Alþýðublaðið - 04.03.1944, Blaðsíða 4

4
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Laugardagur 4. marz 1944,
nbla5i5
Otgeíandi: Alþý3uflokkurinn.
Rltstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Slmar afgreiðslu: 4900 og 4900.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.t
Sbytdan kallar.
HAFIN er nú hér á landi
fjársöfnun til styrktar
dönsku fólki, er flúið hefir land
og komizt til Svíþjóðar. Eru á-
stæður margs af þessu fólki hin
ar bágbornustu, enda þótt því
sé vel tekið af frændum þeirra,
Svíum. Leitast þeir við að
greiða götu þessa nauðstadda
fólks eftir föngiun, uppfylla
brýnustu þarfir þess og sjá svo
til, að engan skorti frumstæð-
ustu nauðþurftir, mat og húsa-
skjól. Er reynt að koma sum-
um í atvinnu, en ekki er nærri
alltaf hægt að leysa vandræði
hins vegalausa fólks á svo giftu-
samlegan hátt. Ber ýmislegt til,
am. a. það, að margt af þessu
fólki er konur, börn og gamal-
menni, sem ekki er þess megn-
ugt að vinna fyrir sér, þótt
kostur væri atvinnu.
’ Um þarfír og ástæður þessa
fólks fer ekkert á milli mála.
Það hefir ekkert fyrir sig að
leggja sjálft. Menn flytjast
ekki búferlum yfir Eyrarsund
með skipulegum hætti nú til
<lags. Það er teflt á tæpasta vað
ið og hugsað um það eitt að
bjarga lífinu. Slippir og snauðir
af veraldlegum gæðum stíga
flóttamennimir á grund þeirra
Svíanna — þegar bezt lætur.
Sumir eiga ekki því láni að
fagna. Krumla hinna framandi
húsbænda í Danmörku hefir
seilzt eftir þeim á flóttanum og
svipt þá möguleika til að bjarga
því einu, sem bjargað varð: líf-
inu.
Svíar hafa vikizt vel við
skyldum frændseminnar og gest
risninnar í þessu tilliti, eins og
áður var sagt. Það er leyst úr
brýnasta vanda þessa fólks eft-
ir beztu getu. En hér þarf mik-
ið til. Þarfirnar eru margar, en
fjárráð nefndar þeirrar í Sví-
þjóð, er annast málefni þessa
fólks, em ekki svo rúm sem
skyldi. íslenzkir stúdentar í
Stokkhólmi hafa látið berast
þau boð til okkar, að hér sé
þörf fleiri frænda og vina hinn
ar dönsku þjóðar. Og ekki ork
ar tvímælis, að þeim em vel
kunnar ástæður þessa bág-
stadda fólks.
Fjársöfnun í þessu skyni er
nú hafin, eins og áður getur.
Skal ekki að óreyndu gert ráð
fyrir öðru en því, að undirtekt-
ir íslendinga verði bæði skjót-
ar og góðar. Sambúð Dana og
íslendinga hefir verið með á-
gætum hina síðustu áratugi.
Standa íslendingar í margvís-
legri þakkarskuld við dönsku
þjóðina, bæði beint og óbeint.
Frændsemi og hlýhugur hlýtur
að segja til sín eins og nú stend
ur á. Við emm hin eina af
Norðurlandaþjóðunum, að Sví-
um undanteknum, sem aðstöðu
hefir til að lina þrautir bág-
staddra vina og frænda. Eng-
inn fjársöfnun til líknar og
styrktar erlendum þjóðum hef-
ir staðið okkur Islendingum
nær, en þessi og söfnuðust þó
hér álitlegar fjárhæðir til hjálp
ar bæði Finnum og Norðmönn-
um, þegar til þjóðarinnar var
leitað um samskot til þeirra.
Hjálp sú, er við getum veitt
nauðstöddu, dönsku flóttafólki
Jón
Gudmundttr G. Hagalfin
Magnússon
skáld.
ÞEGAR ég var sjö ára gam-
all, lézt bróðir minn, sem
var þremur árum yngri, en ég.
Hann var fallegt barn, bjartur
yfirlitum, augun skær og blá,
í þeim ljómi undrunar, spurnar,
gleði og blíðu. Hann var mjög
óvenjulegt barn að greind, at-
hyglisgáfu og umhyggju fyrir
góðri líðan alls lifandi, sem í
kringum hann var. Þegar hann
var látinn, fórum við í fyrstu
einförum, hinir drengirnir, ég
og leikfélagar mínir. En þar kom
þó brátt, að við — eins og eftir
þegjandi samkomulagi — kom-
um saman ó einum af leikstöðv-
um okkar, þar sem ekki varð
til okkar séð eða heyrt frá bæn-
um. Fyrst var þögn, við allir
undirleitir. Svo sagði einn af fé-
lögum mínum:
— Það var skrítið, að guð
skyldi einmitt þurfa að taka
hann.
