Alþýðublaðið - 16.05.1944, Blaðsíða 6

ALÞYÐUBLAÖEB
Ný bók, sem mun vekja athygli:
S p i I a I a I f
eftir James Harpole.
Dr. Gunnlaugur Claessen þýddi.
f þessari bók iýsir athugull og greindur læknir ýmsum
atburðum, sem fyrir hann bera í sjúkrahúsum og við per-
sónuleg kynni af ýmsum sjúklingum. Bókinni er skipt í
marga kafla, og heita þeir: Botnlangaskurður, Keisaraskurð-
ur, Geðveiki læknirinn, S. O. S., Dalíla, Appelsínur, Jól í
spítala, Berklar og fagrar konur, Næturvakan, Holdafar,
Eldraun skurðlæknisins, Örþrifaráðið, Ungbarn í lífshættu,
Dóttir flosvefarans, Ölvun við akstur, Bráðkvödd, Vísinda-
maðurinn í vanda, Lán í óláni, Á elleftu stundu. Ólíkar konur
■ r '• tV- -v ' . ' / " j
Höfundur bókarinnar, James Harpole, er þekktur hér á
landi. Árið 1941 kom út bókin „Úr dagbókum skurðlæknis-
ins“ eftir hann í þýðingu dr. Gunnl. Claessen, en þýðandan-
um þarf ekki að lýsa fyrir íslenzkum lesendum.
Bókin er 216 bls. í stóru broti, prentuð á mjög vandaðan
pappír og kostar kr. 25.00.
BÓKAVERZLUN ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJU
og ÚTIBÚIÐ, Laugavegi 12.
hannes á horninu
Fr’n. af 5. síðu.
„EN ÞEGAR ÉG kom heim, var
maSur í sama húsi nýbúinn að
kaupa sömu tegund í járnvöruverzl
un B. H. Bjarnason, og kostaði hún
þar ki\ 33.75. Hvernig getur staðið
á þessu misjafna verði? Og því
skiptir verðlagsnefnd sér ekkert af
verði hjá úra- og skartgipavezlun-
imum? Ef til vill hefur blessuð
nefndin ekkert vit á „skartgrip-
um“, en þá ætti hún að geta farið
eins að, og með bækurnar! Bara
fyrirskipa 20 % (kannske réttara að
hafa það 40% lækkun) og ef. ein-
hver úrasalinn getur fært sannanir
fyrir því, að varan geti ekki lækk-
að svo mikið, ja — þá bara veita
undanþágu!“
ÞAÐ ER AIJÐSÉÐ, að „Úrillur“
hefur verið úrillur, þegar hann
skifaði þetta bréf sitt — en „úr-
illska“ er ekki affarasæl. Getur
ekki verið, að hér hafi verið um
niismunandi tegund á vekjaraklukk
uin að ræða?
Farmgjáldalækkun in
Frh. af 4. síðu
milljónum króna, en aðrir full-
yrða, að hann hafi numið 22—
23 milljónum!
Það er að sjálfsögðu ekki
nema gleðilegt, að Eimskipafé-
laginu vegni vel; þjóðin á mik-
ið undir því, og það þarf að
endurnýja skipastól sinn eftir
stríðið. En fyrr má vera um vel
gengni að ræða, en að því sé
leýft að raka saman slíkum fjár
upphæðum á farmgiöldum til
landsins, þegar við geigvænleg-
ustu dýrtíð er að stríða innan-
lands. Verðlagseftirlitinu mun
reynast erfitt að hreinsa sig af
því ámæli, eftir þessa nýju
farmgj aldalækkun og þær upp-
lýsingar, sem hún er byggð á,
að hafa staðið illa á verði
undanfarin missiri, að því er
þennan þýðingarmikla lið dýr-
tíðarinnar snertir, þótt það hafi
nú, seint og síðar meir, sýnt af
sér óvenjulega röggsemi.
