Alþýðublaðið - 14.04.1944, Blaðsíða 4

'4
KirTPUBUPIÐ
Föstudagur 14. apríl 1144,
%
Benedikt S. Gröndal:
Islenzk skip i ornstn á Atlantshafl.
Kitstjóri: Stéfán Pétnrsaon.
aímar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Ritstlórn og afgreiösla 1 Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Utgefandl: Alþýðuflokkurinn.
fBimnr afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.t
Eftir fiDim vikctr.
ÞAÐ eru ekki nema rúmar
fimm vikur þangað til
þjóðaratkvæðagreiðslan um
sambandsslitin við Danmörku
og um stofnun lýðveldis á ís-
landi á að fara fram.
Þess ,er að vænta, að allir geri
6ér ljóst, hvað á þessari atkvæða
greiðslu veltur, þó að harðar
deilur hafi staðið um sambands-
slitin síðastliðið ár. Þær hafa
fekki staðið um aðalatriðið hvort
skilja skuli við Danmöriku: Um
það hafa hér um bil allir íslend-
ingar verið sammála síðan 1918.
Deilurnar voru aðeins um það,
ihvort skilnaðurinn skyldi fram
kvæmdur á löglegan eða ólög-
legan hátt. Það var þessi ágrein
ingur, sem skipti þjóðinni í lög-
skilnaðarmenn og hraðskilnaðar
menn. Hitt skipti minna máli,
hvort fresta Skyldi skilnaðinum
til stríðsloka eða ekki, þó að
lögskilnaðarmenn hölluðust
(helzt að því. Um þá ósk þeirra
náðist ekki samkomulag. En
samkomulag var í þessu örlaga-
ríka máli fyrir öllu öðru; því
að bæði út á við og inn á við
var engin viðunandi lausn sjálf-
stæðismálsins hugsanleg önnur
en sú, að þjóðin stæði nokkurn
veginn sameinuð um það, sem
gert yrði.
Sú sameining náðist með sam
komulagi milli lögskilnaðar-
manna og hraðskilnaðarmanna
á þeim grundvelli, að skilnað-
urinn skyldi að vísu framkvæmd
ur á þessu ári, — en ekki fyrr
en eftir 20. maí, þegar þrjú ár
eru liðin frá því, að alþingi boð-
aði sambandsslit og uppsagnar-
ákvæðum sambandslagasáttmál-
ans er þar af leiðandi fullnægt
að því er sjálfan tíma sambands
slitanna snertir. Að svo miklu
leyti hefir stefna lögskilnaðar-
manna sigrað í deilunni um
sambandsslitin, þó að þeir féllu
frá þeirri ósk sinni, að þeim
yrði frestað þar til í stríðslok.
Og eftir er þá aðeins eitt til
þess, að skilnaðurinn verði full-
kominn lögskilnaður: Þjóðarat-
kvæðagreiðslan, sem á að fara
fram eftir fimm vikur, verður
að leiða það í ljós, að þrír fjórðu
hlutar allra kjósenda landsins
hafi greitt atkvæði og þrír
fjórðu hlutar allra greiddra at-
kvæða séu sambandsslitunum
fylgjandi, — þá er bæði upp-
sagnarákvæðum sambandssátt-
málans fullnægt út í yztu æsar
og öl-lum umheiminum sýnt, að
það er ákveðinn vilji íslenzku
þjóðarinnar, að vera framvegis
fullkomlega sjálfstæð þjóð.
Það er þessi tilskilda þátt-
taka í þjóðaratkvæðagreiðsl-
unni um skilnaðinn, sem við
verðum að fá, og þessi tilskildi
meiri hluti allra greiddra at-
kv. til þess, að skilnðaurinn við
aðarmenn sjálfir fylki liði til
Danmörku verði fullkominn lög
skilnaður; og það veltur ekki
hvað minnzt á þvi, að lögskiln-
aðarmenn sjálfir fylkf liði til
þess, að jákvæð þátttaka í þjóð
aratkvæðagreiðslunni verði
sem allra mest.
Eftir að sómasamlegt sam-
komulag hefir náðst um lausn
skilnaðarmálsins á löglegum
grundvelli, má enginn liggja á
F* *h. & & síöií,
ISLENZK SKIP hafa frá því
orrustan um Atlantshafið
hófst, siglt milli landa og mörg
farið hinar ævintýralegustu
f'erðir. Sum hafa fallið fyrir
tundurskeytum eða flugvéla-
spengjum möndulvíkinganna,
en önnur hafa sloppið í gegnum
hinar hrikalegustu viðureignir
milli kafbáta Þjóðverja og varn-
arskipa og flugvéla Banda-
manna.
