Alþýðublaðið - 24.03.1944, Blaðsíða 5

Föstndagm 24. maiz 1944.
ALPT«»BiJI',>>0
Spítalaskip kemur í höfn.
Á mynd þessari sést ameríska spítalaskipið „Acodía“ sigla inn á höin borgar á Atlants-
hafsströnd Bandaríkjanna. Skip þetta flutti Bandaríkjaherr enn, er særzt höfðu á Ítalíu-
vígstöðvunum, vestur um haf. Þegar þangað kem, dar bi um særðu hermönnum búin
vist í sjúkrahúsum, unz bei; væru grónir sára sinna.
Búar og Bretar

ijr* -fws-flgf
«
Það, sem þjóðirnar þrá — Öryggi handa öllum. Bréf um
bók, og ritdóm um hana. — Vísir að viðreisn og framför-
um á voðatímum.
FAÐIR MINN, Francis Will-
iam Reitz, fæddist í Höfða-
nýlendunni árið 1845. Frá fæð-
ingu hans hafa miklir atburð-
ir gerzt, sem mótað hafa fram-
tíð Suður-Afríku. Skömmu eft-
ir að Bretar tóku Höfðanýlend-
una herfangi tók óánægju að
gæta meðal hollenzku landnem-
anna eða Búanna eins og þeir
voru nefndir. Þeir efndu tii upp-
reisnar árið 1815, sem var þó
brotin á bak aftur og forustu-
menn uppreisnarinnar teknir af
lífi. Afleiðing alls þessa varð
svo sú, að þúsundir Búanna yf-
irgáfu bændabýli sín, hlóðu
eignarmunum sínum á vagna
sína, hristu ryk hinnar brezku
yfirdrottnundr af fotum sér og
héldu með venzlafólk sitt og bú-
pening til óbyggðanna í norðri.
Orrustur þær, er þeir háðu,
vígaferli þeirra og margvísleg-
ar mannraunir eru mjög verðar
frásagnar, og að lokum stofn-
uðu þeir lýðveldið Transvaal
árið 1852 og fríríkið Orange ár-
ið 1854. Öll þessi ár sat afi minn
um kvrrt á staðfestu sinni eins
og raunar flestir granna háns,
því að uppreisnin og bfottflutn
ingurinn var fyrst og fremst
verk Búanna, sem bjuggu lengra
uppi í lándi. Hann sá hinni
stóru fjölskyldu sinni farborða
með miklum sóma. og þegar
synir hans — þar á meðal fað-
ir minn — voru komnir á þann
aldur, voru þeir settir til mennta
og sendir til Edinborgar. Faðir
minn hvarf aftur heim til Höfða
nýlendunnar árið 1870 sem full
numa málaflutningsmaður.
Hann tók þá að leita gimsteina,
var kosinn á þing og kvæntist
fagurri stúlku af norskum ætt-
um. Hann vann og að mála-
flutningsstörfum en þegar
hæstiréttur fríríkisins var stofn
aður árið 1875 var hann kjör-
inn fyrsti dómstjóri hans.
Hann og móðir mín lögðu af
stað til hins nýja heimkynnis
síns í vagni, sem uxum var beitt
fyrir. Förin tók nær því þrjá
mánuði. Þannig atvikaðist það,
að ég og bræður mínir fædd-
ust í Bloemfontein, höfuðborg
frírikisins, og ólumst þar upp.
Við bræðurnir vorum fimm —
tveir eldri en ég og tveir yngri.
Við áttum smávaxna en dágóða
reiðhesta, og víðáttumiklar
veiðisléttur heilluðu okkur til
sín. Við iðkuðum því mjög veið-
ar, fiskuðum og þeystum um á
fákum okkar eins og hugur okk
ar girntist.
GREIN ÞESSI er kafíi úr
bók eftir Deneys Restz 1
ofursta, hinn fræga suður-1
afríkanska stjórnmálamann,
sem hefir að geyma endur-
minningar hans og kom út í
Lundúnum fyrir skömmu.
Mun mörgum þykja fróðlegt
að kynna sér frásögn hans
um eldskírnir lands hans í
lok síðustu aldar og upphafi
þessarar. Hér er kafli þessi
þýddur, nokkuð styttur úr
tímaritinu World Digest.
Sir John Brand var um þess-
ar mundir forseti lýðveldisins.
Þegar hann lézt árið 1889, var
faðir minn kosinn eftirmaður
hans. Eftir það Varð lífið enn
auðnuríkara fyrir okkur bræð-
urna en verið hafði. Landinu
var stjórnað með næsta frum-
stæðum hætti. Þegar faðir minn
kaus að stefna rá^gjöfum sín-
um saman til funda, sendi hann
okkur bræðurna út af örkinni
til þess að annast þann starfa.
