð- ið miðstöð safnaða og lestrarfé- laga, kvenfélaga og söngfélaga. Og loks í sjálfum þjóðræknis- deildunum víðsvegar um Vestur heim. Þær deildir starfa með ýmsu móti, en í rauninni með sama markmiði. Einni deildinni miðar ef til vill bezt í söngiðk- unum eða leikstarfi, annarri í skólastarfi eða bókasöfnun. Al- mennar samkomur eru haldnar á vegum þeirra allra. Helztar og fjölmennastar eru íslendinga- dagamir 17. júní eða 2. ágúst. Enn þann dag í dag eru nýjar deildir að verða til. Én það, sem tengir allar þessar deildir sam- an, er Þjóðræknisfélagið. Þar er heildin, sem styður og styrkir smáfélögin út um allar byggðir. Fyrsta ársþing Þjóðræknisfé- lagsins var haldið dagana 25. —27. febrúar 1919. Var þar þá staddur séra Kjartan Helgason í Hruna, fulltrúi félagsins „íslend ings“ í Reykjavík, og flutti hann bæn í fundanbyrjun. Var það á- reiðanlega að skapi Vestur-ís- sem ekki væri hægt að rekja til í lendinga að hafa séra Kjartan íslenzkra áhrifa. Hann mundi sem gest sinn, er verið var að ekki skilja sjálfan sig, ekki j leggja grundvoll framtiðarstarfs njóta sín til fulls, nema hann vissi um og varðveitti eitthvað af þeirri menningu, sem ýmist hefði mótað eða verið mótuð af þjóðbræðrum hans í nútíð og fortíð. Þessi sannindi hafa Vest- ur-íslendingar fundið, með til- liti til sjálfra sín. Þjóðræknis- starf í einhverri mynd hefir því verið til frá því að hinir elztu frumbyggjar settust að á vest- lægri grund. Þeir fundu, að þeir nutu sín ekki1 einu sinni sem borgarar hins nýja, blandaða þjóðfélags, nema þeir væru og héldu áfram að vera íslending- ar. Og þetta tengdi þá saman, í kirkjunni og á akrinum, á skemmtistaðnum og á veiðivatn inu. Þeir gátu verið ósammála, iþeir gátu barizt heiftúðlega í ræðu og riti, engu síður en land arndr heima. Þeir gátu litið sín- íns. Munu fáir gestir héðan að heiman hafa hrifið huga manna vestan hafs sem séra Kjartan. Og víst er um það, að þeir hafa ekki gleymt honum, þótt sam- veran væri ekki löng. Álít ég, að það haf i líka verið sérstaklega vel til fallið að kveðja prest til slikrar farar, því að kirkjan hef- ir áratugum saman haldið uppi skipulögðu þjóðræknisstarfi og meðal áhugasömustu forystu- manna hins unga Þjóðræknisfé- lags voru mikilhæfir prestar, eins og dr. Rögnvaldur Péturs- son og séra Jónas A. Sigurðs- son. Er það skemmst af að segja að á því tímahili, sem íslending- ar hér heima kepotusi við að gera presta sína að píslarvott- um með því að rægja fólkið frá kirkjunni og telja eftir hvem bita og spón, sem fór ofan í þá sönnun þess, að þjóð okkar standi einhuga og óskipt að kröfunni um fullkomið sjálf- stæði. * Þess er að vænta, að af- greiðsla skilnaðarmálsins og lýð veldisstjórnarskrárinnar gangi greiðlega á alþingi eftir það samkomulag, sem orðið er. Nefndirnar, sem um þessi mál hafa fjallað, munu skila áliti um þau innan fárra daga, og umræðum og atkvæðagreiðslu um þau, að öllu forfallalausu, verða lokið snemma í næsta mánuðf. Verður þinginu þá að sjálfsögðu frestað þar til þjóð- aratkvæðagreiðslan er um garð gengin. sjálfa og þeirra skyldtdið, lögðu Vestur-ísiendingar allt kapp á að halda uppi kirkjulegu starfi og spöruðu ekkert til. Hin ís- lenzka kirkja vestan hafs fékk því, hvað sem öðru leið, að halda áfram að vera það, sem hún hafði verið hér, andleg móðir heilla byggða og tengiliður heimila og einstaklinga. Vestur- íslendingar munu því fagna af ■heilum huga þeirri ráðstöfun að nú skuli sjálfur biskup ísl. þjóð- kirkjunnar vera kvaddur til að flytja þeim kveðjur íslands. Þegar í upphafi var það áhuga mál Þjóðræknisfélagsins að styðja að íslenzkum fræðum, bæði með því að kenna íslenzku um byggðir og fá íslenzkuna inn á námsskrá æðri skóla. Nokkuð •hefir áunnizt í þessu efni, en þó ekki nándar nærri nóg. Hefir frá upphafi verið um það rætt að fá sérstakan prófessor í norræn- um fræðum og ísl. bókmenntum við háskólann í Winnipeg. Hér hefðu íslendingár á ættjörðinni fyrir löngu átt að vera búnir að hlaupa undir bagga. Við eigum að senda sendikennara í ís- lenzku til háskólans í Winnipeg, og hánn þarf að vera maður, sem er hæfur til að styðja og styrkja ísl. félagsstarfsemi út