Allt síðastliðið sumax' höfðu
Bandamenn greinilega yfirhönd-
ina í orustunni á hafinu, og létu
kafbátarnir þá um langt skeiö
lítið sem ekkert á sér bæra.
Seinni hluta septembermánaðar
í haust sem leið komu þeir sl>ur
fram á vígvöllinn og hófu árásir
að nýju með auknum krofti og
mörgum nýjum vopnum.
Fyrstu árásirnar voru gerðar
á tvær stórár skipalestir, sem
voru á leið vestur um haf til
Bandaríkjanna og Kanada. í
þessum skipalestum voru tvö ís-
lenZk skip, og á öðru þeirra
voru 29 farþegar á leið til Vest-
urheims. íslenzku skipin kom-
ust heilu og höldnu í höfn, enda
þótt 10 og e! í'l vill 11 skipum
hafi verið sökkt og um 200 sjó-
monn farizt.
Fyrstu dagar fcrðarinnar
voru viðburðalitb'r og kafbátar
létu ekki á ser bæra. En í dögun
nokkru seinna var fyrsta c rasin
gerð. Tvc Liberty skip urðu fyr-
:r tunðurskeytum. og voru þau
eigi fjarri öðru íslenzka skip-
•inu. Annað brotnaði í tvennt
við sprengmg ma og sókk á
.skömmum tiraa, en hitt sökk
hægt. Björgunarskip kom fljótt
á vettvang og bjargaði raönnum
þeim, sem af komust.
Farþegamir á íslenzka skip-
inu voru þegar í stað vaktir,
klæddu sig og létu á sig björg-
unarbelti. Tundurspillar vorp-
uðu út djúpsprengjum, en ekki
varð vart við kafbátana frekar
þann dag. Eftir þetta fóru flest-
ir farþeganna ekki úr fötunum
í tíu daga og höfðu jafnan björg
unabelti við hendina. Var sofið
að mestu leyti í reyksal og
borðsal skipsins, þegar ekki
vbru vökunætur.
Skipalestin sigldi áfram. bv.<ð
sem fyrir kom, og eftir nokkra
dlaga sameinaðist hún annarri
lest og styrktist vamarmáttur
þeirra mikið við það. Vom 18
varðskip með lestinni, þar af eitt
flugvélamóðurskip. Álitið er, að
um 15 þýzkir kafbátar ’hafi setið
um skipalestir þessar, en varn-
arskip Bandamanna héldu þeim
í fjarlægð, þar til veðurp*1"* •’>'
urðu þeim mjög í hag. Þá var
það, sem flestum skipanna var
sökkt.
Meðal þeirra var Kanadiskur
tundurspillir. Hann var skammt
framan við annað íslenzka skip-
ið, er hann varð fyrir tundur-
skeyti og sprakk í loft upp á
GREIN SÚ, sem hér birt-
ist, er tekin úr Heims-
kringlu fyrir nokkru, en þar
er tekið fram að hún sé birt
samkvæmt leyfi flotayfirvald
anna í Washington. Hún er
skrifuð af Benedikt Gröndal,
fréttaritara Alþýðublaðsins,
en hann fór vestur um haf
síðla sumars og þá gerðust
þeir atburðir er greinin f jall-
ar um.
augabragði Aðeins einn maður
komst af, en alls voru á skipinu
um 180 menn. Sprengingin, er
tundurspillirinn sprakk, var hin
mesta, sem íslenzku sjómenn-
irnir, sem siglt hafa frá því
orustan um Atlantshafið hófst,
hafa nokkru sinni séð. Þetta var
um miðja nótt, en þrátt fyrir
kolsvart næturmyrkrið, mátti
greinilega sjá svarta reyksúlu,
þar sem skipið sökk.
Það er mikið taugastríð að
vera á skipi í skipalest, sem á-
rás er gerð á. Skipalestin er svo
stór, að lítill hluti þess, sem
fram fer, sést frá hverju skipi,
og venjulega vita menn ekkert
hvað í raun og veru á sér stað.