Frá Rithöfundafélagi íslanðs.
Rithöfundafélag íslands fagnar
hinni fyrirhuguðu stofnun lýðveld-
is á íslandi og skorar á alla lands-
menn að standa fast saman gegn
öllum áhrifum utn frá, sem að því
stefna að tefja eða spilla fyrir fram
gangi málsins og veikja málstað
íslendinga. Vér skorum á alla að
gera skyldu sína, svo að þjóðarat-
kvæðagreiðslan verði samhljóða
frelsisyfirlýsing íslenzku þjóðar-
innar.
Þæltir úr þrónnarsögu
mannsins
Frh. af 5. sí&u.
Það er skoðun vísindamanna,
að stóra táin á manninum hafi
upphaflega verið eins konar
þumalfingur, og fætur manns-
ins líkzt jafnvel mun nvnva
höndum en fætur apanna. En
þegar nauðsyn bar til þess, að
fæturnir önnuðust það hlutverk,
að maðurinn gæti staðið upp-
réttur, og borið líkamsþunga
hans, breyttist fóturinn þannig,
að stóra táin minnkaöi verulega.
en hælbeinið stækkaði.
En það er eigi aðeins, að mað-
urinn líkist öpunum í ýmsu.
Hann líkist og fiskunum um
margt. Mörg bein hans virðast
vera sömu tegundar og í fisk-
um, og tennur hans eru raun-
verulega sömu tegundar og
tennur fiskjarins.
Umhverfið hefir fyrst og
fremst valdið allri þessari þró-
un. Þurrkar urðu til þess að fisk
urinn kvaddi vatnið og skreið á
land upp. Hungur og þörfin á
því að komast undan óvinum,
kenndi fyrirrennurum mannanna
að hlaupa. Umbrot í iðrum jarð-
ar gerðu út af við hina hættu-
legu andstæðinga þeirra. Trén
veittu þeim vernd og ollu
hæfni þeirra- t’l þess að ganga
og þroskast að greind og víð-
sýni
En þess má geta að lokum, að
margt, hefir maðarinn lg’rt, sem
kemur til af tækni, en ekki
þróun. Þannig er um fíugkunn-
áttu hans og raunar margt
fleira.
Getum nú aftur afgreitt
með stuttum fyrirvara:
Holstein
Einangrun
VIKURSTEYPAN
Lárus Ingimarsson
Vitastíg 8. Sími 3763.
Kjarían Ólafsson fimmfugur
Frh. af 4. síðu.
á Sambandaþing, bæjarfulltxúi,
í stjórn Aliþýðusambands ís-
lands o. fl. o. fl., sem ég kann
ekki að nefna. — í öllum þess-
um störfum, sem bafa smám
sajnan orðið svo umfangsmikil,
að þau hafa orðið, að kalja,
hans aðalstörf, iþó að flest hafi
verið ólaunuð, hefir hann sýnt
ódrtepandi álhuga og dugnað fyr-
ir Iþann máistað, sem hann hefir
helgað síarfskrafta sína, en það
er bættur hagur og aðbúð þeirra
sem við erfiðust lífskjör hafa
átt að búa. Alla þessa baráttu
hefir Kjartan háð áreitnisilaust
en þó iaf fulli einurð við andstæð
inga sána og af sanngirni, hver
sem í hlut -átti, án þess þó að
nokkurn tíma væri hvikað frá
settu marki. Baráttuaðferð ha-ns
hefir lávallt verið drengileg, og
viljarudi hefir hann aldrei haillað
réttu máli.