Við fórum heim til þeirra hvers
um sig og fluttum þeim fundar-
boðin. Ráðherrarnir, sem allir
voru bændur og áttu langt heim,
dvöldust iðulega nokkra hrið
heima hjá okkur, meðan hin-
um ýmsu störfum var til lýkta
rá,ðið, en hurfu því næst heim
aftur. Stundum tókst faðir okk-
ar ferðir á hendur um héruð
landsins, og við bræðurnir slóg-
umst þá jafnan í fylgd með hon-
um. Vopnaðir stórskotaliðar
voru og jafnan förunautar
okkar á þeim ferðalögum.
*
EGAR við komum til hinna
ýmsu byggðalaga, söfnuð-
ust heimamenn saman til þess
að fagna forsetanum, og' fað-
ir minn heilsaði þá jafnan
hverjum og einum með handa-
bandi. Einu sinni gerðist smá-
skrítið atvik við eitt slíkt tæki-
færi, sem síðar var lengi haft
að gleðimáli innan fjölskyld-
unnar. Faðir minn hafði það
fyrir sið að segja við hvern
þann, er hann heilsaði: — Góð-
an daginn, góðan daginn, hvern
ig líður yður? Svarið var þá
venjulega hið saraa: — Ágæt-
lega, þakka yður fyrir, herra
forseti. Faðir minn svaraði þá: '
— Það gleður mig að heyra, og
gekk þvi næst til næsta manns.
En einu sinni, er hann spurði
gráskeggjaðan öldung, hvemig
honurn liði, svaraði gamli mað-
urinn, eitthvað á þessa lund: —
Konan mín dó í gærkvöldi,
herra, en faðir minn svaraði,
án þess að gefa þessu óvenju-
lega svari minnsta gaum: —
Það gleður mig að heyra, og
hélt áfram að heilsa þegnum
.sínum.
Hver dagurinn var fljótúr að
líða, og bernska okkar bræðra
var h,in auðnuríkasta. En síðar
■syrti í álinn. Váleg tíðindi voru
í vændum, án þess að við hefð-
um hugboð um það. >Norður í
Transvaal voru hinar alvarleg-
ustu viðsjár með gömlu Búun-
uni, og aðkomumönnum, sem
höfðu flykkzt þangað, er gull
fannst þar í jörðu. Við í frí-
ríkjhu höfðum til þessa lifað í
sátt og samlyndi yið Bretana,
en árið 1896 gerbreytti inn-
rás Jamesons hinum fornu við-
horfum á einni nóttu. Við
bræðbrnir vorum of ungir til
þess að skilja þetta, en innrás
Jamesons. var undanfari styrj-
aldar, sem átti eftir að verða
næsta örlagarík fyrir okkur.
Innrásjn færði stjórnum Trans-
vaal og fríríkisins heim sann-
inn um það, að Bretarnir hugð-
ust taka land okkar herskildi.
Gagnkværour samningur var
gerður milli heggja rí1
miklar birgðir þýzkra og
franskra hergagna. og skotfæra
voru fluttar inn í skyndingu
og ýmsar varnarráðstafanir
gerðar.
■i'
T?J| EÐAN öllu þessu fór fram,
I J vaxg 0g mikil breyting inn
an fjölskyildu okkar. Móðir okk-
ar lézt, og árið 1896 sagði faðir
minn af sér forsetatigninni
vegna vanheilsu. Við fluttumst
til Transvaal, þegar faðir minn
hafði komizt til sæmilegrar
heilsu að nýju. Hann var skip-
aður utanríkisráðherra, en það
va^ önnur mesta tignarstaða
þar í landi. Við bræðurnir vor-
um sendir í skóla í Pretóríu.
Næstu tvö árin voru stjórn-
málaviðskiptin við Stóra-Bret-
land engan veginn sem ákjós-
anlegustu og jafnvel í skólastof-
unni okkar var um fátt annað
rætt en deilu þá, sem í vændum
var. Faðir minn tók sem gefur
að skilja virkan þátt í samn-
Frh. af 6. síðu.
MITT í HÖRMTJNGUM styrj-
aklariiinar þráir mannkyniS
nýjan og bjartari heim fyrir alla
að þeim loknum. Og það er þessi
þrá og þessi von, sem gefur millj.
hermanna þrek til að heyja bar-
áttuna í vxtiseldinum. Baráttan
gegn atvinnuleysinu og vonin um
það, að eftir styrjöldina geti allir
vinnufærir menn fengið að vinna
sér fyrir brauði sínu, er aðalat-
riðið, en auk þess vona þjóðirnar,
að svo verði frá hlutunum geng-
ið, aff enginn þurfi aff líffa skort
vegna fátæktar, sjúkdóma eða ó-
megðar. .. . .