— Já, það hefði þá verið nær
hjá honum að taka hann Sigurð,
sagði annar.
Ég var svo innilega sam-
mála . . . . En síðan hefi ég
stundum hrist höfuðið yfir þess
um barnaskap okkar, því að
hver skal hér um gerast dómar-
inn? Hver mundi, ef hulin mátt
arvöld gæfu þess kost, vilja
taka á sig þá ábyrgð að ráða
ljáförum hins slynga 'sláttu-
manns, þá er hann væri á ferð
í nágrenni okkar? Hver þykist
sjá svo langt aftur og fram og
vítt um veröld, að hann telji sig
geta tekið sér slík ráð, þótt til
boða stæði . . . . Og samt ....
samt: Þá er mér barst með sím-
anum fregnin um lát Jóns skálds
Magnússonar, duttu mér í hug
orðin, sem félagi minn sagði fyr-
ir rúmum þrjátíu árum vestur
í Lokinhömrum og þá túlkuðu
nákvæmlega hugsanir okkar
fjögurra drengjanna:
— Það var skrítið, að guð
skyldi einmitt þurfa að taka
hann!
. . . . Jón skáld Magnússon
fæddist í Fosskoti í Andakíl í
Borgarfirði árið 1896 og var að-
eins 47 ára gamall, þá er hann
lézt. Faðir hans var bóndi í Foss
koti, og þar höfðu búið fjórir
liðir ættarinnar á undan honum,
en móðir Jóns, Sigríður Þorkels
dóttir, var frá Goðhóli á Vatns-
leysuströnd. Jón var nokkur ár í
Fosskoti, en þau árin bernsku
sinnar, sem mótuðu hann mest,
átti hann heima í Þingvallasveit
Þaðan var hann ungur lánað-
ur til fjárgæzlu að bæ einum í
Hvalfirði, og dvaldi hann þar
nokkuð. Hann nam seinna beikis
iðn í Reykjavík og átti þar síð-
an heima til dauðadags. Hann
stundaði fram að 1930 beykis-
störf, í Reykjavík á vetrum, en
á sumrum á Siglufirði, var góð-
ur smiður og kappsamur verk-
maður. Frá 1930 til haustsins
11943 rak hann húsgagnavinnu-
stofu og húsgagnaverzlun í fé-
lagi við Guðmund Helga Guð-
mundsson, ágætan mann, en
seldi síðan verzlunina. og mun
hafa haft í hyggju að kaupa sér,
þá er um hægðist, jarðarblett
í nágrenni Reykjavíkur og reisa
þar hús, leggja nokkra stund á
jarðrækt og helga sig bók-
menntastörfum meira en áður.
Hann hafði um mörg undanfar-
in ár verið haldinn mjög þrá-
látum og illkynjuðum maga-
sjúkdómi og löngum og löngum
gat hann ekki á heilurn sér tek-
ið. Hann var kvæntuí Guðrúnu
Stefánsdóttur frá Fagraskógi, og
áttu þau þrjár dætur á lífi, allar
frábærlega mannvænlegar. Sú
elzta þeirra á að fermast á vori
komanda.
Jón átti í æsku við allerfiðan
kost að búa, og ekki naut hann
verulegrar fræðslu. En hann var
snemma hneigður fyrir kveð-
skap og bókleg fræði alls konar,
las hvað sem hann náði í, en
átti litla völ á bókum, og var
honum að því mikil kvöl. Hann
varð snemma að byrja að vinna,
var trúr mjóg og kappsar.iur, en
hins vegar lítill vexti og þrótt-
urinn ekki mikill. Beztu dagar
hans voru við fjárgæzlu. því að
þá gat hann látið hugann fljúga,
gefið sér tíma til að athuga
hætti dýra og jurta og notið
áhrifa fossa og fjalla i firð og
nálægð, lita og lína, eims og
ilms. Mjóg fýsti liann að leita
sér mennhinar og frama, og
mun hann oft nafa fundið sárt
til vanmáttar síns og vega-
leysis. Hann fór snemma að
iðka kveðskapariistina og
kvað hatui ýmist í anda
rímnaskálda — með heitum og
kenningum, eða þeirra snillinga
sem völdu sér orð og myndir
í samræmi við hughrif sín. og
þótti honum þá þegar jafnmikið
koma til' kraftakvæða Gríms
Thomsens, sálma Hallgríms og
hinna ljúfustu Ijóða Jónasar
Hallgrímssonar. Var hann í eng
um vafa um það, hvern veg hann
vildi ganga, og þar sem hann
var í lund höfðingi og mátti
ekkert aumt sjá, án þess að vilja
úr bæta, og engri fegurri og raun
hæfari hugsjón kynnast, svo að
ekki vildi hann leggja því lið,
að hún kæmist í framkvæmd,
varð honum umkomuleysið og
vanmátturinn ennþá þungbær-
ari en ella. Hann skildi og síðar
mjög vel slíka menn sem Björn
á Þverfelli og Jochum í Skógum,
er kusu að látast höfðingjar, sem
hefðu gnægð alls, heldur en við
urkenna fyrir sjálfum sér og öðr
um, að þeir ættu ekki og væru
ekki það, sem þeir vildu eiga og
vera, en annars var Jóni Magnús
syni ekkert fjarlægara en að
leyfa sjálfum sér slikan sýndar
munað.