Kjartan hefir átt sæti í Inn-
flutnings og gjaldeyrisnefnd að
heita má óslitið frá því sú nefnd
var stofnuð 1931 og þangað til
hún var lögð niður á sáðastliðnu
ári. Var það vanþakklátt og erf-
itt starf og ekki auðvelt að gera
m'ö'ninum til hæfis. En einnig þar
tókst feonuim að leysa vand-
ræði margra, er til hans leituðu,
og aldrei hefi ég heyrt annars
getið en að þeir, sem þar áttu
undir hann mál að sækja, hafi
borið til hans fyllsta traust. í
Tryggingarráði befir Kjartan
átt sæti nú um hríð, í Fram-
færslumálanefnd1 ríkisins, x
Skipulagsnefnd atvinnumála,
hinni síðari, og fjölda annarra
nefnda.
Hann Výr og einn af hvata-
möninum við stofnun Bæjar-
útgerðarinnar í Hafnarfirði og
hefir setið í stjórn hennar að
heita má óslitið frá upphafi.
Miargt fleira mætti telja, en það
er hivorttveggja, að ég hlýt að
fara fljótt yfir, og að þetta er
engin ævisaga
Það sem sérstakXega hefir ein
kennt störtf Kjartans Ólafssomar
á öllum þessum sviðum er fram-
urskarandi áhugi til að láta gott
af sér leiða, félagshyggja eins
og hún getur bezt verið, sann-
girni og drengskapur í baráttu-
aðferðum og strangar kröfur til
sjálfs sín og umbjóðenda sinna,
að vera heiill í öllu, en hvergi
háil'fur.
Eitt hugðarefni ó Kj'artan ut-
an sinna daglegu starfa, en það
er bókalestur og bókmenntaiðk-
anir .Tómstundir eru að vísu
ekki mildar hjá þeim, sem marg
ir leita til og margra vanda-
mlál þurfa að leysa. En þær tóm
stundir, sem Kjartan hefir átt
hygg ég að hann hafi notað
flestar til lesturis, enda er hann
svo fróður um sögu landsins og
bókmenntir að af ber, athugull
og stáXminnugur eins og hann
er. Félagismálabarótta Áiþýðu-
flokksins og þjóðleg fræði eru
hans mestu áhugamál.
Kjartain er kvæntur Sigrúnu
Guðmundsdóttur, hinni ágæt-
ustu konu, er stutt hefir m'ann
sinn og eflt 'hann til dáða í hví-
vetna. Þau eiga tvö börn, hvort
öðru efnilegra, Magnús, er und-
anfarin ár hefir lesið norrænu
í Danmörku og Svíþjóð, og nú
hefir verið ráðinn af Háskóla
íslands til að semja orðabókina
miklu, og dóttur Álfheiði, sem
stunidar nám í Menntaskólanum
í Reykjavík.
Kjartan Ólafsson hefir ekki
alltaf gengið heill til skógar og
oft unnið meira en heilsan hef-
ir leyft. En það er ósk okkar
vina hans og samstarfsmanna,
að hann megi enn um langan
aldur vinna ekki síður giftu-
drjúgt starf, en hann þeg-
j ar hefir innt af höndum.
1 Emil Jónsson.
Kjarían Ólafsson, ætt og uppvöxtur
ÚlbreiðiS AlþýðublaSiS.
Framhald af 4. síðu.
ir banm ekki einungis aflað sér
nauðsynlegrar þekkingar og
þjálfunar til umfangsmikilla
foru'stustarfa í féla.gsmálum og
stjórnmálum heldur einnig djúp
tækrar þekkingar á vissum svið
um þjóðiegra fræða og bók-
mennta. Hygg ég, að hann sé
engu síður vel fallinn til kyrr-
Xátrar fræðimennsku en róstur-
samra stjórnmáiastarfa, þótt
hann hafi sem kuamugt er getið
sér hinn mesta orðstír sem örugg
uf og gunnreifur bardagamaður.
Námsferill Kjartanis og ann-
arra, sem ekki hafa genigið hina
vörðuðu braut skólanna, er erf-
itt að rekja, og námsafrek þeirra
verði ekki sýnd í prófeinkun-
um. Þau eru aðeins geymd í
vel unnum störfum en gleymd
að öðrum kosti. Hitt er óhætt
að fu’llyrða, að slík námsbraut
er torsótt og ekki heiglum hent.
