Alþýðublaðið - 23.05.1944, Blaðsíða 4

ALÞYÐUBLAÐIP

Eu-ötjórí: Stefán Pétorsson.
Blmar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Kitstjórn og afgreiðsla 1 Al-
þýSuhúsinu við Hverfisgötu.
Otgefandi: Æ.lþýðuflokkurinn.
limar aígreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.t
Ragnar Ásgeirsson:
Þjððarstkvæða-
SÍÐÁSTI DAGUR ÞJÓÐ-
ARATKYÆÐAGREIÐSL-
UNNAR um sambandsslitin og
lýðveldisstofnunina er enn eft-
ir. En hvarvetna um land er
þiátttakan í atkvæðagreiðsluhni
nú þegar komin langt fram úr
því, sem krafizt var í hinum
ströngu uppsagnarákvæðum
sambandslagasáttmálans, sem
svo margir óttuðust, að við
myncLum ekki fá uppfyllt og þar
af leiðandi myndu verða því til
hindrunár, að við gætum slitið
sambandinu, þegar tími væri til.
Slík þátttaka í þjóðaratkvæða-
greiðslunni sýnir, að allur ótti
í þessum efnum hefir verið á-
* stæðulaus. Þjóðin hefir ekki
gleymt lokatakmarki sjálfstæð-
isbaráttunnar, þó að úrslitasig-
urinn í henni væri unninn fyrir
aldarfjórðungi. Hún hefir ekki
sofnað á verðinum. Svo mikið
er nú þegar hægt að segja, þótt
þjóðaratkvæðagreiðslunnf sé
ekki lokið.
-Dálítið misjöfn hefir þátttak-
an í atkvæðagreiðslunni verið
undanfarna daga. í nokkrum
sveitahreppum greiddu þegar á
fyrsta degi allir, sem á kjörskrá
voru, atkvæði. Þar var þátt-
takan strax á laugardaginn kom
in upp lí 100%. Og að kvöldi
annars dags, á sunnudagskvöld,
höfðu jafnvel heilar sýslur náð
sama takmarki, eða hér um bil.
Öllu hægari hefir kjörsóknin
verið í kaupstöðunum, einkum
á Akureyri svo og í sjálfum
höfuðstaðnum, Reykjavík, þai
sem að sjálfsögðu valt langmest
á þátttökunni, með því að þar
býr nú einn þriðji hluti allra
kjósenda á landinu. En eftir tvo
fyrstu dagana var þátttakan á
Akureyri þó farin að nálgast
80%, í Reykjavík 90% og í
flestum hinum kaupstöðunum
koimin töluivert yfir það, svo
að einnig þar er nú þegar miklu
meira en uppfyllt það uppsagn-
arskilyrði sambandslagasáttmál
ans, að 75% allra kjósenda í
landinu taki þátt í þjóðarat-
kvæðagreiðslunni um sambands
slitin.
Þetta er ekki sagt hér til þess,
að nokkur sem enn á eftir að
ganga að kjörborðinu, skuli
halda, að hann megi láta það
undir höfuð leggjast. Enginn ís-
lendingur, sem nokkurn mögu-
leika hefir til þess að greiða at-
kvæði, naá láta hjá líða að leggja
lóð sitt í vogarskálina, þegar
um það er að ræða, eins og við
þessa þjóðaratkvæðagreiðslu, að
ná loksins hinu langþráða marki
sjálfstæðisbaráttunnar og
sýna öllum heimi sjáKstæðis- *
vilja þjóðarinnar. Og sem sagt:
Enn er einn dagur atkvæða-
greiðslunnar eftir. Látið hann
ekki líða án þess að gera
skyldu ykkar við landið og þjóð
ina, ef þið hafið ekki þegar gert
það!
iireiis
Málverkasýningar
EG set mig sjaldan úr færi
á að koma á málverkasýn
ingar, sem haldnar eru í höfuð-
staðnum — og eru þær ekki fá-
ar, nú orðið, þegar málarar okk
ar skipta tugum. Er bæði
skemmtilegt og merkilegt að
fylgjast með þeirri þróun, sem
á sér stað á þessu sviði, sem er
að heita má nýtt með okkar
þjóð. Oft hefi ég undrazt yfir
hinum fjölbreytta gróðri mynd
listarinnar hér, og stundum
glaðzt, þegar ég ihefi þótzt sjá
eitthvað framúrtskarandi, eða
séð „nýja“ unga málara stinga
upp alla vega litum kollinum.