Þó að Jón væri jafnan lítill
vexti, var hann þrekmaður bæði
andiega og líkamlega, fylginn
sér og kappsamur og gæddur ó-
drepandi þrautseigju. Þessara
eiginleika gætti sumra þegar í
bernsku, en á unglingsárunum
hafði hann öðlazt þá alla í ríku-
legum mæli. Til þeirra ára mun
hann hafá hugsað, þá er hann
kvað fyrir munn Bjarnar á
Reyðarfelli (Þverfelli):
„Þeim lægsta hlut ég lotið ekki gat,
að lifa fyrir aðeins von um mat. . “
Hann ákvað svo að ryðja sér
braut til þeirrar menningar og
þess frama, sem hann þráði, þó
að hann kynni að þurfa að fara
bratta leið og krókótta og neyta
hvers þess, sem samrýmst gæti
þeim höfuðdyggðum, er hann
dáði jafnan mest, drengskap og
mannúð. í einu hinu innilegasta
og fegursta af kvæðum sínum,
Gamall heimur, segir hann svo:
,,Ég leit frá taænum auðn og eyði-
merkur,
sem æskuljóð mitt burt í myrkv-
ann dró.
í Svíþjóð, kemur að notum nú
þegar, er þörfin er brýnust.
Féð, sem safnast, verðrn- sent
til Svíþjóðar jafn óðum. Hver
króna, sem safnast, er virkur
þáttur í því að lina nú þegar
þrautir líðandi manna, karla,
kvenna, barna og garnalmenna.
Skyldur mannúðar og frænd-
semi knýja okkur íslendinga til
að leggja hér fram okkar skerf
svo ríflega og skjótt, að þjóð-
irmi verði sórni að. Víkist ekki
undan þessum skyldum, íslend
ingar. Látið af hendi rakna til
þessa mannúðarmáls hver og
einn þann skerf, sem aðstæður
leyfa. Almenn þátttaka tryggir
miklu betur góða úrlausn móls
ins en stórar gjafir nokkurra
einstaklinga, endaþóttþær muni
síður en svo verða vanþakkaðar.
Jón Magnússon.
Ég skildi þá, hve straumur sá er
sterkur,
sem stráin ber í fangi út að sjó.
Ég rakti spor míns hugar langar
leiðir
um lægsta hvamm og efstu jökul-
rönd.
Mér fannst í vexti sérhvert afl,
sem eyðir,
og æðaber og þreytt þín móður-
hönd.
í blóði mínu dynur nýrra drauma
með degi hverjum meiri og þyngri
varð.
Hví skyldi ég þá elska þig svo auma
og einskisvirtan, snauðan kotungs-
garð? . . . “
Já, í sveitinni fannst honum
hver leið lokuð til þess marks,
sem hann þráði að ná, enda var
þetta á þeim árum, sem nýtt at-
vinnulíf og aukin velmegun
hafði skapazt við sjávarsíðuna,
en allt stóð svo að segja í stað
í sveitunum um framkvæmdir
og framleiðslubætur og menning
arlífi sveitaheiníilanna hrakaði
meira og meira, eftir þvi sem
mannfæðin varð lilfinnanlegii,
straumur sá sterkari, sem stráin
bar í fangi út að sjó, — þeim ár-
unum, þegar sjálfstæðismálið
var 'hið eina mál, sem talið væri
til stjórnmála, nýsköpunin í bæj
unum fór fram eftirlits- og skiptfe
lagslaust og allt var látið danka
í sveitunum, og mætti heimfæim
upp á ástandið á þessum árum
þau orð, sem prófessor Magnús
Jónsson viðhafði fyrir skemmsttt
í blaðagrein, að sjálfstæðismál-
ið væri nú svo stórt, að það fæli
útsýn mesta fyrir okkur Islend-
ingum.