Ýtruistu hagsýni verður að gæta
í meðferð tómstunda, og einatt
eru þó námstundirnar hrifsaðar
fró nauðisynlegri hvíld og næt-
ursvefni. En nómsbækurnar oft
keyptar með nokkru samvisku-
biti fyrir fé, isem verja þurfti til
annarra nauðsynja. Andar og
stundum köldu frá sumum þess-
arra manna til skólanna, og
hinna sem gengið háfa léttari
leiðir til mennta. En eigi er því
svo farið um Kjartan Ölafsson.
Hann er fremstur í flokki þeirra
manna, sem vinna að því að
greiða götu almennings til meiri
skólamenntunar. Hafnfirzkir
skólar og starfsmenn þeirra eiga
áhrifamikinn formælenda, þar
sem Kjartan er, og meðan hann
átti sæti í gjaldeyrisnefnd óttu
þeir námsmenn, sem utan fóru
þar góðan hauk í horni.
Engan þekki ég er meira
metur barnaskóla sinn en Kjart-
an. Það var þó aðieins no'kkra
vikna farskóli. Naut hann þar
að vísu kennslu ágæts kennara,
Friðriks Bjarnasonar tónskálds,
sem hefir vafalaust glætt og
vakið námisáhuga nemenda
sinna. Telur hann og Kjartan
einn hinn efnilegasta náms-
mann, sem hann hafi kennt,
en sumir nemenda hans hafa
orðið iþjóðkunnir menn fyrir
námsafrek sín í hinum hærri
skólum.
Um fermingaraXdur flutti
Kjartan til Stokkseyrar með
foreldrum sínum. Þar var þá
ungt og þróttmikið ungmenna-
félag. Kjartan gekk fljótt í það
og gerðist brótt áhrifamikill og
at'hafnasamur félagi. Þótti þá
sem jafnan síðan hverju því
máli vel borgið, sem hann beitti
sér fyrir eða var falið að ann-
ast.
Ungmennaifélagar iðkuðu þá
ým'sar líkamlegar íþróttir eink-
um sund og glímur. Náðu margir
furðu góðum árangri, þrátt fyr-
ir erfiðar aðstæður, sérstaklega
í íslenzkri glímu. Kjartan var
mikill áhugamaður í íþróttamál
um og virkur þátttakandi. Eitt
hauStið brá hann sér til Reykja-
vikur og lærði sund. Kom hann
heim aftur eftir 10 daga náms-
dvöl. Var hann þá í augum
okkar krakkanna þar í þorpinu
synlduil sem selur. tSenn.ilega
hefir okkur þó miklast það held
ur í augum. En hitt er víst að
þann vetur allan synti Kjartan
á hverjum degi í lónunum aust-
ur þar.
Ungmeninafélagið hafði og
mieð höndum andlegar íþróttir:
söng og bóklestuT, kappræður
og ritmennsku. Hafði Kjartan
ekki mdnni álhuga fyrir þeim
greinum en líkamlegu íþróttun-
um, og náði þar enn betri
árangri, að söngnum einum und
anfeknum.
Niðjndagnr 16. maí 1944.
Félagið átti þá dólítið bóka-
safn og jók við það eftir beztu
getu. Kjarban var einatt í stjóm
safnsinis og nákunnur hveri’i
bóik. Er mér nær að ætla, að
hann hafi kunnað drjúga kafla
úr flestum hinna betri bóka,
sem voru í safninu, einkum
ljóðabókum og fornxltum, að
minnsta kasti voru honum þeir
einkar tiltækir á mólfundum fé
lagsins. Voru þar einatt lesnar
upp sögur og kvæði, eða sögð
fram 'eftir minni. Kjartan var
oft til þess kjörinn, og þótti þá
góð skemmtan. Oft var
j rætt um efni sögunnar eða
kvæðisins eftir flutninginn. En
stundum voru líka teknar til
umræðu bælcur, sem félagarnir
höfðu lesið heima fyrir fundina.