Wýsiogar, sem birtast eiga í Alþýðublaðma, vCTða að vera komnar til Auglýs- ingaskrifstofunnar i Alþýðuhúsinu, (gengið inn frá Hverfisgötu) Syrir kl. 7 að kvSiíi. Sfmi 4906. um byggðir með fyrirlestrum* Helzt af öllu þyrfti hann að vera prestvígður maður, fulltrúi ísl. þjóðkirkjunnar, stöðugur tengiliður milli hennar og: beggja kirkjufélaganna vestan. hafs. Ef til vill gætu Austur-ís- lendingar með fáu betur þakkað- 25 ára starf en einmitt með því, að styðja framvegis betur en ver ið hefir þjóðræknisstarfið vestan hafs. Starfsemi þjóðræknisdeild anna hefir verið svo fjölþætt, að margt getur komið til greina. Sjónleikir, íþróttir, söngstarf- semi tímaritsútgáfa, íslenzku kennsla, hvert fyrir sig á langa og merkilega sögu. Og hver veit nema við, sem heima erum, eig- um eftir að styðja þetta allt saman að einhverju leyti á kom- Framhald á 6. síðu. LÖÐIN hafa nýlega flutt útdrátt úr skýrslu, sem Sjódómur Reykjavíkur hefir fyrir löngu síðan sent ríkis- stjórninni um rannsókn sína á Þormóðsslysinu. Er það dóms- málaráðherra, sem lét blöðun- um í té útdráttinn úr skýrslu þessari. Tíminn gerir hann að umtals- efni í gær og vítir það harðlega, að skýrslan skuli ekki hafa ver- ið birt í heild. Segir blaðið um þetta: „Dómsmálaráðherra hefir loks að nokkru leyti orðið við þeim óskum almennings að gera kunna rannsóknargerð Sjódóms Reykja- víkur í tilefni af Þormóðsslysinu. Ráðherrann hefir gert þetta mjög á aðra leið en menn munu hafa vænzt, því að liann hefir að- eins sent blöðunum hrafl úr rann- sóknargerðinni, sem bersýnilega virðist þannig úr garði gert, að sleppt er veigamiklum eða veiga- mestu atriðunum. Þannig koma hvergi fram ályktanir dómsins um breytingar þær, sem gerðar hafa verið á skipinu, er líklegt verður þó að telja, að þær séu í rannsókn- argerðinni. Þess verður að krefjast, að ráð- herrann gefi almenningi kost á að kynnast allri rannsóknargerðinni, en ekki því einu, er honum finnst sjálfum þóknanlegt. Annars styrk- ist su grunsemd, að vissar kunn- ingskaparástæður valdi því, að ráðherrann óski eftir leynd um þýðingarmikil atriði. Er slík tor- tryggni eðlileg í framhaldi af því, að ráðherrann hefir þrjóskazt við það í marga mánuði, að gera mönnum rannsóknargerðina kunna:“ Eftir þessar alvarlegu ásak- anir í garð dómsmálaráðherr- ans segir Tíminn um sjálfan útdráttinn úr skýrslunni: „Þetta hrafl úr rannsóknargerð- inni, sem ráðherrann hefir senfc blöðunum, er þó fullnægjandi til þess að upplýsa nokkur þýðingar- mikil atriði. í .fyrsta lagi er það upplýst, að mjög stórfelldar breytingar hafa. verið gerðar á skipinu fyrri hlutai ársins 1941. Skrifstofa Gísla Jóns- sonar, sem síðar eignaðist skipið, tók að sér að gera teikningar af breytingum þeim, er gerðar voru^ fá þær samþykktar af skipaskoðun. ríkisins og síðan að háfa eftirlit; með framkvæmd verksins. Skrif- stofa Gísla sendi skipaskoðunar- stjóra þessar teikningar og óskaði eftir samþykki hans. Þessu bréfi svaraði skipaskoðunarstjóri aldrei, en taldi hins vegar líklegt við réttarhöldin, að hann hefði sam- þykkt teikninguna. Þrátt fyrir þetta voru breytingarnar gerðar og skipið látið hafa haffærisskír- teini eftir breytingarnar. í öðru lagi er það upplýst, að' eftir að þessar breytingar voru gerðar, hafi komið meiri og minni. leki að því í flestum ferðum þess, stundum mjög mikill. Þessi leki hélt áfram, þótt stöðugt væri Verið að taka skipið til viðgerðar. í þriðja lagi er það upplýst, „að ekki verði ráðið með neinni vissu, hvort skipið hefir steytt á grunni eða farizt af völdum ofviðrisins". Stingur þetta mjög í stúf við hinai fimmdálkuðu fyrirsögn á grein eftir eiganda skipsins, sem nýlega birtist í Morgunbiaðinu, að skipið hafi farizt vegna þess, að siglinga- merki vantaði á Garðskaga. Öll þessi atriði eru þannig vax- in, að eðlilegt er að menn krefjist fyllri upplýsinga um rannsókn málsins en fram koma í þeirri hraflskýrslu dómsmálaráðherrans, sem blöðunum hefir verið send.“ Flestir munu vera Tímanum. sammála um það, að við þetta mál megi ekki skiljast á þann hátt, sem dómsmálaráðherran* virðist ætlast til.

x

Alþýðublaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.