Komið hefir það líka fyrir að
ég hafi hryggzt, er maður býzt
við að sjá heilbrigða sjálfstæða
list hinna einstöku málara en í
þess stað aðeins séð sæmilega
hermt eftir erlendum eða inn-
lendum meisturum málaralist-
arinnar. ^
í sjálfu sér eru slíkar eftir-
hermur alveg verðlausar menn
ingarlega séð — og verðlitlar
stælingar, sem geta þó stundum
verið svonefnd „heimilisprýði“,
í húsum þeirra efnuðu manna,
sem geta veitt sér allt, verk,
sem hinn ómildi og óhlutdrægi
dómari — tíminn, fordæmir og
gerir verðlaus eftir nokkra ára-
tugi. Málarar, sem eiga eðlis-
gáfur til að skapa frumstæð
listaverk eru fáir, en tala mið-
lungsmanna, sem setja má á
kónglegt akademí og gera þá
að miðlungsmiálurum á 3—4 ár-
um, er há. Vildi ég gjaman
óska að við ættum sem flesta af
hinum fyrri — en sem fæsta af
þeim síðari.
Málverkasýning sú sexh. hald-
in var í vetur til minningar um
Markús ívarsson — til góðrar
minningar um þann mæta mann
—• var að flestu leyti skemmti-
leg. Þar voru mörg verk og mis
jöfn, en það var fjölbreytnin,
sem gerði þessa sýningu aðlað-
andi. Þar komst ekki hinn leiði
klíkuskapur málaranna að, eða
bar ekki á honum — klíkuskap
þar sem lítill meirihluti kýs
dómnefnd úr sínum hópi og úti-
lokar minnihlutann, sýnir helzt
aðeins verk sinna manna eða
jafnvel flest eftir sjálfa dóm-
nefndarmeðlimina. Slíkur klíku
skapur er jafnan drep og til
lengdar verstur fyrir meðlimi
hans sjálfs — og hefir gert
marga sýningu hér leiðinlegri
og tilbreytingarlausari en þurft
hefði að vera. Þessa gætti furðu
lítið á sýningu Markúsar heit-
ins ívarssonar og bar fagurt
vitni um það starf og þá miklu
fjármuni, sem hann varði sjálf-
um sér til gleði og hollrar nautn
ar en íslenzkum listamönnum til
styrktar og þar með til eflingar
íslenskrar myndlistar. Væri bet
ur að við Islendingar ættum
fleiri Matadóra sem hinn látna
járnsmið, er hefðu svipaðar á-
ístráður, að efla íslenzkar fagrar
listir og þjónuðu þeim jafnvel
og hann gerði.
Þann 19. marz opnaði Jón
Þorleifsson frá Hólum í Horna-
fyrði sýningu í skála myndlist-
armanna. Ég beið þeirrar sýn-
ingar með nokkurri eftirvænt-
ingu, því nokkur ár eru liðin
síðan Jón Þorleifsson hefir hald
ið sérstaka sýningu hér, en þó
máske fyrst og fremst af því að
Jón Þorleífsson hefir undanfar-
in ár verið hinn strangi gagn-
rýnandi íslenzkrar málaralistar,
og þar gæti að sjá h/vaða kröfur
hann gerði til sjálfs sín sem
listamanns. En á yfirgripsmik-
illi sýningu á verkum Jóns Þor-
leifssonar sjálfs mætti ætla að
fram kæmi skýring á þeim rétti,
sem hann hefir tekið sér til að
fara ómildum höndum um ýmsa
málara okkar. En þá skýringu
fann ég ekki — þann grundvöll
kom ég ekki auga á.