ENGAR ÞJÓÐIR eru komnar
jafn langt á þessari braut — eða
voru fyrir styrjöldina, og Norð-
urlandaþjóðirnar, þó að þar væri
heldur ekki enn komið fullkom-
ið öryggi fyrir alla. En undanfar-
ið hefur brezka þjóðin hafið bar-
áttu fyrir þessu og allt bendir til
þess, að þráin eftir öryggi þjóð-
félagsþegnanna murd ráða mestu
um stjórnmálin þar í landi eftir
stríðið.
TULLÖGUR Beveridges, hag-
fræðingsins, hafa vakið í Bret-
landi og víðar um heim geysi-
iega athygli. Og í Bretlandi sjálfu
skiptist þjóðin í tvo flokka eftir
því hvort menn telja tillögurnar
framkvæmanlegar eða ekki. Hitt
eru menn sammála um, að telja
framkvæmd þeirra æskilega. í
Bretlandi telur verkalýðurinn og
alþýðan tillögurnar stjc/rnarská
sína. Bók þessa brezka hagfræð-
ings, Traustir hornsteinar, er fyr-
ir nokkru komin út hjá MFA. Er
það mikill fengur fyrir íslenzkar
bókmenntir að fá hana.
ÞVÍ MIÐUR hefur verið reynt
að blekkja fólk í sambandi við
þessa bók. Það var gert af fáfræði
og er því fyrirgefanlegt, enda hef-
ur þessi tilraun til að spilla fyrir
bókinni ekki borið árangur. Allir
hugsandi menn lesa hana af at-
hygli og hugsa um efni hennar.
Það er meira virði en efni fjöl-
margra þeirra bóka, sem út hafa
komið hér á síðustu árum.
FYRIR NOKKRU fékk ég eft-
irfarandi bréf um þessa bók: „Ég
hef verið dálítið hissa á því, að
ekki skuli hafa verið vakin meiri
athygli en orðið er á ritdómi Hall-
dórs Kiljan Laxness um bókina
Traustir hornsteinar eftir Bever-
idge, hinn enska hagfræðing og
hiöfund hinna frægu tillagna um
fullkomnar alþýðutryggingar.“
„HALLDÓR er ekki vanur
stjórnmálamaður, þótt hann sé
eldheitur kommúnisti, og því ekki
eins tamt og kommúnistaleiðtog-
unum, að segja annað en það sem
hann meinar. Halldór kemur nefní
lega upp um það í ritdóminum,
hver er raunveruleg afstaða
kommúnistanna til aukinna al-
þýðutrygginga. Hann nefnir hinn
heimsfræga vísindamann flón og
fer niðrandi orðum um tillögur
hans um aukið félagslegt öryggi.“
„OG ÁSTÆÐAN til þessa fjand-
skapar er vafalaust sú, að hanix
telur auknar tryggingar tefja fyrir
byltingunni. Það er fróðlegt að
bera þennan ritdóm saman við
gaspur kommúnistaforsprakkanna
á kosningafundum, þegar þeir eru
að lýsa fylgi sínu við auknar al-
þýðutryggingar. En það er gott, að
úlfurinn komi stundum í ljós und-
an sauðargærunni. Mér finnst að
sérhver alþýðumaður ætti að lesa
Trausta hornsteina til þess'að sjá,
hvað það er, sem gerir vísinda-
menn að flónum í augum komm-
únista.“
EKKI VIL ég segja að HKL, sá
mikli siðameistara og bardagafúsi,
sé andvígur tryggingum. Hins veg-
ar þekkir hann ekki málið, en
vill slást og veður fram með orgi
eins og títt er í orrustum. Þá er
ekki allt af sést fyrir. Veit ég að
HKL mun komast á aðra skoðun
um tryggingar og tillögur Bever-
idges er hann les bókina og hugs-
ar um efni hennar. Menn geta svo
sem verið byltingamenn —- ríslað
sér við það í léiðindunum hér
meðan ekki er hægt að taregða sér
til útlanda sér til afþreyingar —
þó að þeir séu með tryggingum.
TILLÖGUR Beveridges eru sögu
legur viðburður. Þær ex*u og munu
verða taldar í framtíðinni* það
merkasta, sem komið hefur fram
í hinum enskumælandi heimi á
þessum styrjaldartímum. Þær eru
dæmið um það, að oft skapast
vísirinn að viðreisn og framförum.
á voðatímum.
Hannes á horninu.
GA
vantar okkur frá næstu mánaðamótum til að bera
blaðið um Ásvallagötu og Þingholtin.
HÁTT KAUP
Alþýðublaðið. — Simi 4990.
\
AUGLYSIÐ I ALÞYÐUBLAÐINU