Jón Magnússon, hið verðandi
skáld góðra og íslenzkra menn-
ingarerfða, kvaddi sveit sína.
„En
. . . enginn getur ættarböndim
skorið
né eðli sínu hverft á skammrÉ
stund.
Það lifir allt, sem er í blóðið borið,
og brýtur ísinn gegnum lokuð sund.
Á miðjum torgum nam ég staðar
stundum,
í starfsins gný og röstum borgar-
flaums.
Minn hugur varð sem eymsli a£
gömlum úndum
við endursýn míns fyrsta bernsku-
draums."
Og ennfremur:
„Mitt bernskuland, hví brosir þtii
svo dátt
með bláu fjöllin lengst í vesturátt
og sólhvítt haf í suðri fyrir
ströndum?
Hví sveikst ég burt úr þínrnm
móðurhöndum? “
Eða lýsingarnar í sumum
kvæðunum á dýrð íslenzkrar
sveitar — Vorið kemur — og
hvar er því fagnað eins og C
sveitinni?
„Út göngin hlupu börnin
sem lambahjörð að lind.
þau léku sér um varpann
á grænu spariskónum.
En sunnan flugu lóur
hinn létta morgunvind.
Þær leituðu uppi granda,
sem auðir voru í snjónum.
En álftir háloft sigldu
með sól í hvítum væng.
Þær sigldu bláa víðátt
með gylltum skýjaröndum.
Þar dreymdi þær um vötnin,
sem varpa klakasæng.
Með vakir kringum hólmann
og bláma fyrir löndum.**'
Svo er kominn júní:
„Hver gnípa í sól,
Framhald á 6. síðu.

TÍMINN flutti í gær frétta-
pistil frá Danmörku þar
sem dregnar voru saman ýr~ '....
nýjar upplýsingar úr „Frit
Danmark“, blaði frjálsra Dana
í London. Þar segir svo frá
morðinu á Kai Munk:
„Versta ofbeldisverkið, sem naz-
istar hafa framið, er morð Kaj
Munk. Það er nú talið fullvíst
hvernig það bar að höndum.
Kaj Munk var staddur á heimili
sínu í Vedersö, þar sem hann var
sóknarprestur. Þrír þýzkir her-
menn og einn danskur Sehalburg-
maður (þ. e. meðlimur í sérstök-
um félagsskap eða stormsveit
danskra nazista) sóttu hann þang-
að og fluttu hann til bækistöðva,
Þjóðverja í Silkeborg. Þar var
hann yfirheyrður. Þrír Schalburg-
menn óku honum þaðan og myrtu
hann skammt utan við borgina.
Líkið fannst daginn eftir, vafið í
strigadruslur.
Það er einnig talið upplýst, að
morðingjarnir hafist við í Dan-
mörku, en Þjóðverjar hafi bannað
dönsku lögreglunni að handsama
þá.
Kaj Munk flutti seinustu ræðu
sína í Vedersökirkju á nýársdag,
en hann var myrtur 4. janúar.
Kaj Munk var vanur því að helga
nýársdeginum eina af hinum ann-
áluðu ræðum sínum og lát&.
skreyta kirkjuna sérstaklega í til-
efni dagsins. í þetta sinn lét hann;
ekki skreyta kirkjuna og hann
mætti í kirkjunni hempulaus.
Hann steig heldur ekki í stólinn,
en gekk inn í kórinn og mælti
þaðan þessi orð:
„Þar sem hinir ríkari bændur
og kaupsýslumenn í sókninni hafa
látið hesta sína og vagna í virkja-
vinnu Þjóðverja, sé ég enga á-
stæðu til guðsþjónustu á nýárs-
daginn. Það hefði verið skiljanlegt,
ef fátæklingarnir í sókninni hefðu
látið freistast af gylliboðum Þjóð-
verja. En þetta, sem hefir gerzt,
er ekki fyrirgefanlegt. Þeir menn,
sem eru ragir við að taka þátt í
baráttunni, ættu þó að geta veriffi
hlutlausir. Nú getið þið farið heim
og hugfeað um þetta.“
Fleira sagöi hann ekki. Þetta
var seinasta áminningin, er harm
veitti löndum sínum fyrir undan-
hald og hvik í baráttunni. Fjór-
um dögum síðar féll hann fyrir
morðhendi nazista.“
Útför Kai Munks er sögð
hafa verið ákaflega fjölmenn,
þrátt fyrir tilraunir Þjóðverja
að koma í veg fyrir það. Og
þúsundir kranza þárust hvaða-
næva úr landinu. bar á meðal
frá konungshjottL.rurn,