Ég hafði nokkur kynni af mál
verkum J. Þ. frá fyrstu árum
hans, þau báru að vísu ekki
mikinn vott um sjálfstæði, en
þó voru sum þeirra allfagrar
stemningar og þannig gerðar að
þær voru með persónulegum
iblæ, idyliskar, en ekki stórfeng
legar — enda væri það of há
krafa að gera til verka nýlið-
ans. Svo fór hann utan til lær-
dóms og var góðs að vænta af
því. En mér hefir oft síðan fund
izt að J. Þ. hafi ekki uppíýllt
þær vonir. Og í þeirri skoðun
hetfi ég stuðzt við að sjá hina
nýafstöðnu sýningu hans, sem
gekk svo ánægjulega vel fyrir
listamanninn hvað snerti aðsókn
og sölu — að slíks eru fá dæmi.
Heildarblær sýningarinnar
virtist ekki ósnotur, ljósir bjart
ir litir, en við nánari athugun á
verkunum fannst mér þau
myndu tæpast standast dóm
hjá ströngum gagnrýnanda —
eins og t. d. Jóni Þorleifssyni.
En það sem í mínum augum var
aðalgalli sýningarinnar var hve
auðsæ áhrif frá öðrum málur-
um voru, erlendum og innlend-
um. Svo ég fór ósjálfrátt að
leita að myndum eftir J. Þ. sjálf
an, en fann fáar.
Af hinum erlendu málurum
bar mest á áhrifum frá Cezanne,
hinum franska meistara, sem
hefir komið upp heilum her af
hermikrákum út um alla veröld
ina og hafa þær einnig látið til
sín heyra hér — síðustu tvo ára
tugina. En frumsköpun og eftir
öpun eru ólík hugtök. Mátti
glöggt sjá áhrifin frá Cezanne í
mörgum myndum J. Þ. — könn
urnar, rauðu eplin á hvítu
dúkunum eru sláandi dæmi. í
ýmsum landlagsmyndum sér-
staklega þeim úr Borgarfirði og
frá Þingvöllum var eins og Ás-
grímur Jónsson hefði mótiverað
þær — en nú eru sumir staðir
Borgarfjarðar og Þingvalla svo
þrámálaðir að leiðinlegt er til
þess að hugsa og sjá það sama
aftur og aftur — Norðurárdal
og Húsafell. Hrafnabjörgin og
Súlumar. En auðvitað er þetta
þó oft skemmtilegt sem landa-
fræði og stofustáss. — Ó! Þið
Borgarfjarðar og Þingvallamál-
arar! Farið þið nú að spreyta
ykkur á nýjum viðfangsefnum.
Siglufjarðarmyndir sýning-
arinnar minntu mig óþægi-
lega á Gunnlaug Blöndal, óþægi
lega af þvií að snilld Blöndals
vantkði, einkum er J. Þorl.
ósýnt um að mála fólk, ,,Fíg-
úrumyndir ihans verða hér um
bil alltaf álappalegar, isibr. „Séð
að Húsafelli“ og „Málarinn,“ og
hina forkostulegu „Gengið til
mjalta“ sem myndi sóma sér á
forsíðu ,,Spegilsins“. Broslegri
belja hiefir varla sézt hér á
málverkasýningum — og erum
við þó ýmsu skrítnu vanir af
því tagi hér. Þá mátti og gerla
sjá áihrif frá Kjarval á stöku
stað t. d. nr. 13 Helgrindur og
Túlípana sem minntu á Jón
iStefánission — ,,:Séð á vestur“
bar vott um áhrif frá Jóhanni
Briem — en „Bátar um kvöld“.