Sprengingar heyrast í fjarska,
og það er ómögulegt að vita,
hvort það er eitt af kaupskip-
rnium, sem er að xarast, eða
hvort kafbátur hefur orðið fyrir
skotum. Það er ómögulegt að
vita hvað tekur við, hvað verð-
ur næst. Úlfurinn læðist á bráð-
ina, og það er engrar undan-
komu auðið, ef hann kemst í
Skotfæri.
Margir landkrabbar, sem fara
með skipum gegnum orrustur,
virðast alls ekki gera sér ljóst,
hvað er á seyði. Aðrir verða af-
aróstyrkir og þola taugastríðið
illa. Sjómennirnir hafa mun
betri hugmynd um alvöru þessa
hildarleiks og hvað orðið getur,
og þeir eru greinilega varkár-
ari en farþegamir. Athyglisvert
er það, að sjóveiki hvarf með
öllu, er kafbátar gerðu vart
við sig.
Farþegar gera margt sér til
dægrastyttingar á sjónum. Að
þessu sinni var gefið út blað á
skipinu, sem sumir köllaðu
minnsta, og ósvífnasta blað, sem
gefið hefir verið út á íslenzkri
tun'gu. Þar var engum hlíft, sem
hægt var að brosa að. Blaðið
var vélritað á ferðavél, og var
upplagið þrjú eintök. Ungur
listamaður lagði til myndir af
svipsterkum samtíðamönnum.
Alger myrkvun er fyrirskipuð
í öllum skipalestum og er henni
framfylgt stranglegar en nokk-
urs staðar annars staðar af eðli-
legum ástæðum. Tvöfalt segl er
Ungling
vuntar í hverfi i VESTUBBÆNUM.
HATT kaup
Alþýðublaðið. — Sími 4900,
innan við allar dyr, sem þarf að
opna eftir myrkur, svo að engin
skíma kemst út. Reykingar eru
stranglega bannaðar úti, því að
jafnvel sígarettur sjást langar
leiðir. Það er ekkert eins dimmt
og myrkvuð skipalest, og tekux
það flesta 5—10 mínútur að
venjast svo mýrkrinu, er þeir
koma úr birtu, að þeir sjái
nokkum hlut.
Þegar tunglið og stjömumar
hjálpa til, er hægt að sjá til
næstu skipa, en þegar þokur
leggjast yfir, sér ekki skips-
lengd og hættan á samsiglingu
er geysimikil. Þá flauta skipin
í sífellu til að vara hvert við
öðm.
í árásunum á skipalestina,
sem íslenzku skipin voru í,
notuðu Þjóðverjar nvia tecnind
tundurskeyta, svokölluð segul-
mögnuð tundurskeyti. Banda-
menn tilkynntu skömmu eftir
árásirnar, að þeir hefðu þegar
fundið gagnvopn gegn skeytum
þessum.
Enda þótt Þjóðverjum tjei'i.-i
að sökkva 10 eða 11 skipum,
komst meginþorri skipalestar-
innar til hafnar í Kanada og
Bandaríkjunum. Kafbátarnir
sneru aftur búnir nýjum vopn-
uim til árása, en Bandamenn
áttu líka sitt af hverju í hand-
arkrikanum, þótt þeir hafi ekki
skýrt mikið frá því. íslenzku
sjómennirnir, sem séð hafa
Auglýsingar,
sem birtast eiga I
Alþýðublaðmu,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofunnar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið inn frá
Hverfisgötu)
ffyrip kl. 7 aö kvöldl.
! Sími 4906.
margar orrustur, fullyrða, að
aldrei hafi varnarskipin verið
eins kröftugt og árangursrík í
vöm sinni. Nokkrum kafbátum
var sökkt, en ekki hefir verið
skýrt frá, hversu margir þeir
voru.
Tímaritið „Jörð“,
1. hefti þessa árgamgs er ný-
komið. Efni þess er á þessa leið:
Forsetinn, eftir ritstjórann, Kveðj-
um konung með kurteisi, eftir rit-
stjórann, Þjóðskipulag og stjórn-
málaspilling, eftir Pétur Sigurðs-
son, Isfirzk blaðamennska, eftir
Kristján Jónsson frá Garðsstöðum,
Tónlistarlíf í Reykjavík á árinu
1943, Málkunningi dauðans, eftir
Richenbacker, og fjölda margt
annað til fróðleiks og skemmtun-
ar. (
VIÐ „þurfum 100 nýja
báta,“ segir Óskar Hall-
dórsson í grein um endurnýjun
skipastólsins í Morgunblaðinu í
gær. En hvair á að byggja þá?