Þessi starfsemi félagsins minnir
á hvort tveggja í senn kvöld-
vöku löngu liðinna tíma og hina
eiginXegu námsflokka nútímans.
Var þó að vísu allt í molum
um fræðimennskuna, enda vant
aði lærðan leiðbeinanda og
starfið með öllu óskipulagt.
Annaris áttu mólfundirnir áð
þjálfa félagana í kappræðum.
Urðu þar einatt -heitar um-
ræður. Þótti Kjartan, þegar
fram í sótti — eins og ávalit
síðan, andstæðingum sínum
þungur í skauti, mólsnjall með
afbrigðum, rökfimur og drengi-
legur í málflutningi, hverjum
manni glæsilegri á að líta, og
roddin íþróttmikil oig sannfær-
andi. Byrjendur í listinni áttu
þar víst athvarf — og góðan
stuðning værd málstaður sæmi-
legur eða skipti Mtlu máli.
Félagið gaf þá út blað, og ger
ir víst enn. Þar á Kjartan marg
ar greinar, enda var hann rit-
stjóri þess um skeið og þá jafn-
framt setjari þess og prentari
og eini fasti lesandinn, því að
blaðið var skrifað og lesið upp
á fundum félagsins. Hygg ég að
í fáum skólum séu skrifaðir stíl-
ar af meiri elju og áhuga en rit-
að var í þetta og fleiri skrifuð
félagsblöð.
Enginn efi er á því, að ung-
mennfélögin hafa fyrr og síðar
veitt mörgum ógæta félagslega
iþjálfun og verið mörgu ung-
menni nytsamur skóli. Er mér
og kunnugt um að þannig lítur .
Kjartan á ungmennafélag sitt.
En félagið kunni Hka að meta
hann, og veitti honum þá mestu
sæmd, sem það átti yfir að ráða,
og gerði hann að heiðursfélaga
Sínum, er Kjartan flutti alfarinn
frá Stokkseyri til Hafnarfjarðar
með konu sína og son á fyrsta
ári fyrir nær altíarfjórðungi síð-
án.
Kona Kjartans er Sigrún dótt
ir Guðmundar EMassonar fró
Seljatungu og konu hans, Guð-
rúnar systur séra Jóns Stein-
grímssonar og Guðmuindar dóm
ara Griímssonar í Vesturheimi
og þeirra systkina. Sigrún er
óvenjuleg kona að mannkostum,
prýðilega gáfuð og frábær 'hús-
móðir. Heimili þeirra er til fyrir
myndar og hefir ávallt verið
jafnt í þröngri kytru fyrstu bú-
skaparáranna sem í glæsilegum
húsakynnum síðustu ára. Börn
þeirra hjóna eru Álfheiður, nem
andi í menntaskóla, og Magnús,
sem fyrr var getið og dvaHð
'hefir við nám erlendis frá stríðs
byrjun. En á síðastliðnum vetri
fól háskólaráð íslands honum
— sem kunnugt er — að búa
sig undir formannsstarf við
samningu íslenzkrar orðabókar.
Þau hjón munu vafalaust
verða þess vör í dag, hve vin-
sæl og mikilsmetin þau eru, og
þó eru þeir fleiri, sem betur
muna menn en afmæHsdaga;
og þannig er því farið um
dreifðan hóp ungfélaganna frá
Stokkseyri. Mörg okkar munu
á nær aldarfjórðungi hafa
gléymt afmælisdeginum, en við
munum öll ágætlega manninn
og kynninguna og því get ég í
nafni okkar allra flutt afmælis-
barninu og fjölskyldu þess
kveðju og árnaðaróskir.
Bjarni M. Jónsson.