minntu á eldri myndir Þorvald-
ar Skúlasonar. Einstöku mynd-
ir virtust mér blátt áfram
kæruleyBislega unnar, eins og
kastað væri til þeirra höndun-
um án þess að þær bæru vott
um þá Isnilld sem er nauðsynleg
þegar fljótt er unnið. Vil ég
til stuðnings þessu nefna vatns-
litamynd af Búrfelli, nr. 64, og
nr. 1 „Kvöld við Breiðafjörð“
Hina síðarnefndu keypti
Menntamiálariáð íslanids og gerði
þar slæm kaup, landið, sjórinn
fólkið í bátnum og húsin á
ströndinni minntu frekar á
Þriðjudagur 23. maí 1944
¥®rsisis
vinnu frístundamálara en
langskólagengins manns. Hefði
verið ólíkt betur valið að taka
nr. 10 „Við vatnspóstinn“, þar |
virtist gæta íhiollra og góðra á- ,
hrifa frá Gunnlaugi Scheving, !
enda þótt fólkið á myndinni >
ór^ddi hana iþá var hún áreið
aiz“ gá eitt af beztu verkun-
um á sýningunni.
í stuttu máli sagt, ég varð
fyrir vonbrigðum á þessari
fyrirferðamiklu sýningu Jóns
Þorl., því hin auðsæju áhrif frá
öðrum óprýddu verk hans. Það
er að vissu leyti ekki nema
gott til þess að segja að áhrif
frá meisturum sjáist glöggt á
verkum þeirra manna sem eru
að feta fyrstu fótsporin á hinni
erfiðu braut listarinnar, en hjá
málara sem hefir aldarfjórð-
ungs starfsferil að baki sér
gegnir öðru máli. Hver góður
málari á að vera sjálfum sér
trúr um að vinna úr áhrifunum
frá öðrum meisturum þannig
að hann leysi sig úr viðjum
þeirra til aukinnar tækni og
persónulegs sjálfstæðis. Það er
einungis hin persónulega list
Isem gefur gildi. EftirMkingam-
ar eru og verða alltaf annars
flokks.
Þegar ég hugsa til hinna I
gömlu mynda J. Þorl. og ber I
Gardínutau
á kr. 2,50.
Silkisokkar .......... 4,45
ísgarnssokkar ........ 5,60
Sumarkjólatau ........ 8,25
Nærfatasett ......... 12,70
Brjósthaldarar ....... 7,70
Sokkabandabelti .... 20,50
Barnasokkar .......... 3,40
Barnabuxur ........... 7,50
Barnasloppar ....... 19,50,
Taft ................. 7,20
D Y N G J A
Laugaveg 25.
þær saman við þessar nýrri
verður mér ljóst að hann er nú
áræðnari og þróttmeiri í með-
ferð litla en áður var, en mér
finnst að hann hafi týnt sjálf-
um sér — sýnum persónuleika,
í leitinni að takmarkinu, og það
er skaði, því að við megum eng
an góðan mann missa.
(Niðurlag á morgun.)
Gjafir í barnaspítalasjóð Hringsins.
Frá: A. I. L. kr. 1000.00.. G. R.
(afh. Vísi) kr. 100.00. A. Kl. J. kr.
100.00. Guggu Káradóttur (10
mán.), Mánagötu 4, kr. 500.00. Á-
heit frá Stjána Bláa, kr. 20.00. —-
Kærar þakkir til gefenda. f. h. Fél.
Ingibjörg CI. Þorláksson.
ÞJÖÐARATKVÆÐA
GREIÐSLAN hefir að sjálf
sögðu verið aðalumræðuefni
allra blaða síðustu dagana. Tím-
inn skrifaði í aðalritstjómar-
grein á laugardaginn, þegár hún
var að hefjast:
„Það væri undarlegt, ef þess
væri þörf að hvetja menn til að
sækja atkvæðagreiðsluna í dag og
næstu daga. Ef okkur þætti nokk-
uð á bjáta, væri það sama og hjá
Alexander mikla, sem grét í æsku,
vegna þess að honum fannst að bú-
ið væri að vinna alla sigra fyrir
sig. Sú hlutdeild, sem okkur er
ætluð, er svo fyrirhafnarlítil og
laus við alla fórn. Okkur er raun-
verulega lagt allt upp í hendurnar.