Það er spurningin. Óskar Hall-
dórsson skrifar:
„Undanfarin ár hafa hér á
landi verið smíðuð fiskiskip úr
tré, álíka mikið og farizt hefir af
fiskibátum úr því efni, á sama
tíma. En verð þessacra nýju fiski-
báta á hvergi sinm líka, eða 7—
15 þús. króna brúttósmálestin.,
Nýlega var hleypt af stokkununt:
16 smálesta báti. Hann kostaði,
að sögn, 220 þús. kr., eða 30—40
þúsundum króna meira en allir 3
Hugannir — 60 smál. bátar kost-
uðu fyrir nokkrum árum í Dam-
mörku. -— Ein ár í herpinótabát
kostar nú 100 krónur, smíðuð hér
í skipasmíðastöðvum. Fyrir stríð
kostuðu þessar árar 4—5 krónur
hver í Noregi og 7—8 krónur í
Veiðarfæraverzlun Ellingsens hér
í bænum. Þess eru mörg dæmi hér
nú, að kákviðgerðir á skipa-
skrokkum kosta meira en nýr
skipsskrokkurinn, þó það ætti að
kaupa hann nýjan erlendis frá í
dag. Hið sama má segja um véla-
viðgerðir í fiskibátunum. Það eru
ekki miklar 'viðgerðir hér á landi,
sem kosta nú meira en vélin
kostaði ný fyrir stríðið, hingað að-
flutt. Þetta eru skilyrðin, sem ís-
lenzk útgerð býr nú við.“
Þetta er ekki álitleg lýsing á
skipasmíðaiðnaði okkar, eins
og nú er komið verðlagi hans,
enda brjóta nú margir heilann
um það, hvernig úr eigi að
bæta. Um það skrifar Óskar
Halldórsson á öðrum stað í
grein sinni:
„Skipasmiðir hér hafa látið
ýmsar greinar og samþykfctir frá
sér fara í blöðunum, sem ég á erf-
itt með að sætta mig við, eins og
t. d. það, að smíða öll fiskiskip í
landinu, verðjafna islenzk smíðuð
skip og aðkeypt skip erlendis frá
og margt fleira, sem auðsjáanlega
mundi gera skipin dýrari. Þeir
tala um háa tolla á innflutitu efni
til skipasmíða. Það er rétt, en
miargt ýkja þeir, sem ég vil ekki
pexa um.
Það, sem mér finrast að ætti að
gera til þess að létta undir með
fiSkiskipasmíði hér, og er sjálf-
sagðuir hlutur, er að allt efni til
skipasmíða sé tollfrjálst. Mundi
því bezt fyrir komið með því að
hafa á 4—5 stöðum á landinu
birgðastöðvar með tolleftirliti fyr-
ir efnið, sem skipasmíðastöðvam-
ar gætu sótt til efni sitt alveg toll-
frjáist, eða þá að endurgreiða
þeim tollinn síðar af innfluttu
efni. Síðan mætti styrkja skipa-
smíði með 100—150 krónum á
brúttó smálest í nýsmíðuðum
fiskiskipum, en ekki einn eyri þar
fram yfir. Það, sem umfram þetta
væri, gerði skipin of dýr, enda á
ekki að vernda þann iðnað alltof
mikið, sem verður framleiðslunni
um megn og eykur dýrtíðina."
Það er mikið hæft í því. En
eins og atvinnuvegum okkar er
háttað, er það algeílega óvið-
unandi til lengdar, að við séum
ékki nokkurn veginn sjálf-
bjarga um smíði minnd skipa og
viðgerðir á þeim gömlú.
*
Kristinn E. Andrésson, bók-
menntafræðingur Kommúnista-
flokksins og fyrirhugaður yfir-
ritskoðari, á miðaldavísu, ef
hann fengi völd hér, bregður
sér yfir í heimspólitíkina í
pistli, sem hann skrifar í Þjóð-
viljann í gær. Þar stendur:
„Mér líður ekki úr miinini sú
stund, er fregnin barst af þvf, að
Tékkóslóvakía var svikin í hend-
ur Hitlers. Sú fregn kom eins og
hnífstunga í hjartað, er sviðið hef-
ir undan æ síðan. Þann dag var
tekið á móti Chamberlain sem
friðarengli með blómvöndum og
i. á 9. £B*.