Við þurfum aðeins að gera tvo
blýantskrossa. Ef til vill er það
vegna þessa, sem ýmsum finnst
ekki nægur ljómi yfir lýðveldis-
stofnuninni, því að enginn sigur,
sem er unninn án fórna, veitir
mikla gleði. Ef við gerðum at-
kvæðagreiðsludagana að sönnum
hátíðisdögum, gæti það helzt orðið
vegna þess, að við gerðum þá heit-
strengingu að -standa vel á verði
um fengið frelsi og þola fyrir það
raun og fórn, ef krafizt verður.
Þess kann að verða skemmra að
bíða en margur hyggur nú. Þótt
við höfum eigi unnið sigrana í
sjálfstæðisbaráttunni, sem nú lýk-
ur, getum við unnið engu minni
sigra í sjálfstæðisbaráttunni, sem
er að. hefjast, — baráttunni fyrir
því að frelsið lendi eigi aftin: í
tröllahöndum. Okkar bíða vissu-
lega stór verkefni, engu síður en
Alexanders mikla.“
Þetta sagði Tíminn á laugar-
daginn. Vísir skrifaði í aðalrit-
stjórnargrein í gær, eftir tvo
fyrstu daga þjóðaratkvæða-
greiðslunnar:
„Aldrei hafa ánægjulegri fregn-
ir borizt um þátttöku í kosning-
um ,en með löldum útvarpsins á
laugardagskvöldið, en skiptir þó
mjög í tvö horn. Bændur og ís-
lenzka sveitafólkið allt sýndi að
það þekkir sinn vitjunartíma og
veit hver réttur þjóðarinnar er og
hefir verið. Allir kjósendur undan-
tekningarlaust greiddu atkvæði í
mörgum byggðarlögum, — jafn-
vel í heilum sýslum, — og í öðr-
um kusu allir þeir, sem heima voru
í byggðinni. Slík frammistaða er
til fyrirmyndar og glæðir vonir,
sem bjartsýnustu menn ólu í brjósti
um framtíð fósturjarðarinnar Ef á
reynir síðar mun sveitafólkið enn
sýna hvern hug það ber til móður-
moldarinnar og mæta fyrst á hólm
inum þegar þjóðleg barátta krefst
þess. Þjóðin mun minnast þessa
um aldur og ævi, — með þessari
einu athöfn hefir íslenzk sveita-
menning sýnt hvað hún hefir til
brunns að bera og hvers má af
henni vænta.
Hitt er aftur leiðara hversu lé-
leg kjörsóknin var í kaupstöðun-
um flestum, þar sem menn þurfa
þó ekki annað né meira að gera,
eh að ganga húsa í millum og neyta
þess réttar, sem þeir eiga sem þjóð
félagsþegnar og sem þeim ber að
rækja er heildarhagsmunir liggja
við. í almennum kosningum má
fyrirgefa það sinnuleysi að menn
neýti ekki atkvæðisréttar síns, en
við þjóðaratkvæðagreiðslu um
sjálfstæði landsins og stofnun
framtíðar lýðveldis á engum að
haldast uppi að sinna ekki köllun.
. . . Menn hefðu almennt ekki trú-
að því, að þeir, sem minnst þurfa
á sig að leggja bregðist þeinji
skyldu að kjósa, meðan aðrir, sem
ferðast verða langan veg og erfið-
an til kjörstaðar telja slíkt ekki
eftir sér.“
Þessi áminning Vísis til kaup-
staðanna er ekki með öllu á-
stæðulaus, þó að þáttakan í þeim
væri eináig mjög glæsileg á
öðrum degi þjóðaratkvæða-
greiðslunar því að taki þeir ekki
rögg enn á sig í dag, á síðasta
degi hennar, verður heildarút-
koman hjá þeim lakari en í
sveitakjördæmunum. Og það
væri í sannleika hart.